Сабақтың материалдық жабдықталуы Микроскоптар -12, имерсиондық май 6; Заттық шыны; Лункасы бар шыны 6; Жабынды

Зертханалық жұмыс №3

Тақырып: Актиномицеттер мен саңырауқұлақтардың морфологиясы

Мақсаты:      Студенттерді       микрооргаиизмдерді      микроскопиялық   зерттеу  әдісімен

таныстыру. 

Материалдар және құрал-жабдықтар

Жабынды және заттық шынылар, препаратгау инелері,  пинцеттер, микробиологиялық ілмек,

спирт шамы, Петри шынылары, аш агар, топырақ үңтақтарын себуге арналған елек, топырақ, тегіс

жиекті пробирка, 70-80%-ті уксус қьшщылы, аммиактың іздері бар 60%-тік этанол, стерильді суы

бар   колба,   фуксин   немесе  генцианвиолеттің   судағы   1%-ті   ерітіндісі,   шыны  шпатель,   0,1  мл-ге

микропипеткалар,  1  және  10  мл-ге пипеткалар, крахмалды-аммиакты агар (КАА), МПА немесе

КАА-ғы   актиномицеттердің  таза  культуралары.КАА-ның  құрамы   (дистильденген   судьщ   г/л):

(NH4)

2

S0

4

  -   2.0;    К

2

НРО

4

-1.0;    MgSO

4

-1.0;  NaCl-1.0;  бор   -10,0;  агар-   18,0   КАА-ны   дайындау:

тұздарды  ерітіп, борды  қосады.  Осы  кезде  судьщ  шағын  мелшерін  қалдырып,  онда  крахмалды

жақсылап  араластырады.  Дайьгадалған  ерітінді  қайнатып,  үнемі  араластырып,  оған  крахмалды

құяды. Ортаны агарландырады, тауық жұмыртқасьгаьщ ақуызымен жарықтандырып, автоклавада

стерильдейді.

Актиномицеттер

Бергенің  (1980)  анықтауышьшда  актиномицеттер  Streptomycetaceae  тұқымдасының   17-ші

топқа   жатқызылды.

 Актиномицеттер

 -

 бактериялар

 мен   зен

 саңырауқүлақтардың

қасиетгерін

байланыстыратын

ерекше

микроағзалар.

Актиномицеттердің   титік   өкілдері   жақсы   керінетін   мицелийі  бар.  Зең   саңырауқұлактарға

қарағанда, актиномицеттердің мицелийі белінбеген және біралып, ете бұтақталатын жасушадан

тұрады. Актиномицеттердің гифтердің диаметрінен шамамен 10 есе аз.

Актиномицеттердщ   мицелийдің   жасуша   қабьпсшасы   құрылысы  жағынан   жақсы   граммды

бактериялардың   қабыкшасымен   ұқсас.   Ол  ақуызды,   липидті   және   мукополисахаридті

компонештерден   түзілген,  қабықшаньщ   қалыңдығы  0,01-0,03  мкм.   Кейбір   актиномицеттердің

қабыкпгасында   тейхойды   қышқылдар   астында   цитоплазмалык  мембрана  орналасады.   Ол   зат

алмасу   процесстері   мен   спораларды   тузуге   белсенді   қатысады.   Ультрамикроскоптық  анализ

кезінде актиномицеттердің цитоплазмасында цитоплазмалық мембранамен байланыскан, жіңішке

мембраналық құрылымы  бар мезосомалар  керінеді.  Актиномицеттер  мицелийінің цитоплазмасы,

әсіресе   кәрі   культураларда   тұрпайы   дәнді   құрылыты   болады.   Онда   еритін   және   ерімейтін

полифосфаттар, полисахаридтер, ал кейбір түрлерінде майлы заттар байқалған.Ортаның құррамы

мен өсу жағдайларына байланысты актиномицетгердің цитоплазмасында полифосфаттар мен РНҚ-

дан тұратын волютиннің дәндері жиналады. Кейде актиномицеттердің цитоплазмасьшда ұсақ және

ірі көпіршіктер ретінде вакуольдер пайда болады. Культураның қартаюы кезінде қорға жиналған

заттардьвд орнында вакуольдер пайда болады деген болжам бар.

Актиномицеттердіц ядролык заты кабаттанған жішпелерден құралған жіңішке тордан тұрады.

Онда   ядролық  мембрана  жоқ   және   цитоплазмадан   бөлінбеген.   Жекелеген   ядроның   болуы

актиномицеттерді зең саңырауқұлақтардан ерекшелендіреді де, бактериялармен жақындастырады.

Актиномицеттердің колониялары тығыз болады да, микробиологиялық ілмекпен алынбайды.

Олар қатпарлы, кедір-бұдырлы, кабыршақты, сирек тегіс, түссіз немесе  пигменттелген  болады.

Колониялардың   түсі   кек,   күлгін,   қызыл,   сары,   ашық   қызыл,   жасыл   т.б.  болады.   Кейде

актиномицеттер  пигментті   сыртка   бөліп,  субстратты   бұл   түске   бояйды.  Актиномицеттердщ

колониялары берік болып субстратпен бірігіп кеткен. Субстраттьщ ішінде орналаскан мицелийдін

бөлігін  субстратты  мицелий  деп атайды. Субстраттан  тыс  орналасқан мицелийдің жігапелерден

гифтер   түзіліп,   ауа   мицелийін  қалыптастырады.   Актиномицеттердің   көбінде   колонияньщ   бір

белігін немесе барлық бетін ұнды, үлпілдек карадақпен жабатын жаксы дамыған ауа мицелийі бар.

Тусі бойынша ауа мицелийі ақ немесе сүр, сирек жасыл, қызғылт, қоңыр, көкшіл туске боялады.

Ауа мицелийдің жіпшелерінде тұқым таситьш мүшелер –споралары бар споратасығыштар.

Актиномицеттердің  споратасығышгарды   орналасуы   мен   құрылысы   бойынша   ажыратады.

Қүрылысы жағынан споратасығыштар тік, ұзын немесе қысқа, бұйра және 1-ден 10 иірімге дейін

не одан да  кеп иірімдері  бар  спиральды иірілген болады. Иірімдердің спиралі қысыңкы  немесе

созылыңқы  болуы   мүмкін.   Ауз   мипелийдің   гифтерінде   споратасығыштар   сатылап,   мутовчато,

супротивно, шок; тәрізді болып орналасады.

Споратасығыштарда споралар үзінділеу  немесе сегменттеу  типімен қалыптасады. Үзінділеу

кезінде   споратасығыш   гифаньщ   адролық   заты   түйірлерге   ыдырап,   олардың   айналасында

цитоплазма  шоғырланады. Әрбір осындай  фрагмент  өзіндік қабықшасымен қапталыньш, піскен

спораға айналады. Сегменттеу кезінде споратасығыш гифаның цитоплазмалық мембранасы дөцес

форма  түзейді.  Осы  дөңес  форма  споратасығышты   перегородкалармен   болашақта  споралар

болатын   біртекті   жасушаларға   бөледі.  Споралар  піскенде   споратасығыш  ыдырап   споралар

шаншлады.

Споралардьщ  шар  тәрізді,   таяқша   тәрізді,   цилиндрлі   және  алмұрт   тәрізді   пішіндері

ажыратылады.  Споралар  кабықшасының беті  тегіс,  кедір-бүдырлы,  шаш   тәрізді  және   қалқашпа

болуы   мүмкін.   Актиномицеттердің  споралары  қоршаған   ортаньщ   қолайсыз   жағдайларына

салыстырмалы түрде төзімді, бірақ бактериялардьщ спораларына қарағанда төзімділігі төиендеу.

Қолайлы жағдайларға тусіп, актиномицеттердің  споралары  жаңа мицелийге өседі де, болашақта

колонияларды  қалыптастырады. Спораның өнуі  бірнеше  жерлерден басталады. Актиномицеттер

споралармен көбеюмен қатар, мицелийдің үзіңділері арқылы да көбейе алады.

Споратасығыштардьщ  орналасуы мен  құрылысы,  спора  тузудің  типі, споралардың мөлшері

мен пішіні,  спора  қабықшасының  беті актиномицеттердің  систематикалык  орналасуын  анықтау

кезінде диагностикалық белгілер болып табылады.

Актиномицеттер  топырақта,  суда,  өсімдік  пен   жануарлар  қаддықтарында   кең   таралған.

Актиномицеттер  қоректік   орталарда   жақсы   өседі,   минералды   азотты,   әртүрлі   көмірсуларды

(қантгар,  крахмал,   декстрин),  сонымен   қатар   органикалық   қышқылдар,  майларды  май  тәріздес

қосылыстарды жақсы қорыгады. Олар күрделі қосылыстарды: жасымықты, парафинд, балауызды,

хитинді т.б. белсенді       ыдыратады.       Актиномицетгердіц       көбі       антибиотиктік   заттардың,

витаминдердің,   биотиннің,   фомий   қышқылының,  никотин  қышқылынын,   ауксинні   продуценті

болып табылады.

Жұмыс барысы

Актиномицеттерді  зерттеу  үшін  топырақ  ұңтақтарьга  Петри  шынылардағы  аш  агардьщ

пластинкаларына себеді.

8-10  тәліктен  кейін  топьфақ  бөлшектерінің  айналасында  актиномицеттердің  колониялары

дамиды.  Тегіс  жиекті  пробиркамен  актиномицеттердің  колониялармен  бірге  олардың  бөліктерін

кеседі  де,  заттық  шыныға  апарьга,  кішкентай  үлкейтулерде  (объектив  8-20х)  қарайды.  Осьгадай

материалда  ақшыл,  мөлдір  субстратты  мицелий  жақсы  керінеді,  ауа  мицелийдің  гифтері  анық

керінеді, споратасығьпптардьщ орналасуы мен құрылысы.

Актиномицеттерді  анығырак  зерттеу  үшін  КАА-да  өсірілген  колонияларды  қолдану  жөн.

Петри  шыныларда  КАА  пластинкаларында  1  тамшыдан  немесе  0,1  мл.  3-4  өсудің  топырақ

суспензиясын  (өсірудің  әдістемесі  23-ші  жұмыста)  есіреді.  8-10  тәліктен кейін КАА-ның бетінде

актиномицеттердщ   колониялары   өсіп   шығады.   Тегіс   жиекті   пробиркамен   актиномицеттердің

колониялармен КАА-ның бөлігін кеседі де оны предметное шыныға әйнекке салып, микроскоптьщ

кішкентай үлкейтулерде микроскоптайды. Колонияның сипатын қүрастырады.

Тіршілік кезіндегі препаратты дайьшдау үшін агардың бөлшегімен бірге колонияньщ бір бөлігін

екінші заттық шьшыға 70-80%-ті сірке кышкылына немесе 60%-ті аммиактың іздері  бар этанол

тамшысына  салады.   Актиномицеттердің  колониялары  суланбайтындығын  ескерген   жөн.

Актиномицеттердің колониясынан алынған материадды препараттау инелерімен жазып, жабынды

шынымен   жабады  да,   ВИ-40  объективті   қолданып  микроскоптайды.   Препаратта  мицелийдің

үзінділері мен споратаситын гифтер көрінеді.

Спораларды   түзу   типін,   пішінін   және   мелшерін   зерттеу   ушін   тұрақты   препараттарды

дайындау керек  -  актиномицеттердің колониялардың таңбасы.  Препарат  таңбасы  дайындау  үшін

актиномицеттер   колониясының   бетіне   шыныны   тығыз   басады.   Таңбасы   ауада   құрғатады,   отга

бекітеді,  фуксин немесе  генцианвиолетпен бояйды  да, сумен шаяды. Жабынды шыныны  заттық

шыныға су тамшысына таңбасыны тоиен қаратьш қояды. Препаратты МИ-90 объективті қолданып

микроскоптайды. Микроскопқа карағанда мицелийдін үзінділері, споратасығыштардьщ қүрылысы,

споралардьщ түзілу типі, споралардың мөлшері мен пішіні жақсы көрінеді.

Актиномицеттерді  зерттеу  ушін  Петри  шыныларда  МПА  немесе  КАА  пластинкаларда

осірілген  таза  культураларын  қолдануға  болады  (Actinomyces griseus, Act. flava, Act. chromogenes

т.б.).