көптік тәуелдік септік жіктік
Зат есім көптеледі,тәуелденеді,септеледі.
Тек адамға байланысты,адамға қатысты зат есімдері ғана жіктеле алады.
Мысалы: Мен бала-мын
Сен бала-сың
Сіз бала-сыз
Ол бала
Оқулықтағы көптік жалғау,тәуелдік жалғау мәліметтері,оған байланысты берілген кесте сабақта пайдаланылды.
3. «Кітап – досың,ақылшың».
Жаттығулар мен тапсырмалар жұмысы
1-қатар. Берілген сөйлемнен көртік жалғауын қабылдап тұрған зат есімдерді табу.
Тіл – адамдар баласының баласын қазіргі өркениетке жеткізген ұлылар күшті.Ата-бабалырымыз ана тілімізді шұрайлы да көрікті қалпында кейінгі ұрпақтарына аманат ете білген.
2-қатар. Зат есімнің оңаша тәуелденуіне мысал келтір.
3-қатар. Ағалар,апалар,аналар деген зат есімдерді ортақ тәуелде.
IV. Бекіту.Ой толғаныс.
4. «біліміңді байқап көр»
Тест
1. Қазақ тілінде неше сөз табы бар?
А) 6 Б)9
Ә) 7 В) 8
2. Оқушы,бала,ана сөздері қай сөз табына жатады?
А) Сан есім Б) Есімдік
Ә) Үстеу В) Зат есім
3. Жалғаудың неше түрі бар?
А) 4 Б) 5
Ә) В) 2
4. Туынды зат есім жұрнағын белгіле.
А) –хана,-паз,-кер
Ә) –лы,-лі,-ды,-ді,-ты,-ті
Б) –шы,-ші,-лық,-ім,-ыс
В) –дай,-дей,-тай,-тей
5. Күрделі зат есімдерді тап.
А) білім,күрек,күйші
Ә) аяқ,ауыл,бала,дала
Б) ана,қала,мектеп
В) ашудас,аяқ-табақ,ауыл-аймақ
6. Тәуелдік жалғауының оңаша,ортақ түрінің ІІІ жағының қосымшаларын көрсет
А) –ым,-ім,-м,-мыз,міз
Ә) –ңыз,-ңіз,-ыңыз,іңіз
Б) –сы,-сі,-ы,-і
В) –ң, -ың,-ің.
V. Үйге тапсырма.
38-жаттығу. Тәуелдік жалғаулы сөздерді тауып,оңаша және ортақ түрде үш жақта тәуелдеңдер.
Шығарма жазу. «Туған жер – тұғырың,туған тіл – қыдыры».
VI.Бағалау. Сабаққа қатысқан оқушыларды бағалау.
Пәні: қазақ тілі
Сыныбы: 7-сынып
Сабақтың тақрыбы: Зат есімнің сөйлемдегі қызметі
Сабақтың мақсаты : а) білімділік – зат есімніңсөйлемдегі қызметі туралы түсіндіру,зат есім тақырыбы бойынша білімін жетілдіру;
ә) дамытушылық – сөйлеу тілдерін жетілдіру,шығармашылық қабілетін даытуға ықпал жасау;
б) тәрбиелік – тілге байланысты мысалдар ала отырып туған тлін сүюге,қадірлеуге тәрбиелеу.
Сабақтың әдісі: ой қозғау,топтастыру,сұрақ-жауап,деңгейлік тапсырма,топтық жұмыстар.
Сабақтың көрнекілігі: плакат-сызбалар,үлестірмелі қағаздар.
Сабақтың барысы. 1. Ұйымдастыру бөлімі.
Сәлемдесу.Сабаққа даярлау.
2.Бүгінгісабақтың құрлымымен таныстыру.
Сабақ «Ашық журнал сабағы» деп аталады.Журналдың әр парағында тақырыптар берілген: 1. Қайталау – оқу анасы; 2. Жаңа сабақ құпиясы; 3. Кітап – досың,ақылшың; 4.Білімді мыңды жығар; 5.Жеті жұрттың тілін біл; 6. Біліміңді байқап көр.
Әр беттегі тақырыпты аша отырып тапсырмаларды орындаймыз.Сыныптағы оқушылар деңгейіне қарай 3 қатарға бөлініп отырғызылады. 1-қатар Белсенділер, 2-қатар Алғырлар, 3-қатар Талапкерлер (Бүгінгі сабақта тілге байланысты
мысалдар алынады.)
1. «Қайталау – оқу анасы». Өткен сабақтарды,үй тапсырмасын сұрауда алғашқы «Қайталау – оқу анасы» парағы ашылады.Әр қатарға өткен сабақ бойынша деңгейлік тапсырмалар беремін.
1-қтар оқушылары бірлесіп зат есім бойынша тірек-сызбасын салады,түсіндіреді,ережесін айтады.
кім? не? дара, күрделі негізгі, туынды
жалпы, жалқы көптеледі
деректі, дерексіз септеледі тәуелденеді
2-қатар оқушылары бірлесіп зат есімді орыс тілімен салыстырып көрсетеді.
Қазақ тілінде
|
Ортақ белгісі
|
Орыс тілінде
|
1.Зат есім
2. Кім деген сұрақ адамға қойылады
3. Не деген сұрақ адамнан басқа
нәрселерге қойылады.
|
1.Заттың атын білдіреді.
2.Сұрақтары: кім,не.
3.Жалпы,жалқы болып бөлінеді.
|
1.Имя сушествительное
2.Кто деген сұрақ жанды
Нәрсеге (адамға,малға, жан-
Урға) қойылады.
3.Что деген сұрақ жансыз
Нәрселерге қойылады.
|
3-қатар оқушыларынаүй тапсырмасын оқытып,тексеремін. 47-жаттығу.
2.Жаңа сабақты түсіндіруде «Жаңа сабақ құпиясы» парағын ашамыз.
а) «Ой қозғау». Бастауыш,орта буында алған сөйлем мүшелері туралы түсінігін,түрлерін сұраймын.
ә) Мысалдар арқылы жаңа сабақ түсіндіріледі.
- Балалар, мына мысалдарды оқып,сөйлем мүшелеріне талдайық.
Оқушылардың талдап түсіндіруі бойынша бірлесе отырып зат есімнің сөйлемдегі қызметін анықтап,ережесін шығарамыз.
1.Тіл – ұлттың жаны.Атау септікте тұрып,кім,не сұрағына жауап беріп,бастауыш қызметін атқарады.
2.Тіл – адамның ойын білідіретін құрал.Зат есім жіктеліп келіп,сөйлемнің баяндауышы да болады.3-жақта жіктелген сөздің жіктік жалғауы болмайды.
3.Тіл – идеяның,ойдың,сезмнің жанды көрінісі.Зат есім ілік септікте тұрып анықтауыш қызметін атқарады.
4.Өз тіліңді қадір тұтпай тұрып,өзге тілді сүйе алмайсың.Зат есім табыс,барыс,шығыс,жатыс,көмектес септікте тұрып толықтауыш қызметін атқарады.
5.Біз тіл арқылы рухани байлығымызды меңгереміз.Зат есім түбір тұлғада мезгілдік,мекен-бағыттық,себеп-мақсаттық мәндегі шылаулармен тіркесіп келіп пысықтауыш та болады.
3.Жаттығу жұмыстарын жүргізу үшін «Кітап – досың,ақылшың» парағы ашылады.
51-жаттығуды сынып оқушылары ауызша орындайды. 3-қатар оқушылары 55-жаттығуды жазбаша орындайды.
4. «Білімді мыңды жығар». а) 2-қатар оқушылары үлестірмелі қағазбен жұмыс жүргізеді.Зат есімдерге толық сатылай талдау жүргізіледі.
1- топшама.Адам тағдырын тәрбие шешеді,тәрбие құралы – сөз. (Олжас Сүлейменов).
2-топшама. Ақылды ой,алғыр сөз – адамның ең жоғарғы қасиеті. (Ғабиден Мұстафин).
3-топшама. Ақылдың көркі – тіл
Тілдің көркі – сөз. (Жүсіп Баласағұни).
4-топшама. Тіл тазалығы үшін күрес ешқашан толастамақ емес.
5-топшама. Тіл – ойдың тікелей шындығы.
Тіл – барша білімдердің қазынасы.
6-топшама. Тілім – шипам,дәрім де,
Мәңгүрт болып күн көрмен.
Абыройдың бәрін де
Маған осы тіл берген.
ә) 1-қатар оқушылары шығармашылық жұмыспен айналысады.Берілген тірек сөздер бойынша «Тілім – менің тірегім»
атты шағын шығарма жазады.
5.Сергіту сәті ретінде «Жеті жұрттың тілін біл» парағы ашылпды.
Оқылған мақалдағы айтылмай қалған сөзді тауып айту,орысша,ағылшынша баламасын тау.
а) Жігітті намыс өлтіреді, ... қамыс өлтіреді (қоян – заяц – hare)
ә) Баланың тілі - ... (бал – мед – һunу). Ананың тілі - ... (бал –мед – һunу)
б) Оқусыз ... жоқ, ... күнің жоқ.(білім – знание – khowiedge)
г) Өнер алды – қызыл ... (тіл – язык – tongue)
ғ) Көп сөз – көмір
Аз сөз - ... (алтын – золото – gold)
д) ... – оттан да ыстық»Отан – Родина – Motherland)
е) Ашу – дұшпан,ақыл - ... (дос,друг – friend)
ж) ... өссе – жердің көркі(гүл – цветы – flower)
... өссе – елдің көркі (қыз – девочка – girl)
з) Айтылған ... – атылған оқ(сөз – слова – word)
6.Бекіту сұрағын беру үшін «Біліміңді байқап көр» парағы ашылады.
а) Текст сұрақтары
3 нұсқадан тұратын тест сұрақтары беріледі.Әр нұсқада 10 сұрақ.
І нұсқа сәйкестендіру тесті,ІІ,ІІІ нұсқада ашық тест сұрақтары берілген.жауабы тақтаға ілініп,өз-өздерін тексеріп,
Бағалайды.
«5»: 0-1 қате; «4»: 2-3 қате; «3»: 4 қате.
ә) Топтстыру. Зат есім сөйлемде қандай қызметтер атқарады?
баяндауыш бастауыш
анықтауыш толықтауыш пысықтауыш
Үйге тапсырма: 1.Өздерің оқып жүрген әдеби кітаптан бес сөйлем жазып,зат есімдерге талдау жүргізу.
Пәні: қазақ тілі
Сыныбы: 7-сынып
Сабақтың тақырыбы: Зат есімнің түрленуін қорытындылау.
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі: зат есімнің түрленуінен алған білімдерін кеңейтіп,сөз қолданыста пайдалана білуге үйрету,мәтін ішінен тауып,талдауға баулу.
Тәрбиелігі: оқушылардың бойына ұлттық өнеге,шешендік нақыл сөздердің мән-мағынасын ұғындыра отырып,адамгершілікке,имандылыққа тәрбиелеу,эстетикалық,өнегелік ортасын қалыптастыру.
Дамытушылық: өтілген материалды тиянақты меңгеруге,жүйелі ойлау,ойын әсерлі жеткізуге,шығармашылық ізденістерін арттыруға ықпал жасау;сатылай кешенді талдау арқылы зат есімнің түрленуінен алған теориялық білімдерін іс жүзіне асыру,грамматикалық тұлғада жүйелі сөйлеуге төселдіру.
Сабақтың түрі: «Бәйге» ойын сабағы (топтық сайыс).
Сабақтың әдісі: қайталау,сұрақ-жауап,сынақ,шығармашылық жұмыс тест сұрақтары.
Сабақтың көрнекілігі: схема-таблицалар,қима қағаздар,тест сұрақтары,графопроектор,сурет салынған слайдтар,кестелер,кеспе карточкалар.
Пәнаралық байланыс: әдебиет,ән-күй,бейнелеу.
Сабақтың барысы.
І.Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау.
Қайталау сұрақтарын графопроектордан көрсете отырып,оқушылардың білімін тексеру.
1.Қазақ тілінде қанша жалғау бар?
2.Тәуелдік жалғау дегеніміз не?
3.Септік сұрақтарын айтшы.
4 . «Атбегі», «дәрігер» сөздері қалай жіктеледі?
5. Зат есім сөйлемде қандай қызмет атқарады?
Қайталау мақсатында мына сызбаны толтыру.
«Бәйге» ойыны.Өтілген сабақтарды еске түсіргеннен кейін оқушылар төрт топқа бөлініп,әр топқа «Көптік тобы», «Септік тобы» , «Жіктік тобы» , «Тәуелдік тобы» деген аттары жазылып қойылады.
Ойынның шарты: бес бөлімнен өтіп «Зат есімге» бірінші жету.
Бірінші бөлім: «Ой толғау» (тест).
1.Көптік жалғауы жалғанбайтын сөздер
а) мектеп,қыз,оқушы; ә) үй,киім,бала; б) отан,бөлме,дәрігер; в) мұнай,газ,тары.
2.Жалқы зат есімді тап.
а) орман,көл,өзен; ә) Алатау,Екібастұз; б) бала,бойжеткен; и) ұзынды-қысқалы,үлкен-кіші.
3.Зат есім атау септікте тұрса сөйлемде қандай қызмет атқарады?
а) бастауыш; ә) толықтауыш; б) пысықтауыш; в) баяндауыш.
4.Жуан,жіңішке буындарға бірдей жалғана беретін және бір ғана дыбыстан тұратын жалғау қай септікте?
а) табыс ә) жатыс б) атау в) көмектес
Екінші бөлім «Ойлан тап».
Кеспе карточкаларындағы сұрақтарға жауап беру.Тез әрі нақты жауап берген топ есепке алынады.
Достарыңызбен бөлісу: |
