Сабақ Мерзімі: Сабақ тақырыбы: Кіріспе. Пәннің маңыздылығы мен мақсатын. Психиологиялық тренинг

Turbo Pascal тілінде заттық сандар негізгі және көрсетпелі үлгілерде жазылады. Негізгі үлгіде нүктемен бөлінген тұтастай және бөлшек бөліктер түрінде болады. Санның түтас және бөлшек бөлігі егер ол нөлге тең болса болмауы мүмкін.

Мысалы,

1.2; 0.5; 5.0; -123.034; +234.567; 90.

Мысалы, 8505 санын Е үлгісімен түрлі әдістермен жазуға болады: 8.505Е4; 8505Е+4; 8.505+04; 8505Е5; 85.05Е2; т.б.

Заттың, сандардың жол берілетін белгілер саласы мен орын алатын жады 2 кестеде келтірілген:

Сонымен, балдар:

1. 
   Мәліметтердің қандай типтері бар?
   
2. 
   Бүтін типке қандай амалдар қолданылады?
   
3. 
   Символдық типке қандай амалдар қолданылады?
   

Р/с	Аты-жөні	Балдық баға	Дәстүрлі баға
1	Алмаханов Нұрман
2	Зәуірбек Мағжан
3	Исмагулов Даурен
4	Қалдан Дархан
5	Кеңесбек Тұрғанбай
6	Конебаев Бекжан
7	Мұңайтпас Гүлжан
8	Нұрхат Ерқанат
9	Орынбаева Анар
10	Өсербай Ардақ
11	Өсімжанұлы Ермек
12	Темірбектегі Нұржан
13	Төлеген Абілхайыр

1. 
   Мәліметтердің стандартты типтері қалай сипатталады?
   
2. 
   Паскаль тілінде бағдарламааның жазылуына қанндай талаптар қойылады?
   

Жоғарыда қолданылған арифметикалық ұғымдарға қоса Паскаль тілінде тағы да төмендегіше операциялар кездеседі:

+................ қосу / ................... бөлу

– ............... алу div ............... бүтін бөлік

* ............... көбейту mod ............ қалдық бөлігі
Алғашқы төрт операция қарапайым арифметикадағыдай орындалады, тек жазылуы өзгеше. Сондай – ақ ab математикада a және b айнымалыларының көбейтіндісін білдіретін болса, бағдарламада екі айнымалылардын арасына көбейту таңбасын қоймай кетуге болмайды, кері жағдайда компиляция кезінде компьютер оны екі әріптен құралған айнымалы атауы ретінде қабылдап нәтижесінде қате пайда болады.

mod және div қолданыста келесі нәтижеге ие:

91 div 8 =11

91 mod 8 = 3

яғни, mod және div операциялары тек бүтін типті айнымалы мен тұрақтыларда орындалады.

Осы уақытқа дейін біз аз көлемді сандармен жұмыс істедік енді, үлкен көлемді сандар құрайтын бағдарлама құрайық. Бұл бағдарлама мегабайт, килобайт, байт және битпен өлшенетін компьютердің оперативті жадысының көлемін анықтайды. Мұнда келесі қатынастар орындалады:

1 мегабайт = 1024 килобайт;

1 килобайт = 1024 байт;

1 байт = 8 бит

Бағдарламада mb –мегабайтты, kb – килобайтты, by – байтты және bit – битті сипаттайтын төрт айнымалылар қолданылады. Есептін қорытындысында үлкен көлемді сан алынатын болғандықтан бұл бағдарламада -32768 ден 32767 дейігі диапазондағы integer типінің орнына -2147483648 ден 2147483648 дейінгі диапазондағы longint типін қолданылған дұрыс.

Математикалық ф/р	Паскальда жазылуы
sin x	sin(x)
cos x	cos(x)
artctg x	artctg (x)
Ln x	Ln(x)
ex	Exp(x)
| x |	Abs(x)
x2	sqr(x)
	sqrt(x)

Деңгейлік тапсырмалар:

2. Паскаль тілінде жазылған өрнекті математикалық түрде жазыңдар:

а) sqr(x)+5*a/(a+b) ә) y:= z/2*x+sqr(sin(5*x))-sqrt(cos(x))/x

б) y:= sqrt(sin(2-x)/cos(2*x)+2*x)-sqrt(cos(sqr(x))-2*sin(a)/abs(a-x))

Сонымен, Стандартты функциялардың программалауда алатын орны қандай?

Р/с	Аты-жөні	Балдық баға	Дәстүрлі баға
1	Алмаханов Нұрман
2	Зәуірбек Мағжан
3	Исмагулов Даурен
4	Қалдан Дархан
5	Кеңесбек Тұрғанбай
6	Көнебаев Бекжан
7	Мұңайтпас Гүлжан
8	Нұрхат Ерқанат
9	Орынбаева Анар
10	Өсербай Ардақ
11	Өсімжанұлы Ермек
12	Темірбектегі Нұржан
13	Төлеген Абілхайыр

1. Арифметикалық өрнектерді Паскаль тілінде жазыңдар:

2. Паскаль тілінде жазылған өрнекті математикалық түрде жазыңдар:

а) f:=sqrt(4x-20)+y/a+b ә) y:= 5-10z/2*x+abs(sin(5*x)+10)-sqrt(arctg(x)/y)

3. Жоғарыда берілген өрнектердің алгоритмін блок-схема түрінде құрыңдар.

Оқушылардың дәптерлерін жинап алып, үй тапсырмаларының орындауын тексеремін.

Оқушыларды жеке-жеке отырғызамын, алдарына тест сұрақтары жазылған парақ, жауап парағын беремін және қаламнан басқасының бәрін (оқулық, дәптер, күнделік т.б.) жинап аламын.

1. 
   Алдын ала мағынасы анықталған тiлдiң құрамының бiр бөлiгi болып табылатын сөздердiң атауы.
   

Ә) қолданушының идентификаторы

Б) идентификаторлар

В) қызметшi сөздер

Г) стандартты идентификаторлар

2. 
   Компьютер үшiн пайдаланатын кодта қайсы сандар комбинациясы iстеледi?
   

3. 
   Идентификатор тек қана ... немесе ... басталады.
   

Ә) әрiптен, цифрдан

Б) цифрдан, төменгi сызықшадан

В) әрiптен, төменгi сызықшадан

Г) символдан, төменгi сызықшадан

4. 
   Мәтіндік режимде жұмыс істеу модулі
   

5. 
   Var қандай тарауды бiлдiредi
   

6. 
   Тұрақтыны анықтау үшiн қолданылатын қызметшi сөз
   

7. 
   «Немесе» логикалық операциясының жазылуы.
   

8. 
   Айнымалылар дегенiмiз программаның орындалу барысында мәндерiн ... болатын шамалар.
   

9. 
   х-тің квадрат түбірі қай түрде жазылады?
   

10. 
    Турбо Паскаль жүйесі ........ құрайды
    

Б) тұрақтыларды В) мәтіндік редакторды

Г) файлдардан тұратын комплексті

11. 
    Аргументтің абсолют шамасы қай түрде жазылады?
    

12. 
    Объектiлердiң аттарының атауы
    

Б) стандартты идентификаторлар В) идентификаторлар

Г) қызметшi сөздер

13. 
    Мәзір қатары неше бөлімнен тұрады
    

14. 
    x санының бөлшек бөлігі қай түрде жазылады?
    

15. 
    x санының бүтін бөлігі қай түрде жазылады?
    

16. 
    Символдық шамалар мән ретiнде қабылдайтын әр бiр символ қандай белгi iшiне жазылуы тиiс
    

В) тырнақша Г) дұрыс жауап жоқ

17. 
    Айнымалылар мәні символдар топтамасынан құралса .......... деп аталады.
    

18. 
    Label қандай тарауды бiлдiредi
    

19. 
    х-тің квадраты қай түрде жазылады?
    

20. 
    Турбо Паскальда жазылғн бағарламаның ең соңғы операторы:
    

Сабақтың аяқталуына 15 минут қалғанда тест сұрақтарымен жауап парақтарын жинап аламын.

1. 
   Алгоритм дегеніміз не?
   
2. 
   х-тің квадраты Паскаль тілінде қалай жазылады?
   
3. 
   Var қандай тарауды бiлдiредi?
   
4. 
   Идентификатор дегеніміз не?
   
5. 
   Есептеуіш техникасы қандай санау жүйесінде жұмыс істейді?
   

Үй жұмысында қате жіберген оқушыларды тақтаға шығады, қалғандары сол есепті орындарында отырып орындайды.

Р/с	Аты-жөні	Балдық баға	Дәстүрлі баға
1	Алмаханов Нұрман
2	Зәуірбек Мағжан
3	Исмагулов Даурен
4	Қалдан Дархан
5	Кеңесбек Тұрғанбай
6	Көнебаев Бекжан
7	Мұңайтпас Гүлжан
8	Нұрхат Ерқанат
9	Орынбаева Анар
10	Өсербай Ардақ
11	Өсімжанұлы Ермек
12	Темірбектегі Нұржан
13	Төлеген Абілхайыр

Паскаль тілінің алфавиті мен құрылымы. Стандартты типтердің сипатталын жаттау.

1. x санының бөлшек бөлігі қай түрде жазылады?

2. Тұрақтыны анықтау үшiн қолданылатын қызметшi сөз

3. х-тің квадрат түбірі қай түрде жазылады?

1. Алдын ала мағынасы анықталған тiлдiң құрамының бiр бөлiгi болып табылатын сөздердiң атауы.

2.Label қандай тарауды бiлдiредi

3. Паскаль тілінде abs қандай мағына береді?

Қолданушы Паскаль тілінде бағдарлама құрылымы қалай құрылатындығы жайында толық мәлімет алғаннан кейін, осы бағдарламада өз бетінше бағдарлама құруға дайын болады. Бұл бағдарлама сіздің компьютеріңіздің экранына мағыналы бір мәтін шығару керек болады. Мысалы, «Менің алғашқы бағдарламам». File New бағыты бойынша жаңа файл құрыңыз, File Save as , бағыты бойынша «pervprog.pas» атауын беріңіз. Пернеліктақтадан бағдарлама мәтінің теріңіз (2.4-сурет). Көк экранда терілген қызметші сөздер (Program, begin, end т.б.) дұрыс терілген жағдайда сары түстен ақ түске өзгереді. Бағдарламада терген мәтінді толығымен қарастырайық. Бағдарлама төрт қатардан құралғандықтан бұл бізге қиынға соқпайды.

Бірінші қатар бағдарлама тақырыбы міндетті түрде Program қызметші сөзінен басталады. Бос орыннан кейін бағдарлама атауы жазылады (біздің жағдайда ол pervprog). Бағдарламаның негізгі бөлімі begin қызметші сөзінен басталады. Бұл жағдайда Writeln қызметші сөзі мен жақша ішіндегі экранға шығарылатын мәтіннен құралған жалғыз оператор қолданылған. Жақша ішіндегі апострофқа алынған мәтін Паскальда тұрақты ретінде қабылданады, мұнда апострофтан басқа кез – келген символдармен орыс әріптерінде жазуға болады Бағдарлама бағдарлама соңын білдіретін соңынан нүкте қойылған end қызметші сөзімен аяқталады.

Бағдарлама мәтіні теріліп қатқыл дискте сақталғаннан кейін оны орындауға жіберуге болады. Ол үшін біз мәзір қатарындағы Run бөліміндегі аттас команданы немесе Crtl+F9 пернелерін қолданамыз. Компиляция кезінде кезекті бағдарлама мәтінінен қате табылған жағдайда экранда қате кеткен қатар мен сол қатені сипаттаған қызыл жолақ пайда болады. Мысалы, егер сіз мәтіндік қатарды апострофпен жабуды ұмытсаңыз, эранда келесі мәлімет шығады:

Error 5: Syntax error (бұл жәй «синтаксикалық қате» дегенді білдіреді)

Егер де сіз end қызметші сөзінен кейін нүкте қоюды ұмытсаңыз экранда келесі анықтама шығады:

Error 10: Unexpected end of file

Қатені туралаған соң қайтадан орындауға жіберіңіз, бағдарлама жылт етсе орындалғанды білдіреді. Бірақ нәтижені біз көре алмаймыз, көру үшін менюдің Debug бөліміндегі Output командасын қолданамыз. Егер жауапты толық экранда көргіңіз келсе сол бөлімдегі User screen командасын немесе Alt+F5 пернелерін қолданамыз.

Мәліметтерді шығару - компьютердің жедел жадысындағы өңделген мәліметтерді сыртқы құрылғыларға (экран, принтер) беру. Turbo Pascal-да мәліметтерді экранға шығару үшін write «жазу», writeln (write line) «жолды жазу» операторы қолданылады. Бұл операторлардың жалпы жазылуы мына түрде:

Write(y1,y2,…,yn);

Writeln(y1,y2,…,yn);

Мұндағы: y1,y2,…,yn - сандық мәні экранға шығарылатын айнымалылар тізімі. Шығарылатын мәліметтер туралы түсініктеме тексті апостроф ішіне жазса да болады.

Мысалы, есептелген фигура ауданы 25-ке тең болса, шығару операторы мына түрде жазылса Writeln(‘Аудан=’,S). Экранға шыққан нәтиже Аудан=25 түрінде болады.

Сонда, мәліметтерді экранға шығару операторы орындалғанда апостроф ішіндегі түсініктеме текст өзгеріссіз шығады. Ал, тізімдегі айнымалылардың орнына олардың сандық мәні экранға беріледі.

Егер, шығару операторына өрнек берілсе өрнек есептелініп, соңғы нәтиже экранға шығады. Мысалы, берілген а,в,с, үш санның қосындысын және көбейтіндісін есептеу программасын жазайық.

Program candar;

var a,b,c:integer;

begin

a:=5; b:=2; c:=3;

Writeln(‘қосынды=’, a+b+c);

Writeln(‘көбейтінді=’, a*b*c);

Бұл келтірілген программаның нәтижесі:

қосынды= 10

көбейтінді=30

Шығару операторын қолдануда бүтін типті айнымалылардың мәніне қанша орын қажет болса, сонша орын бөлінеді. Содықтан, бүтін сандарды экранға шығаруда қиыншылықтар тумайды. Ал, экранға шыққан нақты сандар экспоненциал түрінде берілетіндіктен, мұндай нәтиже кез-келген адамға түсінікті болмайды. Сол себепті нақты (real, single, double, extended, comp) типті мәндерді экранға бергенде, оларға шығару форматын тағайындаған дұрыс.

Шығару форматының жазылу:

Мұндағы: М-жалпы санға берілген орын; N-санның бөлшек бөлігіне берілген орын. M және N көрсеткіштері бүтін оң сандармен жазылады. Экранға шығатын санның алатын орнынан М кем берілсе бұл көрсеткіш үлкейеді. Ал, N аз болса сан дөнгелектенеді.

Мысалы, a=0.452, b=25.12, c= 45.7896, d=7.126 сандарына формат тағайындау арқылы экранға шығару.

Program candar1;

var a,b,c,d:real;

begin

a:=0.452; b=25.12; c= 45.7896; d=7.126

Writeln(‘a=’,a);

Writeln(‘b=’,b:7:2);

Writeln(‘c=’,c:1:4); {M кем, оның үлкейгенң көреміз}

Writeln(‘d=’,d:3:2); {N кем, сан дөңгелектенеді}

Нәтиже:

b:=25.12

d:=7.2
Writeln; - операторы параметрсіз жазылса бір бос жол қалдырылып, келесі программаның нәтижесі шығатын жолына курсорды көшіреді. Шығару операторына қатысты мысалдарды 4-кестеден көре аласыз.

Мәліметті экранға шығару үшін Writeln командасынын орнына Write командасын да қолдануға болады айырмашылығын төмендегі мысалдарда көрсетілген.

Бағдарламада «Біз бағдарламалауды үйренеміз» мәтіні шығатын болсын. Егер Write операторын қолданлсақ:

Write(‘Біз’);

Write(‘бағдарламалауды’);

Write(‘үйренеміз’);

Онда бағдарлама орындалғанда нәтижесінде барлық сөздер бір қатарда жазылады:

Біз бағдарламалауды үйренеміз

Егер осы үш сөзді Writeln операторының көмегімен ендірсек:

Writeln(‘Біз’);

Writeln(‘бағдарламалауды’);

Writeln(‘үйренеміз’);

Нәтижесінде сөздер жеке – жеке жаңа қатардан басталып жазылатын болады:

Программада орындалатын алғашқы іс-әрекет берілгендерді енгізу. Берілгендерді енгізу – программадағы алғашқы берілгендерді компьютердің жедел жадысына өңдеуге жіберу болып табылады. Енгізудің негізгі құрылғысы- пернетақта және дискілік файл. Turbo Pascal-да берілгендерді енгізуге read – «оқу», readln (read line) «жолды оқу» операторлары қолданылады. Енгізу операторының жалпы жазылуы:

Мұндағы: x1,x2,…,xn – мәні пернетақтадан енгізілуге тиісті айнымалылар тізімі.

Енгізу операторы орындалғанда программаның орындалуы уақытша тоқталады. Тізімде көрсетілген айнымалалардың сандық мәні пернетақтадан теріліп, Enter пернесі басылғанда орындалуы әрі қарай жалғасады. Тізімдегі айнымалалар санынан енгізілген мәндер саны кем болмауы керек.

Айнымалылар мәнін енгізгенде арасына бос орын қоямыз немесе Tab және Enter пернелерін қолданамыз.

Қолданушы пернеліктақта арқылы еңгізген кез – келген екі саннын қосындысын есептейтін бағдарлама құрайық. Бағдарламада жеке айнымалыларды сипаттайтын Readln операторы екі рет қолданылады:

Readln(a);

Readln(b);

Бағдарламаны орындауға жіберген кезде қара экранда тек жылтылдаған курсор ғана көрінеді, қолданушы екі бүтін сан енгізіп «Enter» пернесін басуы қажет. Бұл бағдарлама жақсы орындалғанымен өзге қолданушы қолданған кезде жазуы жоқ қара экран түсініксіз болады, сондықтан бағдарламаны толықтырайық. Еңгізу операторларының алдына қолданушыға орындау керек шарттарды айтып отыратын мәлімет жазылған шығару операторларын жазайық. Мысалы:

Writeln(‘екі сан ендіріңіз’);

Writeln(‘санды ендіргеннен кейін «Enter» пернесін басыңыз ’);

Қолданушы алғаш рет компьтерде жұмыс істеген жағдайда да оған барлығы түсінікті болады. Бағдарламадағы тағы бір ерекшелік ол, шығару операторының соңынан тағы бір бос Readln операторының жазылуы. Бұл жағдайда бағдарлама орындауға жіберілген мезетте Debug меню қатарындағы User screan немесе Output командаларының көмегісіз қара экран шығады.
Program summa;

Uses crt;

var

a,b,c:integer;

clrscr;

writeln(‘екі сан ендіріңіз’);

writeln(‘санды ендіргеннен кейін «Enter» пернесін басыңыз ’);

readln(a);

readln(b);

c:=a+b;

writeln(‘екі санның қосындысы’ , c);

екі сан ендіріңіз

санды ендіргеннен кейін «Enter» пернесін басыңыз

42

25

Енгізілген айнымалылар мәні типіне сәйкес болуы қажет.

Мысалы: y=2i+g функциясын есептеу программасы берілсін;

Program esep;

Var y,i:integer;

g:real;

begin

readln(i,g);

y:=2*i+g;

writeln(‘y=’,y)

end.

Программаның басында сипатталғандай і тек бүтін сандарды қабылдай алады. Ал, g айнымалысына нақты сандармен қатар бүтін сандарды енгізуімізге болады. Себебі, нақты сан құрамына бүтін сан енетін болғандықтан, бүтін санды компьютер нақты санға айналдырып алады. Бұл программадағы қатені: y-ті есептеу өрнегінде g айнымалысының мәні нақты болса, нәтиже де нақты. Сондықтан y айнымалысының мәні типіне сәйкес емес.

Егер, мәндерді енгізуде тип сәйкессіздігі болса экранға төмендегідей қате хабарланады: Error 106:Invalid numeric format (Қате 106: сандық формат дұрыс берілмеген).
Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар:

1. 
   Мәліметтерді енгізу кезінде қандай операторларды қолданамыз?
   
2. 
   Мәліметтерді шығару үшін қандай операторларды қолданамыз?
   
3. 
   Error 106:Invalid numeric format бұл нені білдіреді?
   
4. 
   Синтаксисті қате жіберсек қандай хабар шығады екен?
   

Р/с	Аты-жөні	Балдық баға	Дәстүрлі баға
1	Алмаханов Нұрман
2	Зәуірбек Мағжан
3	Исмагулов Даурен
4	Қалдан Дархан
5	Кеңесбек Тұрғанбай
6	Көнебаев Бекжан
7	Мұңайтпас Гүлжан
8	Нұрхат Ерқанат
9	Орынбаева Анар
10	Өсербай Ардақ
11	Өсімжанұлы Ермек
12	Темірбектегі Нұржан
13	Төлеген Абілхайыр

1. 
   Кубтың а қабырғасы белгілі, кубтың көлемін анықтандар.
   
2. 
   m массалы денені көтеру үшін қанша күш F күш жұмсалады.
   
3. 
   Үш бұрышты a,b,c үш қабырғасы белгілі, осы үшбұрыштың периметрін есептеу алгоритмін табиғи тілде құрыңыз.
   

Үй тапсырмасын орындау барысында қандай қиыншылықтар туындағаны туралы сұраймын, түсіндіру жұмыстарын жүргіземін.

1. 
   Дано действительное число S-площадб квадрата. Составить программу определяющую его сторону и периметр.
   
2. 
   Дано действительное Р-периметр равностороннего треугольника. Составить программу по определению данного треугольника.
   

Осы уақытқа дейін біз аз көлемді сандармен жұмыс істедік енді, үлкен көлемді сандар құрайтын бағдарлама құрайық. Бұл бағдарлама мегабайт, килобайт, байт және битпен өлшенетін компьютердің оперативті жадысының көлемін анықтайды. Мұнда келесі қатынастар орындалады:

1 мегабайт = 1024 килобайт;

1 килобайт = 1024 байт;

1 байт = 8 бит

Бағдарламада mb –мегабайтты, kb – килобайтты, by – байтты және bit – битті сипаттайтын төрт айнымалылар қолданылады. Есептін қорытындысында үлкен көлемді сан алынатын болғандықтан бұл бағдарламада -32768 ден 32767 дейігі диапазондағы integer типінің орнына -2147483648 ден 2147483648 дейінгі диапазондағы longint типін қолданылған дұрыс.

Uses crt;

mb,kb,by,bit:longint;

begin

clrscr;

readln(mb)’

kb:=1024*mb; by:=1024*kb; bit=8*by;

writeln(‘жады көлемі’,kb, ‘килобайт’);

writeln(by, ‘байт’);

writeln(bit, ‘бит’);

readln

end.
Нәтижесі:

32

жады көлемі 32768 килобайт

268435456 бит

Деңгейлік тапсырмалар:

1. 
   Дано два целых числа х и у. Составить программу, печатающую среднее арифметическое кубов этих чисел, а так же определить, на сколько исходные числа отличаются от найденного значения.
   
2. 
   Известна стоимость 1 кг конфет, печенья и яблок. Найти стоимость всей покупки, если купили Х кг конфет, У кг печенья и Z кг яблок.
   
3. 
   Клиент внес в банк Х рублей. Каждый месяц эта сумма увеличивается на У процентов. Сколько будет у клиента денег через два месяца, три месяца, через полгода?
   

Сонымен, балдар:

1. 
   Белгілі бір мақсатқа жету үшін орындалатын командалар жиыны қалай аталады?
   
2. 
   Егер командалар бірінен кейін бірі орындалса бұл алгоритмнің қай түрі?
   
3. 
   Алгоритм құруда паралелограмның мағынасы не?
   

Р/с	Аты-жөні	Балдық баға	Дәстүрлі баға
1	Алмаханов Нұрман
2	Зәуірбек Мағжан
3	Исмагулов Даурен
4	Қалдан Дархан
5	Кеңесбек Тұрғанбай
6	Көнебаев Бекжан
7	Мұңайтпас Гүлжан
8	Нұрхат Ерқанат
9	Орынбаева Анар
10	Өсербай Ардақ
11	Өсімжанұлы Ермек
12	Темірбектегі Нұржан
13	Төлеген Абілхайыр

1. 
   Дано действительное число а –сторона равностороннего треугольника. Составить программу, определяющую периметр и площадь данной фигуры.
   
2. 
   После уроков 4 ученика решали и отлаживали задачи на компьютере. Первый полностью отладил задачу за N минут (число вводится), все последующие тратили времени на 10 минут больше предыдущего. Сколько компьютерного времени им понадобилось?
   

Үй тапсырмасын оқушылардың дәптерлерін жинап алып тексеремін.

1. 
   Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
   
2. 
   Енгізу/шығару операторлаын ата?
   
3. 
   Шығару операторлары write және writeln екеуінің айырмашылығы бар ма? Неде?
   
4. 
   Ал енгізу операторларында ше?
   

№2 Бақылау жұмысы

2. Мәліметтердің қандай типтері бар.

4. Паскаль тілінде жазылған өрнекті математикалық тілде жазыңдар:

sqrt(a+b)+abs(1/(1/3-1))-sqrt(a-b)/a*b+x/(a+2b)

5. Табаны үшбұрыш болатын пирамиданың көлемін табу.

Қажетті формулалар:

V=S*h/3; p:=(A+B+C)/2; S:=sqrt(p*(p-a)*(p-b)*(p-c))
ІІ нұсқа
1. Паскаль тілінде қандай символдар қолданылмайды?

2. Стандартты функцияларды ата, қандай қызмет атқарады?.

4. Паскаль тілінде жазылған өрнекті математикалық тілде жазыңдар:

a*b/(c+d)-(c-d)/d*(a+d)-1+sqrt(cos((x+y)/2))
5. Ойық конустың толық беті мен көлемін табу:

Қажетті формулалар:

1. 
   Паскаль тілінде операторлық жақша дегеніміз не және олар қалай қолданылады?
   
2. 
   Тіктөртбұрыш және эллипс блоктары қандай мағына береді?
   

Р/с	Аты-жөні	Балдық баға	Дәстүрлі баға
1	Алмаханов Нұрман
2	Зәуірбек Мағжан
3	Исмагулов Даурен
4	Қалдан Дархан
5	Кеңесбек Тұрғанбай
6	Көнебаев Бекжан
7	Мұңайтпас Гүлжан
8	Нұрхат Ерқанат
9	Орынбаева Анар
10	Өсербай Ардақ
11	Өсімжанұлы Ермек
12	Темірбектегі Нұржан
13	Төлеген Абілхайыр

Тақырыпты қайталау.

1. 
   Оператор дегеніміз не?
   
2. 
   Операторлардың қандай түрлері бар?
   
3. 
   Меншіктеу операторы арқылы қандай өрнектерді жазуға болады?
   

91 div 8 =11

91 mod 8 = 3

яғни, mod және div операциялары тек бүтін типті айнымалы мен тұрақтыларда орындалады.

Егер, мысалы 1470 теңгені қанша купюрде бере аламыз, алдымен берілген көлемді 500-ге бөліп қалдықты анықтаймыз:

1470 div 500=2; 1470 mod 500=470

Бізге сұралған көлем екі 500 теңгеліктен құралатыны және қалған қалдық 470 теңге құрайтыны белгілі болды. Бұл көлемді 100-ге бөліп қалған қалдықты анықтаймыз:

470 div 100 = 4; 470 mod 100 = 70

Демек, бізге ең аз дегенде 100 теңгеліктен төртеуі қажет болады , ал 50 және 10 теңгеліктен берілетін ақша көлемі 70 теңгені құрайды екен. Ұқсас жағдайды қолданып бұл көлемді бір 50 теңгелік және екі 10 теңгелікпен бере алатынымызды есептедік.

Бағдарлама құру барысында келесі айнымалылар қолданылады: sum- клиентке берілетін көлем, k500 - 500 теңгелік купюрлер саны, k100 - 100 теңгелік купюрлер саны, k50 - 50 теңгелік купюрлер саны, k10 - 10 теңгелік купюрлер саны, vspom - бөлу барысында қалған қалдықты құрайтын қосымша айнымалы.

Бағдарлама түсінікті болу үшін комментарилерді қолданайық.

var

begin

readln(sum);

k500:=sum div 500

vspom:=sum mod 500;

k100:=sum div 100

vspom:=sum mod 100;

k50:=sum div 50

vspom:=sum mod 50;

k10:=sum div 10

vspom:=sum mod 10;

writeln(‘500 теңгеліктен қажетті банкноттар саны – ’k500 );

writeln(‘100 теңгеліктен қажетті банкноттар саны –’k100);

writeln(‘50 теңгеліктен қажетті банкноттар саны –’k50);

writeln(‘10 теңгеліктен қажетті банкноттар саны –’k10);

readln

end.
Нәтижесі:

500 теңгеліктен қажетті банкноттар саны – 6

100 теңгеліктен қажетті банкноттар саны – 2

50 теңгеліктен қажетті банкноттар саны – 1

10 теңгеліктен қажетті банкноттар саны – 3
Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар:

1. 
   Вычислить значение выражения:
   

2. 
   Вычислить значение выражений:
   

1. 
   20 div 6
   
2. 
   20 mod 6
   
3. 
   20 mod 4
   
4. 
   2 div 5
   
5. 
   123 div 0
   
6. 
   3.0 mod 3
   

3. 
   Присвоить переменной у сумму цифр натурального трехзначнего числа k.
   
4. 
   Записать данное трехзначное натуральное число в обратном порядке. Например 456 - 654
   

Сонымен, балдар:

1. 
   int стандартты функциясы мен div арифметикалық амалының айырмашылығы неде?
   
2. 
   mod арифметикалық амалын қандай мақсатта қоланамыз?
   

Р/с	Аты-жөні	Балдық баға	Дәстүрлі баға
1	Алмаханов Нұрман
2	Зәуірбек Мағжан
3	Исмагулов Даурен
4	Қалдан Дархан
5	Кеңесбек Тұрғанбай
6	Көнебаев Бекжан
7	Мұңайтпас Гүлжан
8	Нұрхат Ерқанат
9	Орынбаева Анар
10	Өсербай Ардақ
11	Өсімжанұлы Ермек
12	Темірбектегі Нұржан
13	Төлеген Абілхайыр

1. 
   Екі таңбалы санның цифрларының қосындысын есептендер.
   
2. 
   Үш таңбалы санның цифрларының квадраттарының қосындысын есептендер.
   

Сынып алдын ала екі топқа бөлінеді.

Саламатсындарма оқушылар! Біздің бүгінгі сабағымыз кезекті сабағымыздан бөлек сайыс түрінде өтіледі. Олай болса балдар, осы уақытқа дейін алған білімімізді қысылмай, асықпай, сабырлықпен бүгінгі сабағымызға келген қонақтарымызға көрсетейік. Жарай ма?

Жарайды, бүгін сыныпта кезекші кім айта ғой. (Сынып оқушыларын түгелдеймін)

Жоспар:

8А-сынып оқушысы:

Берілетін уақыт 2 минут.

Сұрақ оқылып болған соң жауап беру үшін қолдарындағы түрлі түсті тақтайшаны көтересіндер, тақтайшаны алғаш көтерген оқушы алғаш жауап беру құқығына ие болады, жауап дұрыс болмаған жағдайда сол топтын екінші оқушысының жауап беру мүмкіндігі бар. Екінші мүмкіндікті пайдаланып дұрыс жауап берген топқа ұпайдың жартысы беріледі.

/ Сұрақтар: Техника қауіпсіздігі, ЭЕМ құрылғылары, санау жүйесі, ақпарат өлшем бірліктері, алгоритм, есепті ЭЕМ-де шешу кезеңдері тақырыптары бойынша /

Рұқсатсыз жауап берген оқушының жауабы қабылданбайды. /

/ Әр дұрыс жауап - 2 ұпай, барлығы 10 сұрақ /

«Сұрақ жауап» (әр топтан екі оқушы) (5 мин)

1. 
   Экраннан қандай қашықтықта алшақ отыру керек? (60-70 см, кем дегенде 50см)
   
2. 
   ЭЕМ нің негізгі құрылғылары? (жүйелік блок, монитор, пернетақта және тінтуір)
   
3. 
   Ақпаратты еңгізу құрылғылары және олар қандай ақпаратты еңгізеді? (пернетақта-әріптік-сандық , мәтіндік; сканер-графикалық ; микрафон – дыбыстық)
   
4. 
   ЭЕМ –нің даму тарихы қандай кезеңдерден тұрады? (Қол; Механикалық; Электромеханикалық; Электрондық)
   
5. 
   Санау жүйесі дегеніміз не? түрлері? (сандардың белгілі бір тәртіп бойынша орналасуы. Екілік, сегіздік, ондық, он алтылық)
   
6. 
   ОЖ дегеніміз не? Түрлері? (командалық, терезелік)
   
7. 
   Алгоритм дегеніміз не?
   
8. 
   Windows ОЖ негізгі элементі не? Түрлері? (терезе)
   
9. 
   Алгоритм қасиеттерін ата?
   
10. 
    Есепті ЭЕМ-де шешу барысында Есептің құрылымы кезеңінің маңызы неде?
    

Келесі, 3-кезең «Ия немесе жоқ» Ортаға әр топтан бір оқушыдан шықсын. (5 мин)

Бұл кезеңде оқылған сұрақты мұқият тыңдап сол сұраққа келісетіндеріңді не келіспейтіндеріңді қолдарындағы «Ия» немесе «Жоқ» деген жазулары бар тақтайшаларының бірін жоғары көтеру арқылы жауап береміз. Түсінікті ме?

/ Сұрақтар: ЭЕМ құрылғылары, ОЖ, санау жүйесі, ақпарат өлшем бірліктері, алгоритм тақырыптары бойынша /

/ Әр дұрыс жауап - 1 ұпай, барлығы 15 сұрақ /

1. 
   Принтер баспа құрылғысы. (Ия)
   
2. 
   1 килобайт 8 битке тең (Жоқ)
   
3. 
   Компьютер екілік санау жүйесінде жұмыс істейді. (Ия)
   
4. 
   ОЖ бұл адам мен компьютер арасында байланыс орнатушы жүйе. (Ия)
   
5. 
   СD дискінің көлемі 1,44 Мбайт. (Жоқ)
   
6. 
   Монитор ЭЕМ-нің негізгі құрылғысы. (Ия)
   
7. 
   Екілік санау жүйесі 0 мен 9 аралығындағы сандардан тұрады. (Жоқ)
   
8. 
   Пернетақта әріптік және сандық ақпаратты енгізетін құрылғы. (Ия)
   
9. 
   Терезе бұл жақтаушалармен шектелген үшбұрышты аймақ. (Жоқ)
   
10. 
    1 мегабайт 1024 килобайтқа тең (Ия)
    
11. 
    Процессор ақпаратты шығару құрылғысы. (Жоқ)
    
12. 
    Дискжетек Флеш карталарды оқитын құрылғы. (Жоқ)
    
13. 
    8 бит 1 байтқа тең. (Ия)
    
14. 
    Enter бұл ақпаратты жою пернесі. (Жоқ)
    
15. 
    Файл атауы 1-ден 255 ке дейінгі символдардан құралады. (Ия)
    

Тақтада арифметикалық, стандартты функциялар математика тілінде жазылып тұр. Қазір екі топ оқушылары мен баста дегенде бір - бірлеп кеспе қағаздарындағы Паскаль тілінде жазылған функцияларды өз атауының астынғы бөлігіне жабыстырулары тиіс. Әр оқушы 1 кеспе қағазын жабыстырады.

Әр оқушы кеспе қағазын жабыстырып бола салысымен өз орнына отырады. Келесі оқушы алдынғы шыққан оқушы орнына отырған сатте ғана орнынан тұрады.

Тапсырманы алғаш орындаған топқа 5 ұпай қосылады.

/ Мұнда әр бөлім командаларының ретімен орналасуы маңызды емес, әр бір команда өз бөлімінде орналасса жеткілікті./

/ Әр дұрыс жауап – 1 ұпай, барлығы 18 ұпай + 5 ұпай /

Тапсырма орындалып болғанда, қарсылас топтар бір-бірлерінің жіберген қателерін түзейді.

Енді оқушылар алдымыздағы компьютерді іске қосайық

Ереже: Топ басшылар таңдаған реттік нөмірге сәйкес тақырып бойынша бағдарлама құрады және құру жолдарын қорғайды. Бағдарлама тест нәтижелері шыққанша дайын болуы тиіс.

Ең жоғары ұпай - 50 ұпай.

1. 
   Идентификатор тек қана ... немесе ... басталады.
   

Б) цифрдан, төменгi сызықшадан В) әрiптен, төменгi сызықшадан

Г) символдан, төменгi сызықшадан

2. 
   Логикалық айнымалылар типінің жазылуы.
   

3. 
   Мәтіндік режимде жұмыс істеу модулі
   

4. 
   Тұрақтыны анықтау үшiн қолданылатын қызметшi сөз
   

5. 
   Аргументтің абсолют шамасы қай түрде жазылады?
   

6. 
   x санының бөлшек бөлігі қай түрде жазылады?
   

7. 
   Егер у бүтін сан болса, х:=1.2*у өрнегінің мәні айнымалылардың қандай типіне жатады?
   

8. 
   Енгізу операторы.
   

9. 
   Айнымалы шама дегеніміз не?
   

Ә) Алгоритмді орындау барысында мәні өзгеретін шама

Б) функция В) екі санның қосындысы Г) Бастапқы шамала.

10. 
    Операторлар бір-бірінен қалай ажыратылып жазылады?
    

11. 
    Экранды тазартуға арналған оператор.
    

12. 
    Егер x:=0, x:=x+1, x:=x*x болса, онда х-тың мәні неге тең?
    

13. 
    Шығару операторы.
    

14. 
    byte типті айнымалылар қай аралықта жатады?
    

15. 
    x санының бүтін бөлігі қай түрде жазылады?
    

16. 
    Oператорлық жақша
    

17. 
    Бүтiн типтiң жазылуы
    

Б) Var <айнымалылардың аттары>, integer; В) Var <айнымалылардың аттары>: integer;

Г) Var <айнымалылардың аттары>; integer;real;

18. 
    Логикалық типтердiң жазылуы.
    

Б) var<айнымалылардың аттары>;boolean; В) var<тұрақтының аттары>:boolean;

Г) var<айнымалылардың аттары>:boolean;

19. 
    <айнымалы>:=<өрнек>;
    

А)меншiктеу Ә) мәлiметтердi шығару Б) мәлiметтердi енгiзу В) бос Г) көшу

20. 
    begin
    

write('AIN-111');

end;

нәтижесi:

В) AIN-111 _ informatika Г) informatikaAIN-111

Ереже: әр топ өздеріне берілген операторлардың ерекшелігін жазады

Логикалық есептер құрастыру.

Р/с	Аты-жөні	Балдық баға	Дәстүрлі баға
1	Алмаханов Нұрман
2	Зәуірбек Мағжан
3	Исмагулов Даурен
4	Қалдан Дархан
5	Кеңесбек Тұрғанбай
6	Көнебаев Бекжан
7	Мұңайтпас Гүлжан
8	Нұрхат Ерқанат
9	Орынбаева Анар
10	Өсербай Ардақ
11	Өсімжанұлы Ермек
12	Темірбектегі Нұржан
13	Төлеген Абілхайыр

Өздері құрастырып келген есептерін шығару жолдарымен таныстырады, алгоритм құрылып жатқанда қасиеттері сақталғаның не сақталмағаны туралы ІІІ топ оқушылары талдап береді.

ІІ топ оқушылары синтаксисті қателер кетті ме жоқ па соны талдайды.

І топ оқушыларынан бұл есептің сендер қандай жолмен шығарар едіңдер деп сұраймын.

1. 
   Берілген х саны 5-ке болінеді ме?
   
2. 
   Енгізілген белгісіз N саны 7-ге бөлінсе «бөлінеді», бөлінбесе «бөлінбейді, қалды ..... тең» хабарын шығаратын бағдарлама құрындар.
   

Алгоритмдік тілде қойылған шартқа байланысты екі немесе екіден де көп тармақтары бар алгоритм- тармақталған алгоритм деп аталады. Осындай тармақталған алгоритмді программалауға шартты көшу операторы қолданылады. Шартты көшу операторының жалпы жазылуы:

if <шарт>then<1-оператор> else <2-оператор>;

Мұндағы, if (егер) қызметші сөзінен кейінгі жазылған шарт ақиқат болса then (онда) сөзінен кейін жазылған 1-оператор орындалады, шарт сақталмаса else (әйтпесе) сөзінен кейінгі 2-оператор орындалады. Шартты көшу операторы алгоритмдік тілдегі тармақталу командасына сәйкес келеді.

Егер, шартқа байланысты орындалатын бір ғана оператор болса, шартты көшу операторы қысқаша түрде жазылады:

Шартты көшу операторына мына блок схема (а-толық түрі, ә-қысқаша түрі) сәйкес келеді.

1- мысал