Сабақтарға арналған әдістемелік өңдеу ОҢТҮстік қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы

Хлорсірке этил эфирінің синтезі

2 алу тәсілі:

75 г монохлорсірке қышқылын, 45 г 96% этил спиртін және 10 г күкірт қышқылын (d = 1,84) тоңазытқышпен жабдықталған колбаға араластырып су моншасында 5-6 сағат қайнатамыз. Суыған соң қоспаны бөлгіш түтікшеге мұздай сумен қосып құяды.Бөлініп шыққын ауыр эфир қабатын сумен жуып хлорлы кальцимен кептіріп кәдімгі температурада айдайды.

.

Қасиеті: түссіз сұйықтық, күшті лакриматор, тығыздығы 1,17 г/см3, қайнау температурасы 143-144 С.

3 алу тәсілі:

40,0 г (887 ммоль, около 50,0 мл)  этанол ерітіндісі, 47,3 г (500 ммоль) хлорсірке қышқылы және  2,0 г п-толуолсульфо қышқылы (катализатор ретінде) 100 мл хлороформа ерітіндісінде 5 сағат Дина –Старк сұғындамасында қайнатады.

Реакциялық қоспаны суытады, сумен, NaHCO₃ ерітіндісімен және NaCl ерітіндісімен жуады. Одан соң Na₂SO₄.үстінде кептіреді. Ерітіндіні айдап болған соң қалдықтарын вакумде айдайды, осының барысында 43,7 г (72%) хлоруксус қышқылының этил эфирі бөлініп шығады (байқаңыз, лакриматор!) қайнау температурасы 73-74 С/50 мм. рт. ст., n = 1,4215.

Сірке қышқылының этил эфирін алу.

Колбаға 2 мл концентриленген сірке қышқылы және 2 мл этанол, одан соң 5 тамшы концентрацияланған күкірт қышқылы және 1-3 кішкентай фарфор сынығын саламыз. Алынған қоспаны қыздырып, одан соң суытып ішінде суы бар стаканға құямыз. Эфир пайда болады.

Фарфор ыдысқа 25,2 г кристалды щавел қышқылын салып сеткада 0,5-1 сағат араластырп тұрып қыздырамыз. Судан арылған қышқылды (18г) тоңазытқышпен жабдықталған дефлегматоры бар колбаға саламыз. Тоңазытқыш хлоркальцилі түтікшемен екінші колбаның түбіне дейін жететін ұзын түтікшемен жалғасқан аллонжға кіріп тұрады. Одан басқа колбалар бірінші колбаға қарай төмендеп түбіне дейін жететін, ал екінші колба түбіне 0,5-1 см жетпей тұратын П тәріздес түтікшемен жалғасып жатады. Екінші колбаға 30-40 мл абсолютті спирт және 20 г жаңа дайындалған К₂СО₃ салады. Екі колбаныда спирт бірдей қайнап мөлшері тұрақты болып тұратындай етіп температурасы 100 С болатын май мошасында 3-4 сағат қайнатады. Кейін екінші колбаны қыздыруды тоқтатып, ал дефлегматоры бар колбаның температурасын 110 С дейін жоғарылатады. Айдау біткен соң диэтилоксалат спиртінің артығын вакуум ішінде жүргізеді. Алынған өнім салмағы 24-26 г.

Ацетанилид

Ацетанилидті фильтрде кептіру. Ацетанилидті сірке қышқылын анилинін және

120 C °сумен прекистализациясымен жүретін сірке ангидридімен ацилирлеу реакциясынан синтездейді. Ацетанилді 0,1 н.   калия бромат ерітіндісімен ,  иодид калидің  қатысумен , тұз қышқылымен қайнатқан соң титрлеу арқылы алуға болады. Ерітінді түсі әлсіз-сары түске өзгереді.

  Әдебиеттер:

1. Патсаев А.К, Ахметова А.А, Ильясова О.У. «Руководство к лабораторным занятиям по органической химии», I-часть. Шымкент, 2005г,-C.139

2. «Руководство к лабораторным занятиям по органической химии» под редакцией Тюкавкиной Н.А. Дрофа, Москва, 2003, -С. 205-207.

3. В.П. Черных, В.И. Гридосов, И.С. Гриценко "Руководство к лабораторным и семинарским занятиям по органической химии" Харьков, 1989г. -383с.

4. Лабораторные работы по органической химии. Под редакцией проф.О.Ф.Гинзбурга, Москва 1970. -295с

5. Н.В. Васильева,Т. А. Смолина, В.К. Тимофеева. Органический синтез.

Москва 1986. -367с.

6. «Руководство к лабораторным занятиям по органической химии» под редакцией Тюкавкиной Н.А. Медицина. Москва, 1985, -С. 24-33.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Алкилирлеу реакциясының механизімін жазыңыздар.
   
2. 
   Екіншілік бутилбензолды синтездеу техникасы.
   
3. 
   Ацилирлеу реакциясының механизімін жазыңыз.
   
4. 
   Сірке этил эфирінің, этил эфирінің, сірке қышқылының, диэтил эфирінің, қымыздық қышқылының, ацетанилид синтезінің орындау техникасын айтып беріңіз .