61
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ХАЛ-АХУАЛДЫ ЖАҚСАРТУ: ЖАСЫЛ ЭКОНОМИКА
Есенжолова Ақзеріп Самалбекқызы
5В051000-Мемлекеттік және жергілікті басқару мамандығының
2 курс студенті
Ғылыми жетекші: аға оқытушы, магистр Есжанова Эльмира Жубахановна
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті, Ақтөбе қаласы,
Қазақстан, akzerip.esenzholova99@gmail.com
Аннотация: В статье рассматривается необходимость дальнейших инновационных
подходов к решению экологических проблем и предотвращению загрязнения в Республике
Казахстан. В соответствии с экологическими проблемами в стране был принят ряд мер. Од-
ной из них является Концепция Республики Казахстан по переходу на «зеленую экономику».
В статье анализируются этапы и ключевые тенденции перехода к «зеленой экономике» и
подчеркивается, что «зеленая экономика» играет ключевую роль в снижении воздействия на
окружающую среду и решении ее последствий в будущем.
Ключевые слова: экология, зеленая экономика, зеленая инфраструктура, экосистема,
альтернативный источник энергии
Abstract: The article considers the need for further innovative approaches to solving envi-
ronmental problems and preventing pollution in the Republic of Kazakhstan. In accordance with
environmental problems, a number of measures were taken in the country. One of them is the Con-
ception of the Republic of Kazakhstan on the transition to the "green economy". The article analyz-
es the stages and key trends of the transition to a "green economy" and emphasizes that the "green
economy" plays a key role in reducing the environmental impact and solving its consequences in
the future.
Key words: ecology, green economy, green infrastructure, ecosystem, alternative energy
source
Қазіргі таңда Қазақстан үшін экологиялық ахуал күн тәртібіндегі өте өзекті
мәселелердің бірі. Осыған орай 2007 жылы 9 қаңтарда Қазақстан Республикасы
Президентінің жарлығымен Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі қабылданды.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2018 жылғы 10 қаңтардағы
Қазақстан халқына жолдаған «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың
жаңа мүмкіндіктері» атты жолдауында да экологиялық ахуал мәселесі талқыланды. Атап
айтқанда ресурстық әлеуетті кәсіпорындардың өз жұмыстарының экологиялық тазалығын
сақтау, ғимараттардың экологиялық тазалығы мен тиімділігіне жоғары талап қою,
қалдықтарды заман талабына сай утилизациялау және қайта өңдеу үшін шаралар қабылдау,
сонымен қатар Экологиялық кодекске өзгерістер енгізуді талап етті. Аталған талаптардың
барлығы еліміздегі экологиялық мәселелердің оң шешімін табудың мүмкіндігі болып
табылады [1].
Экологиялық мәселелерге сәйкес елімізде біршама шаралар қабылданды. Соның бірі
Қазақстан Республикасының «жасыл экономикаға» көшуі жөніндегі тұжырымдамасы. ҚР
Президенті Н.Ә.Назарбаев 2013 жылы 30 мамырда «жасыл экономикаға» көшуі жөніндегі
тұжырымдамасын бекіту туралы Жарлыққа қол қойды. Бұл тұжырымдама қоршаған ортаға
түсетін жүктеме мен табиғи ресурстардың тозуын барынша азайта отырып, жаңа сипаттағы
дамыған экономикаға көшу мақсатындағы терең жүйелі жаңартулардың негізін қалайды [2].
Осы тұрғыда 2017 жылы Елімізде өткен ЭКСПО 2017 көрмесі осы бастаманың айрықша
белгісі болып табылады. Баламалы энергия көздерін пайдалану экологиялық мәселелерді
шешуде үлкен рөл атқарады.
Ел алдында тұрған «жасыл экономикаға» көшу жөніндегі негізгі басым міндеттер:
1) ресурстарды (су, жер, биологиялық және басқа) пайдалану мен оларды басқару
тиімділігін арттыру;
62
2) қолда бар
инфрақұрылымды жаңғыртып, жаңаларын салу;
3) қоршаған ортаға қысымды жұмсартудың рентабельдік жолы арқылы халықтың әл-
ауқаты мен қоршаған ортаның сапасын арттыру;
4)
ұлттық қауіпсіздікті, соның ішінде су қауіпсіздігін арттыру болып табылады.
Осыған байланысты «Жасыл экономикаға» көшу жөніндегі тұжырымдама үш
кезеңмен іске асырылады:
1) 2013-2020 жж. – осы кезеңде мемлекеттің негізгі басымдығы ресурстарды
пайдалануды оңтайландыру және табиғат қорғау қызметінің тиімділігін арттыру, сондай-ақ
«жасыл» инфрақұрылымды құру болады;
2) 2020-2030 жж. – қалыптасқан «жасыл» инфрақұрылым базасында суды ұқыпты
пайдалануға, жаңартылатын энергетика технологияларын дамытуды көтермелеп,
ынталандыруға және оны кеңінен пайдалануға, сондай-ақ құрылыстарды энергия
тиімділігінің жоғары стандарттарының базасында салуға бағдарланған ұлттық экономиканы
жаңарту басталады;
3) 2030-2050 жж. – ұлттық экономиканың табиғи ресурстардың жаңартылуы мен
орнықтылығы қағидаттарында пайдалануды талап ететін «үшінші өнеркәсіптік төңкеріс» деп
аталатын қағидаттарға көшуі [4].
Тұжырымдаманың айқын 7 бағыты белгіленген.
Бірінші бағыты - су ресурстарын орнықты пайдалану. Стратегия – 2050 атты
Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауында су ресурстарының тапшылығы
жаһандық қауіп ретінде қаралады. Сонымен қатар Үкіметтің алдында халықты (2020 жылға
қарай) және ауыл шаруашылығын (2040 жылға қарай) сумен орнықты жабдықтау, 2050
жылға қарай су ресурстарына байланысты барлық проблемаларды шешу жөніндегі міндет
тұр. Бұл ретте су ресурстарының экологиялық құрамдас бөлігі – эко - жүйелердің
орнықтылығы, балық шаруашылығын, эко-туризмді дамыту және бірегей табиғат байлағын
сақтап қалу индустриялық дамудың пайдасына қарай қалыс қалмауға тиіс.
Екінші бағыты - орнықты және өнімділігі жоғары ауыл шаруашылығын дамыту.
Қазақстанның ауыл шаруашылығы ұлан-байтақ жер ресурстары мен ауыл шаруашылығы
өнімінің мойындалған сапасы арқасында елеулі түрде өсу әлеуетіне ие. Жерге құнарлылығын
қайтарып, жұмысқа орналасуға жаңа мүмкіндіктер жасайтын және тағам өнімдерін
импорттаудан неғұрлым айқын тәуелсіздікті қамтамасыз ететін орнықты ауыл
шаруашылығына көшу арқылы ғана сектордың әлеуетін толық көлемде іске асыруға болады.
Бүгінде 2,2 миллион адам немесе Қазақстанның еңбек ресурстарының 26%-ы ауыл
шаруашылығы секторында жұмыс істейді және суды ұлттық тұтынудың 2/3-сі ауыл
шаруашылығының еншісінде. 2012 жылы елдің ЖІӨ-дегі ауыл шаруашылығының үлесі бар
болғаны 4,2 пайызды құрады, бірақ өзінің жұмысқа орналастыру, әсіресе, ауылдық жерлерде
жұмысқа орналастыру тұрғысынан маңыздылығы, оның Қазақстанның су балансына
тигізетін әсері және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі рөлі негізінде ауыл
шаруашылығы басым сектор ретінде жалпыұлттық мәнге ие.
Үшінші бағыты - энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру. Бүгінгі таңда
Қазақстан экономикасының энергия қажетсінуі ЭЫДҰ-ға кіретін елдердің орташа деңгейінен
екі есе жоғары және Ресейдің деңгейінен 12%-ға жоғары. ЖІӨ-нің энергия қажетсінуі ЖІӨ
мен энергияны тұтыну модельдерінің өзгеру үрдістеріне байланысты. Болжамдар (ХВҚ,
DIW) бойынша, Қазақстанның ЖІӨ 2030 жылға қарай үш есеге дерлік және
2050 жылға қарай бес есеге дерлік өседі, бұл ретте ЖІӨ құрылымында қызмет көрсетулер
секторы үлесінің ұлғаюына байланысты өзгерістер болады.
Талдау нәтижелеріне сәйкес, базалық сценарийде энергияны тұтыну (яғни ғимараттар
қорын, өндірістік қуаттарды, көліктік паркті және т.б. табиғи жаңарту кезінде) 2030 жылға
дейін барлығы екі есеге және 2050 жылға дейін 2,5 есеге өседі. Өнеркәсіп, ТКШ, энергиямен
жабдықтау және көлік энергия тұтыну көлемдері тұрғысынан жетекші секторлар болып қала
береді. Бұл ретте ЖІӨ-нің энергия қажетсінуі ағымдағы деңгейге қарағанда 2030 жылға
қарай ~25%-ға және 2050 жылға қарай ~40%-ға азаяды.
Төртінші бағыты - электр энергетикасын дамыту. Саланың қазіргі жай-күйі
шоғырландырушы және желілік жабдықтың айтарлықтай тозуымен, көмір генерациясының
