Сабақтың тақырыбы: Ана тілінің қызметі Сабақтың мақсаты: Білімділік

1.Тұақты тіркестердің еркін сөз тіркестерінен айырмашылығы неде?

2.Төмендегі тұрақты тіркестерге синоним болатын тұрақты тіркестерді жаз.

Табанын жерге тигізбейді, саусақпен санарлықтай, сақалды басымен, езуі жиылмады, көрер таңды көзімен атырды.

«Жамбасы жерге тимеген» деген тіркестің мағынасын түсіндір және осы тіркесті тақырып етіп алып, тіркестің мағынасына лайық палуан туралы мәтін құра.

• 
  Төмендегі тұақты тіркестерді жаттап алыңдар.
  
• 
  Қайсылары антонимдік қатар, қайсылары синонимдік қатар құрап тұрғанын табыңдар.
  
• 
  Тұрақты тіркестердің мағыналарын балама сөздермен ашыңдар.
  

• 
  Мәтінді оқып, ат қойыңдар.
  
• 
  Тұрақты тіркестерді теріп жазыңдар.
  
• 
  Мәтіндегі тұрақты тіркестерді олардың синонимдерімен ауыстырып жазыңдар.
  

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру.
   

1. 
   Тұрақты тіркестер туралы түсінік.
   
2. 
   112 - жаттығу
   

Өздік жұмыс:

Ішінде мына сөздер бар тұрақты тіркестерді жаз.

Көз, қол, жер, ит, ауыз, тістеді, шаш.

Тұрақ сөз тіркестерін олардың түрлерін жете түсіну үшін, ең алдымен сөздердің тұрақты тіркесі мен еркін тіркесі арасындағы айырмашылықты, тұрақты тіркеске тән ерекшелікті біліп алу керек.

1. 
   Тұрақты сөз тіркестерінің құрамындағы сөздердің орны, еркін тіркестің құрамындағы сөздердің орнына қарағанда, тұрақты, бекем болады. Еркін тіркестерде сөздерыңғайына қарай әр түрлі сөздермен тіркесе береді. Еркін тіркестің құрамындағы бір сөздің орнына сәйкес келетін басқа бір сөзді қолданып айтуға болады.
   
2. 
   Тұрақты сөз тіркестерінен туатын бір бүтін мағына оны құрастырушы сыңарлардың мағынасынан басым болады. Жалпы тұрақты сөз тіркестерінің бәріне бір ортақ, тән белгілерінің бірі сол – олардың құрамындағы сыңарлардың әрқайсысы әр басқа ұғымды емес, барлығы тұтасып келіп белгілі бір ұғымды білдіреді.
   
3. 
   Тұрақты сөз тіркестері бір тілден екінші тілге аударылуға икемсіз келеді. Әсіресе, оларды тікелей сөзбе – сөз аударуға болмайды.
   

1. 
   Идиомалық тіркес дегеніміз – бөліп жаруға келмейтін және оның біртұтас мағынасы құрамындағы сөздердің әрқайсысының лексикалық мағынасына байланысты тумаған сөздер. Мысалы: жер – жебіріне жету( ұрсу, сөгу)
   
2. 
   Фразалық тіркес дегеніміз – құрамындағы сөздердің біреуі немесе бірнешеуі өзінің лексикалық мағынасын сақтап қалатын сөз тіркестері.
   

Сұрақ жауап:

А. Тұрақты сөз тіркесі деген не?

Ә. Еркін сөз тіркесі деген не?

Б. Идиомалық тіркес деген не?

В. Фразалық тіркес деген не?

№1

1. Көп нүктенің орнына керекті сөздерді қой.

Бет моншағы ..., қой ұстінде бозторғай ..., қара жер ... ... , ақ ... ..., жазған құлда ... ...

№2

1.Тұрақты тіркестердің антонимдерін тап.

Аты шықты, бақ қонды, бетінен оты шықты, еңбегі жанды, аузыңа май, араны ашылды, қырғи қабақ, мойыны босады.

№3

1.Төмендегі тұрақты сөз тіркестеріне синонимдер жаз.

Аза бойы қаза болды, алғаны ас болмады, түн ұйқысын төрт бөлді, төрт түлігі сай.

• 
  Оқулықпен жұмыс.
  

• 
  Өлең жолдарын жаттап алыңдар.
  
• 
  Өлең жолдарынан тұрақты тіркестерді табыңдар.
  

• 
  Мәтінен тұрақты тіркестерді табыңдар.
  
• 
  Қарамен жазылған сөздерді тұрақты тіркеспен ауыстырыңдар.
  

• 
  Мәтінен тұрақты тіркестерді бір бөлек, жай сөз тіркестерін бір бөлек ажыратып жазыңдар.
  

1. 
   Пән аты: Қазақ тілі.
   
2. 
   Сыныбы: 5
   

Тұрақты тіркестер сияқты мақал – мәтелдер де әбден қалыптасқан сөздердің тобы. Мақал – мәтелдің құрамындағы әр сөздің орны тұрақты болады.. ондағы сөздердің орнын ауыстыруға немесе бір сөзін басқа сөзбен алмастыруға келмейді.

Мақал - мәтелдер тұрақты тіркестер сияқты бір сөзбен көп мағына білдіреді. Мақал тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін білдіріп, белгілі бір тұжырым жасайды. Мысалы: кең болсаң, кем болмайсың. Мақалдар көбінесе екі бөлімді болып келеді де бірінші бөлімінде себеп немесе шарт, екіншісінде қорытынды пікір айтылады.

Мәтелдерде ой пікір бейнелі әрі тұспалдап айтылған ишара түрінде болады. Мысалы:біреу тоңып секіреді, біреу тойып секіреді.мақалдың мәтелден айырмашылығы – мағынасы ашық болмайды, ишарамен, тұспалмен айтылады, сөйлем аяқталмай, толымсыз болып қалады.

V. Жаңа тақырып бойынша түсінік тексеру:

І деңгей

Төмендегі мақал – мәтелдердің жалғасын жаз.

А) ит тойған жеріне,

Ә) Ана сүтін ақтамаған,...

Б) Ит үреді,...

ІІ деңгей

Төмендегі мәтелдердің синонимдерін жаз.

А) Ұлық болсаң, кішік бол.

Ә) Кісі еліне сұлтан болғанша, өз еліңе ұлтан бол.

Б) Бұралқы ит үргенімен жағар.

В) Соқыр атқа қотыр ат құмар.

1.Төмендегі сөздер бар мақал – мәтел тауып жаз

Жақсымен, асың, жылы, қорқытады, көл, бөрік, екі, дос.

VІІ.Жаңа сабақты бекіту:

1. Оқулықпен жұмыс

125 – жаттығу. Жазбаша орындау.

1.мақалдарды бір бөлек, мәтелдерді бір бөлек жазыңдар.

126 – жаттығу. Ауызша орындау.

1.Мәтіннен мақал тәріздес қанатты сөздерді табыңдар.

VІІІ .Сабақты қорыту:

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру:
   

1. 
   Мақал – мәтелдер туралы түсінік.
   
2. 
   133– жаттығу
   

Өздік жұмыс

1.Мақал – мәтел сияқты болып кеткен Абайдың қанатты сөздерін жаз.

2. Мәтелдердің тұрақты тіркестерге қандай ұқсастығы бар?

3. бір -біріне антоним болатын мақал – мәтел жаз.

ІV. Жаңа сабаққа дайындық

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Мақал мен мәтелдің айырмашылығы мынада:

1.Мақалдың мазмұнында себебі мен салдары қатар айтылады, ал мәтелде істің салдары айтылып, себебі айтылмайды.

Мысалы: Қорқақты көп қусаң, батыр болады деген мақалда ой толық аяқталып,себебі мен салдары қатар берілген. Ал Дария жанынан құдық қазба дегенде салдары ғана айтылған, себебі айтылмаған.

Отан, достық, ерлік туралы мақал – мәтелдер жаз және мағыналарын түсіндір.

1.Мақал – мәтелдің жалғасын тап.

А) Ананың көңілі балада,

..........................................

Ә) Атадан жаман ұл туса,

Елінің малын жейді,

........................................

.............................................

Мақал – мәтелдерді қатыстыра отырып, «Ас атасы-нан» деген тақырыпта ойтолғау жазу.

• 
  Оқулықпен жұмыс.
  

• 
  Мақал – мәтелдер негізінде ребус құрау.
  

• 
  Ең қысқа мәтелдерді тауып жазыңдар
  

• 
  Мақалдарды оқып, мағынасын түсіндіру.
  

1. 
   Пән аты: Қазақ тілі.
   
2. 
   Сыныбы:
   

Өздік жұмыс

1.Мақал – мәтелдердің тұрақты тіркестерден айырмашылығы неде?

2. Бір біріне антоним болатын мақал – мәтелдер жаз.

3. Кері тәрбие беретін мақал – мәтелдер бар ма? Бар болса жаз және ол туралы өз пікіріңді айт.

VІІ. Жаңа сабақты бекіту.

1. 
   Оқулықпен жұмыс
   

134 -жаттығу

Суреттер топтамасындағы 23 – суретке қарап, мақал – мәтелдерді қатыстыра отырып, мәтін құрау.

2.Үлестірме қағаздармен жұмыс

3.Өздік жұмыс

Жұмбақтың шешуін тап,,шешуінің атына байланысты бір – біріне антоним, синоним, омоним болатын мақал – мәтелдер жаз.

Таңертең төрт аяқты,

Түсте екі аяқты

Кешке үш аяқты.

VІІІ . Сабақты қорыту:

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру.
   
   1. 
      Мақал – мәтелдер туралы түсінік
      
   2. 
      13.5-жаттығу
      

1. 
   Пән аты: Қазақ тілі.
   
2. 
   Сыныбы: 5
   
3. 
   Күні:18.12.15ж
   

1. 
   Білімділік: оқушылардың сауатты жазу дағдыларын дамыту және тексеру
   
2. 
   Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу.
   
3. 
   Дамытушылық: оқушылардың грамматикалық талдау дағдыларын дамыту
   

Ерболджың ұсынысы бойынша, қала аралау парктегі хайуанаттар тұрағынан басталды.Ербол атасы мен әжесіне тор ішіндегі аңдар мен құстарды көрсетіп, ауыз жаппай әңгімелеп жүр.

-О,орман патшасы арыстан да бар екен ғой мұнда,-деп оған таңдана қарады...

1. 
   Пән аты: Қазақ тілі.
   
2. 
   Сыныбы: 5
   

1. 
   Білімділік: оқушыларға сөздік қор туралы түсінік туралы лингвистикалық білім беру, қаратпа сөздердің тыныс белгілерін жаттығу жұмыстары арқылы бекіту
   
2. 
   Тәрбиелік: оқушыларды сабақта қолданылған материалдар арқылы адамгершілікке, елжандылыққа тәрбиелеу.
   
3. 
   Дамытушылық: оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту.
   

І топ

• 
  Төмендегі мәтінде сөздік қор көп пе, сөздік құрам көп пе?
  

ІІ топ

• 
  Абайдың «Ғылым таппай мақтанба» өлеңіндегі сөздік қорды теріп жаз.
  

• 
  Мәтіннен сөздік қорға енетіндей сөздерді теріп жазу.
  

• 
  Мәтіндегі тірек сөздерді сөздік қорға жатқызуға бола ма?
  

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру:
   

1. 
   Пән аты: Қазақ тілі.
   
2. 
   Сыныбы: 5
   

1. 
   Білімділік: оқушылардың сөздік қор туралы лингвистикалық білімдерін кеңейту.
   
2. 
   Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.
   
3. 
   Дамытушылық: оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту.
   

• 
  Мәтіннен сөздік қорға кіретін сөздерді тап.