19
Түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс. Бұл әдіс арқылы оқушылар
ақпараттарды меңгереді. Оны басқаша ақпараттық-рецепция (қабылдау) әдісі
деп атайды. Осы әдіс арқылы мұғалім дайын ақпараттарды оқушыларға түрлі
құралдармен түсіндіреді, ал оқушылар ақпараттарды түсініп, естерінде
сақтайды.
Ақпараттар әңгіме, дәріс, түсіндіру, кітап, қосымша құралдар, көрнекі
құралдар арқылы беріледі. Мұғалім – есептер шығарады, теоремаларды
дәлелдейді, жоспар құруға үйретеді. Оқушылар - мұғалімнің іс-әрекетін
қайталайды, тыңдайды, көрнекіліктеріне қарайды, заттармен жұмыс істейді,
оқиды, бақылайды, жаңа оқу материалдарын бұрынғы білімдеріне қосады.
Түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс арқылы адамзат жинақтаған тәжірибені
аз уақыт ішінде беруге болады. Оның пайдасы ғасырлар бойы тексерілген және
көп елдерде қолданылады.
Көп ғасырлар бойы білім беру үшін мұғалімнің сөзі, оқу кітаптары,
жұтаңдау көрнекі құралдар қолданылады. Қазір ақпараттар техникалық
құралдар арқылы да берілуде. Олар арқылы ғалымдармен, жазушылармен,
суретшілермен, әртістермен, конструкторлармен, т.б. кездесу өткізуге болады.
Оқу кинолары, телехабарлары зат және құбылысты жақсы қабылдап,
түсінуге көмектеседі. Олар арқылы өсімдіктің қалай өсетінін, ғарыштағы
микроағзалардағы құбылыстарды көреді. Жұмыс істеп тұрған үлгілерді, табиғи
объектілерді демонстрациялауды кең қолдану керек.
Түсіндермелі-иллюстративтік әдіс биологиядан практикалық, зертханалық
жұмыстарында кең тараған. Ол арқылы білім «дайын» күйінде беріледі.
Мұғалім материалды қабылдауға көмектеседі, оны оқушылар түсініп, естерінде
қалдырады. Бұл әдісті шектен тыс қолдануға болмайды.
Репродуктивтік әдіс. Бұл әдіс арқылы мұғалім оқушының іскерлігін және
дағдыларын қалыптастырып, тапсырмалар беріп, өзі меңгерткен білімді,
үйреткен іскерлік дағдыларын оқушыларға қайталатады. Оқушылар мұғалімнің
есебіне ұқсас есептер шығарып, тіл сабақтарында үлгі бойынша жіктейді,
септейді, жоспар құрып, мұғалімнің нұсқауымен құралдармен жұмыс істеп,
биологиядан практикалық тәжірибе жасайды.
Репродуктивтік әдіс мұғалімнен ұйымдастырушылық қабілетті талап етеді.
Мұғалім сөздік, көрнекілік, тәжірибелік әдістер арқылы жаңа оқу материалын
түсіндіреді, ал оқушыл ар оларды тапсырмаларды орындау үшін қолданады.
Оқушыларға берілетін нұсқаулар жетілдіріліп, жауаптары бар
бағдарламаланған оқулықтар жасалуда. Оларға ауызша түсіндіру, қалай жұмыс
істеуді айтумен қатар, жұмыс істеуге керек сызбалар, кинодан үзінділер
көрсетіледі.
Білімнің көлемі көп болғанда репродуктивтік әдіс түсіндірмелі-
иллюстративтік әдіспен бірге қолданылады.
Оқушыларға алгоритм беріледі. Алгоритм - оқушыға зат не құбылысты
толық білуге көмектесетін бағыт беретін іс-әрекеттердің жүйесі. Оқушыларға
конспектілеудің, салыстырудың, есеп шығарудың алгоритмдері беріледі.
Алгоритмдер бірнеше операциялары бар дағдыларды қалыптастыруға пайдалы,
себебі күрделі іс-әрекеттен оның жеке операциялары бөлінеді.
20
Репродуктивтік әдіс бағдарламалық оқытумен тығыз байланысты. Ол
арқылы тәжірибелік жұмыстар атқарылады. Оқушылар өз бетімен меңгере
алмайтынын, олар үшін мүлдем жаңа тақырыптарды репродуктивтік әдіспен
беру керек.
Аталған әдісті шектен тыс қолдану жаттандылыққа әкеліп, оқушының
шығармашылығын, ақыл-ойын дамытпайды. Себебі репродуктивтік
әдісті
қолданғанда оқушылар үлгі, нұсқау бойынша жұмыс істейді.
Мәселелік әдісті қолданғанда оқушылар орындайтын іс-әрекеттен
шығармашылық іс-әрекетке көшеді. Оқушылар мәселені шешпесе де,
танымдық қиындықтарды шешу жолдарын көреді. Мәселелік әдістің орта және
жоғары сыныптарда пайдасы көп. Қиын жағдаят мәселені шешуге керекті
білімдерді, ақыл-ой жұмысына қабілетті, үлкен белсенділікті талап етеді. Оны
оқушылар өз беттерімен немесе мұғалім көмегімен шешеді.
Мәселелік жағдаятты тудырудағы мақсат - оқуды қиындату арқылы оқу
материалдарын меңгерту, баланың ақыл-ойын жұмыс істету. Мәселелік жағдаят
сұрақтар қою, болжам айту, дәлелденбеген пікірлерді талдату арқылы
жасалады. Оқылып отырған құбылыстың сызбасы, диаграммасы жасалады.
Оқушылар шығармашылықпен жұмыс істеп, білімдерін емін-еркін естеріне
түсіреді. Мәселелік әдіс оқушыларды тапқырлыққа, қарама-қайшылықтарды
түсінуге, болжамдар айтуға, дәлелдер келтіруге, шешім табуға үйретеді.
Ішінара ізденіс немесе эвристикалық әдіс. Оқушыға мәселені өз бетімен
шешуге үйрету үшін, оған шағын зерттеу жұмыстарын беру керек. Мұғалім
картиналар, құжаттар көрсетіп, оларға сұрақ қоюды ұс ынады, фактілерден
қорытынды шығартады, ұсыныстар айтқызады. Эвристикалық әдіс арқылы
сабақ өткізетін мұғалім алдын ала мәселені шешуге алып келетін,
оқушылардың білімдерін еске түсіртетін сұрақтар әзірлейді.
Эвристикалық әңгіме үшін құрастырылған сұрақтар мәселелік сипатта
болады. Оқушылар ізденеді, шығармашылықтарын көрсетеді. Оқушылар жеке
мәселелік сұрақтарды шешсе, онда ішінара – ізденіс әдісінің қолданылғаны.
Мұғалім тапсырма әзірлеп, оның қай жерлерін оқушылар зерттеу арқылы
орындайтынын белгілейді.
Зерттеу әдісі шығармашылық жұмыс тәжірибесін жақсы үйрену үшін
қолданылады. Зерттеу әдісі арқылы оқушы білімін қолданып, ғылыми таным
әдістерімен жұмыс істеп үйреніп, жаңа мәселелерді шешу тәжірибесін
жинақтайды.
Зертханалық және практикалық зерттеу жұмыстары сессия кезінде немесе
сесияаралық кезеңде бір аптада, бір айда орындалатын тапсырмалар
жоспарланады. Мысалы, өсімдіктер өсіру үшін қолданылған агротехникалық
тәсілдердің пайдасын анықтау жөнінде тапсырмалар беріліп, зерттеу
жұмысының жоспары жасалып, қорытындыларының дұрыстығы тексеріледі.
Осы жоспармен туған өлке тарихын зерттетуге болады. Оқушылар эксперимент
жүргізеді, ғылыми эксперименттерге қатысады, ұзақ уақыт кететін тапсырмалар
көп болмау керек. Әр пәннен жылына бір рет тапсырма берген жақсы. Бір оқу
жылы ішінде барлық пәндерден зерттеу жұмыстарын беру тиімсіз.
Практикалық зерттеу жұмысының түрлері: өсімдіктерді, жануарларды,
