Сборник научных материалов студентов и молодых ученых

126 
 
sometimes it seems to be a bit exaggerated.  It  can be seen from the well known idioms such as  it 
rains  cats  and  dogs,  it  rains  buckets  or  pitchforks.  Also  there  is  a  proverb  “It  never  rains  but  it 
pours” that means misfortune never comes alone. 
Germany  receives  quite  a  large  amount  of  clear  sunny  days.  However,  during  the  year  the 
weather in Germany is often changeable: even at the height of summer, warm and sunny days can 
be drastically replaced by cool and rainy days. “Sogar auf der SonnegibtesFlecken” means even the 
Sun  has  spots,  “die  Sonnebringtes  an  den  Tag”  means  the  truth  will  be  revealed, 
“Nach Regen kommt die Sonne” means that after rain comes the sun. Since there are usually cloudy 
days, it was reflected on language:  ausallenWolken fallen to be flabbergasted,auf  Wolkesiebensein 
means  to  be  on  cloud  nine,  schwarzeWolkenstehen  am  Ehehimmelblack  literally  -  clouds  have 
thickened over one’s marriage, which means the spouses have some problems. Snow here falls very 
rarely, quickly melts. That is why snow is associated with something that happened very quickly or 
a  long  ago.  The  following  idioms  can  prove  it:  Schnee von  gesternmeans  old  news,  im  / 
ausdemJahre Schnee/anno Schnee  a  long  time  ago,  very  old;wie Schnee an  der Sonne schmelzen 
means to melt like snow in the sun. 
As a result of lexical-semantic analysis of the compared languages we found out that there are 
idioms describing natural phenomena, weather changes, character, mood, life experience, blessing, 
appearance, ability, and descriptive idioms, positive and negative actions.  
In  Kazakh  worldview  the  concept  of  “Weather”  exalts  industriousness  and  prosperity,  and 
signifies it as something which has its time.In Russian worldview it has static and neutral connotation, 
as well as the dominant perception as a decisive factor, which is not subject to the human influence.In 
the  English  worldview  this  concept  realizes  sign  of  processuality,  and  has  a  negative  connotation, 
implying something unpleasant, something that one need to survive.In German worldview this concept 
implies something that is created by God and beyond the human control. 
Through  observation  of  four  different  nations  from  completely  different  climate  conditions, 
we came to the conclusion that people’s values, attitudes, way of thinking and even character are 
somehow influenced by the conditions of weather. 
 
REFERENCES 
1)  The President of Kazakhstan NursultanNazarbayev’s Address to the Nation of Kazakhstan. January 31, 2017. 
[Electronic resource] /  
 http://www.akorda.kz/en/addresses/addresses_of_president/the-president-of-kazakhstan-
nursultan-nazarbayevs-address-to-the-nation-of-kazakhstan-january-31-2017. 
2)  «Қазақтілініңфразеологиялықсөздігі» - І. Кеңеспаев. Алматы, ҚазАқпарат:-2007. 
3)  Фразеологический  словарь  языка  И.А.  Бунина  -  А.  И.  Васильев.  Елецкий  государственный 
университет им. И.А. Бунина, 2011. 
4)  NTC’s  Super-Mini  ENGLISH  IDIOMS  Dictionary  -  Richard  A.  Spears,  Ph.D.  Betty  Kirkpatrick. 
NTC/Contemporary Publishing Group, 2000. 
5)  Duden 11 – Redewendungen. Wörterbuch der deutschen Idiomatik. Bibliographisches Institut GmbH,Berlin, 2013. 
 
 
ӘОЖ 811.512.122’1 
КЕНЕСОВА А.Т., ӘЛІМХАН А.Ә. 
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ, Өскемен қ. 
 
МЕРЗІМДІ БАСПАСӨЗ АТАУЛАРЫНЫҢ ЛЕКСИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
Ономастика  саласында  енді-енді  бел  алып,  зерттеле  бастаған  тың  бағыттың  бірі  – 
идеоним. Бұл термин туралы бірқатар ғалымдар түрлі анықтама да берген. 
Атап  айтқанда,  А.В.  Суперанская  және  т.б.  мынандай  анықтамасын  кездестіреміз: 
«Идеонимдер, яғни, рухани мәдениет шығарма атаулары (ән, би, ертегі) өздері қалыптасқан 
микрожүйеден тыс белгілі бола бастады». 
Қазақ  идеонимдерін  жинақтап,  жүйелі  талдау  жұмыстарын  жүргізу  қазақ  тілі  білімін, 
қазақ  ономастикасын  тың  деректермен  толықтыра  түседі.  Сол  себепті  біз  өзіміздің 
жұмысымызда  қазақ  мерзімді  баспасөз  атауларын,  қазақ  тіліндегі  көркем  туындылардың 

127 
 
атауларын  жинап,  олардың  лексикалық,  грамматикалық  тұрғыдан  сипаттап,  қойылу 
себептерін ашып, туынды атауы мен шығарма арасындағы байланысты айқындамақпыз. 
Атау  тағылған  объектінің  негізгі  белгілеріне  қарай  идеонимиялық  жүйеде  гиперо-
гипонимдік  қатынас  байқалады,  олардың  атаулары  аталмыш  жүйені  құрайды.  Ең  алдымен 
адамның  ойлау  қабілеті  мен  оларға  атау  беру  уәжінің  ерекшелігіне  қарай  әр  объекттің 
қайталанбайтындығын атап өту керек [1]. 
Сонымен  қатар,  лексикалық  бірліктерді,  тілдік  құбылыстар  мен  үдерістерді,  олардың 
уәж, уәжділік ерекшеліктері тұрғысынан қарастыратын лингвистикалық зерттеудің арнаулы 
саласы – уәжтану қарқынды дамып келеді. «Уәжтану» терминін ең алғаш рет орыс лингвисі 
М.М.  Гинатуллин  1973  жылы  қорғаған  «К  исследованию  мотивации  лексических  единиц» 
диссертациясында  қолданған.  Ғалым:  «Уәжтану  –  лексикологияның  саласы.  Уәжтанудың 
міндеті  –  атау  беру  кезіндегі  сөз  бен  зат  арасындағы  байланыстарды  және  тіл  дамуының 
белгілі  бір  кезеңіндегі  сөздердің  уәжділік  күйі  мен  деңгейін  зерттеу»  деп  анықтама  берген 
[2]. Біз осы мақалада мерзімді баспасөз атауларының тілдік ерекшеліктеріне тоқталдық.  
Баспасөз  -  халық  арасында  әртүрлі  ақпараттар  тарата  отырып,  қоғамдық  пікір 
қалыптастыруға,  саяси  жұмыстар  жүргізуге,  мемлекеттің,  әлеуметтік  топтардың  не 
жекелеген  тұлғалардың  мүдделі  мұраттарын  танытуға  қызмет  етеді.  Олар  шығармалық-
өндірістік 
процестердің 
ұйымдастырылу 
ерекшеліктеріне, 
тақырыптық-мазмұндық 
бағыттарына,  әкімшілік-аумақтық  бөлініс  деңгейлеріне,  оқырмандар  аудиториясының 
сипатына, т.б. белгілеріне орай бірнеше түрлерге жіктеледі. Мерзімді баспасөздің ең негізгі 
әрі көне түрлерінің бірі – газет.  
Газет  атауларын  таралу  аймағына  қарай:  ұжымдық,  аймақтық,  республикалық  деп 
бөлсек,  бағытына  қарай:  қоғамдық-саяси,  спорт,  мәдениет,  өнер,  денсаулық,  сондай-ақ, 
кезеңдік  сипатына  қарай:  ХХ  ғасыр  басындағы  газет  атаулары,  кеңестік  кезең  (1920-1940 
жылдар аралығындағы газеттер, Ұлы Отан соғысы жылдарындағы газет атаулары, 1950-1980 
жылдар  аралығындағы  газет  атаулары)  және  тәуелсіздік  алғаннан  кейінгі  газет  атаулары 
сынды топтастырылады. 
Тарихтың  кеңестік  кезеңі  Алаш  һәм  Алашорда  туы  астында  ұлт  бірлігін  нығайту 
жолындағы ұмтылыспен және қазақ автономияшылдары қозғалысының жеңілуімен, Бірінші 
дүниежүзілік  соғыс,  1916  жылғы  ұлт-азаттық  көтерілісті  басып-жаншу,  1917  жылы 
революция  және  Азамат  соғысы  салдарынан  күйреген  шаруашылықты  соғыстан  кейін 
қалпына келтірумен ерекшеленді. Сол кеңестік (социалистік) кезеңнің өзінде шығып тұрған 
басылымдар  қатарына  «Социалды  жол»,  «Социалды  еңбек»,  «Социалды  құрылыс»,  
«Социалды  майдан»,    «Социалдық  еңбек»,  «Социализм  майданына  аттаналық», 
«Социалистік Қазақстан»,   «Социалистік қарқын»,    «Социалистік құрылыс»,    «Социалистік 
майдан»,    «Социалистік мал шаруашылығы»,   «Социалистік табыс»,   «Социалистік шаруа» 
газеттері жатады. 
Тарихтың  кеңестік  кезеңіндегі  мерзімді  басылымдар  әлеуметтік-экономикалық, 
ауылшаруашылық жағдайы, халықтың тұрмыс-тіршілігі мәселелерінен хабардар болған [3]. 
Республикалық  қоғамдық-саяси  бағыттағы  газеттер  қатарындағы  басылымның  бірі  - 
«Егемен  Қазақстан»  газеті.  «Егеменді»  жаңа  дәуірмен  бірге  қолданысқа  жаңа  ене  бастаған 
сөз  болатын.  1993  жылдың  1  қаңтарынан  лингвистердің  пікірлерінен  туған  талқылаудан 
кейін  газеттің  бас  редакторы  Әбіш  Кекілбаевтың  ұсынысымен  басылым  атауындағы  «-ді» 
жұрнағы  алынып,  басылым  атауы  «Егемен  Қазақстан»  болып  өзгерді.  Газетке  «Егемен 
Қазақстан»  атауының  берілу  себебі  –  Қазақстан  мемлекетінің  егеменді  ел  болуының 
мәртебесіне орай, қазақ елінің тек қана бейбітшілікте өмір сүруіне нық сенім білдіретін, тек 
қана  қазақ  тілінде  қызмет  атқаратын  елдегі  нөмірі  бірінші  басылым.  Тарихы,  беделі, 
қоғамдық пікірге ықпалы зор, бейресми түрде ол елдің бас газеті деп аталады. 
«Жас  Алаш»  -  жастарға  арналған  республикалық  басылым.  Басылымға  «Жас  Алаш» 
атауының  берілу  себебіне  қазақ  халқының  ауыз  бірлігіне,  елдің,  жердің  тұтастығына 
меңзейтін ұран негіз болған. 2008 жылдың 28 қаңтарынан бастап аталған басылымға ұқсас, 
республикалық, қоғамдық-саяси ақпараттық «Алаш айнасы» басылымы жарық көре бастады.