С. Т. Иксатова қылмыстық ҚҰҚЫҚ ерекше бөлім


Талан-тараж белгілері жоқ, меншікке қарсы пайдакүнемдік қылмыстар. Қорқытып алушылық (181-бап)



жүктеу 4,68 Mb.
бет10/29
Дата01.01.2018
өлшемі4,68 Mb.
#6444
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   29

Талан-тараж белгілері жоқ, меншікке қарсы пайдакүнемдік қылмыстар. Қорқытып алушылық (181-бап)
Қазіргі қолданылып жүрген Қылмыстық кодексте талан-тараж белгілері жоқ, меншікке қарсы пайдакүнемдік қылмыстардың үш түрі көрсетілген.

Заңда «Қорқытып алушылық, яғни бөтен мүлікті немесе мүлікке құқықты беруді немесе күш қолданумен не бөтен мүлікті жоюмен немесе бүлдірумен қорқыту арқылы мүлікті сипаттағы басқа да іс-әрекеттер жасауды талап ету, сол сияқты жәбірленушіні немесе оның туыстарын масқаралайтын мәліметтерді тартумен, жәбірленушінің немесе оның жақындарының мүдделеріне елеулі зиян келтіруі мүмкін өзге де мәліметтерді жариялау» деп белгіленген. Қорқытып алушылықтың тікелей объектісіне меншік қатынастары ғана емес, жәбірленушінің немесе оның жақындарының ар-намысы және олардың жеке басының бостандығы, денсаулығы жатады. Қорқытып алушылықтың жәбірленушісі болып талап етіліп отырылған мүлік иелігінде, күзетінде немесе меншігінде тұрған адам және оның жақындары танылады. Қорқытып алудың заты болып: мүлік, мүлікке құқық немесе қорқытушының пайдасына жәбірленушінің мүліктік сипаттағы басқа да іс-әрекеттерді істеуі жатады. Қорқытып алушылықтың объективтік жағы екі түрлі жеке әрекеттен-қорқыту арқылы жәбірленушіден талап етіп отырған мүлікті немесе мүлікке құқықты беруді немесе кінәлының пайцдасына мүліктік сипаттағы басқа да іс-әрекеттерді істеуді талап етуден тұрады. Қорқытып алушылық құрамындағы мүліктің түсінігіне кез келген қозғалатын немесе қозғалмайтын мүліктер жатады. Кінәлы адам қорқыту арқылы осы мүлікті өзіне беруді, яғни өз меншігіне өткізуді талап етеді. Мүлікке құқықты беруді талап ету дегеніміз-қорқыту арқылы жәбірленушіден мүлікті пайдалану, иемдену немесе билеу құзыретінің бірін өзіне беруді, сөйтіп сол арқылы мүліктен белгілі бір дәрежеде пайда көру жатады (тұрғын немесе тұрғын жайға жатпайтын құрылысты тегін немесе өзіне тиімді бағаға беруді талап ету, сондай-ақ жағдайда пайдалану үшін көлік немесе басқадай байланыс құралдарын ақысыз пайдалану, беруді тілеу т.б. әрекеттер). Мүліктік сипаттағы басқа да әрекеттерді істеуге жәбірленушінің қорқытып талап етушінің пайдасына белгілі бір заңдылық мәні бар іс-әрекеттерді істеуі, соның нәтижесінде кінәлының мүліктік сипаттағы пайда табуы немесе материалдық жауапкершіліктен құтылуы жатады (қорқытып талап етушінің қарызы жөніндегі қолхатты жою; оның қарызын кешіру, өсиет туралы қолхатты жою, оның пайдасына белгілі бір жұмыс атқару ж.т.б.). Қылмыстық заңда қорқытып алушылықты жүзеге асыратын мынандай қорқыту тәсілдері көрсетілген:

1)күш қолданумен қорқыту;

2)бөтен мүлікті жою мен немесе бүлдірумен қорқыту;

3)жәбірленушінің немесе оның туыстарын масқаралайтын мәліметтерді тартуымен де жәбірленушінің немесе оның жақындарының мүдделеріне елеулі зиян келтіруі мүмкін өзге де мәліметтерді жариялау. Кез келген қорқыту нақты және жәбірленушінің пайымдарынша толық іске асатындай болуы қажет. Осы қорқытулар арқылы кінәлы адам істейтін қылмысын жеңілдетіп, болашақта бөтеннің мүлкіне иелік етуді немесе мүліктен басқадай пайда көруді басты мақсат тұтады. Күш қолданып қорқытуға жәбірленушіге жеңіл, орта ауырлықтағы немесе ауыр дене жарақатын келтіремін деген қорқытулар жатады. Бөтен мүлікті жоюмен немесе білдірумен қорқытуға әр түрлі тәсілмен жәбірленушінің немесе оның туыстарының меншігіндегі мүлікті құрту, бүлдіруге байланысты іс-әрекеттер жатады. Масқаралайтын мәліметтерді таратамын деп қорқытуға үшінші жаққа жәбірленуші немесе оның туыстары туралы қолайсыз, шындыққа жататын немесе жатпайтын, олардың адамгершілігіне, ар-намысына тиетін әр түрлі қауесеттерді, деректерді жариялау арқылы олардың мүдделеріне елеулі зиян келтіру мүмкіндіктері жатады. Қорқытып алушылық формальдық қылмыс құрамына жататындықтан, бөтен мүлікті немесе мүлікке құқықты беруді немесе басқадай әрекеттерді істеуді талап еткен уақыттан бастап аяқталған қылмыс деп танылады. Субъективтік жағынан қорқытып алушылық тек тікелей қасақаналықпен жүзеге асырылады және пайдакүнемдік мақсатты көздейді. Кінәлы адам бөтеннің мүлкіне ешқандай құқығы болмаса да, қорқыту арқылы мүлікті мүлікке құқықты немесе өзінің пайдасына мүліктік сипаттағы басқа да әрекеттерді істеуді заңсыз талап етуін сезеді және осындай қорқытулар арқылы жәбірленушіні өзінің талаптарын орындауға мәжбүрлеуді тілейді. Осы қылмыстың құрамы үшін кінәлы адамның қорқытуды шын мәнінде жүзеге асыратынының немесе асырмайтынының ешқандай маңызы жоқ. Қорқытып алудың ауырлататын түрі күш қолдану болып табылады. Осы қылмыс құрамына тән күш қолдануға жәбірленушіге оның денсаулығына зиян келтірумен байланысты емес (бостандығын шектеу, оларды ұстап тұру, болмашы түрде денесіне қол тигізу), сондай-ақ оларға жеңіл немесе орта дәрежелі жарақат келтірулер жатады. Қорқытып алушылықтың аса ауырлататын түрлері:

а) ұйымдасқан топ;

б) жәбірленушінің денсаулығына ауыр зардап келтіру;

в) ірі мөлшерде мүлік алу мақсатында;

г) ұрлық немесе қорқытып алу үшін бұрын екі немесе одан да көп рет сотталған адам жасаған қорқытып алу болып табылады. Бұлардың алдыңғысының және соңғысының түсініктері ұрлықтың өте ауырлататын түріндегі осындай белгілерінің түсініктерімен мазмұны біртектес.

Қорқытып алушылықтың субъектісі-14 жасқа толған адам.


Алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен

мүліктік залал келтіру (182-бап)
Алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен меншік иесіне немесе өзге мүлік иеленушіге талан-тараж белгілерінсіз мүліктік залал келтіргені үшін қылмыстық жауаптылық 182-бапта арнайы көрсетілген. Осы қылмыстың тікелей объектісі меншік қатынастары болып табылады. Қылмыстың заты ақша, қозғалатын немесе қозғалмайтын әртүрлі мүлік болады. Объективтік жағынан бұл қылмыс белсенді әрекет күйінде-алдау және сенімге қиянат жасау арқылы жасалады. Қылмыс істелу тәсіліне қарай алаяқтық құрамына көп ұқсас, бірақ алаяқтықта кінәлы адам бөтеннің меншігін заңсыз, тегін өзінің не басқаның иелігіне аударса, алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал келтіруде кінәлы адам бөтеннің мүлкін меншік иесінен немесе өзге де иеленушінің иелігінен айырмайды. Кінәлы-меншік иесіне төленуге, өтелуге тиісті нәрселерді істемеу арқылы, өзі пайда тауып меншік иесіне залал келтіреді. Мысалы: заң немесе нормативтік актілерге сәйкес мемлекет пайдасына түсетін әр түрлі төлемдерді төлемеу (газды, жылуды, электр энергиясын, тұрғын үйді пайдаланғаны немесе тұрмыстық қызмет көрсетулер үшін, жолаушыларды билетсіз мемлекеттік көлікте тасымалдау арқылы заңды ұйымдардың немесе басқа меншік иелерінің көлік құралдарын тегін, ақысыз пайдалану). Осы бапта көрсетілген қылмыс құрамы меншік иесіне немесе өзге мүлік иеленушісіне мүліктік залал келтірілген уақыттан бастап аяқталған деп саналады. Меншік иесіне немесе өзге мүлік иеленушісіне онша елеулі емес зиян келтірген жағдай, іс-әрекеттер теріс қылық деп саналып, қылмыс болып табылмайды. Бұл қылмыстың субъектісің болып есі дұрыс, жасы 16-ға толған жай адамдар танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен және пайдакүнемдік мақсатпен істеледі.
Көрінеу қылмыстық жолмен мүлікті алу немесе өткізу (183-бап)
Қылмыстық кодекстің 183-бабында көрінеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті алдын ала уәделеспей алғаны немесе өткізгені үшін қылмыстық жауаптылық көзделген. Қылмыстың тікелей объектісі меншік қатынастарына (қылмыстық жолмен табылған мүлікті алу немсе өткізуге) байланысты қоғамдық қатынастар болып табылады. Қылмыстың заты-қылмыстық жолмен табылған мүлік. Қылмыстық объективтік жағынан қылмыстық жолмен табылған мүлікті алу немесе өткізу әрекеттерінің біреуін істеу арқылы жүзеге асырылады. Қылмыстық жолмен табылған мүлікті алу деп-кінәлының осы мүлікті біле тұра күні бұрын уәделеспей заңсыз, қылмыстық тәсілмен иеленген адамнан әр түрлі келісімдер арқылы-ақылы немесе ақысыз, тегін, сыйға, айырбасқа, қарызының өтемі үшін немсе басқа да кез келген нысанда алуын айтамыз.Қылмыстық жолмен табылған мүлікті өткізу деп-кез келген тәсілмен-ақылы немесе тегін (сату, айырбастау, сыйға беру) осы мүлікті немесе оған құқықты басқаға (жеке тұлғаға немесе заңды ұйымға) беруді айтамыз.

Қылмыс құрамы құрылысы жөнінен формальдық құрамға жатады, сондықтан да оның аяқталу сәті қылмыстық жолмен табылған мүлікті алу немесе өткізу әрекеттерінің бірін жүзеге асырған уақыттан бастап-ақ есепке алынады.

Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы адам мүліктің көрінеу қылмыстық қасақаналықпен істеледі. Жалпы алғанда бұл қылмыс құрамы пайдакүнемдік ниетпен жүзеге асырылады.Қылмыстың субъектісі болып 16-ға толған кез келген есі дұрыс адам. Егер кінәлы адам көрінеу қылмысты жолмен табылған мүлікті алдын ала уәделеспей алса немесе өткізсе, онда оның әрекеті Қылмыстық кодекстің 183-бабы бойынша сараланады.. Егер кінәлы адам көрінеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті алдын ала уәделесіп алса немесе өткізсе, онда кінәлы адамның әрекеті істелген қылмыстың қатысушысы ретінде сараланады. Егер кінәлы адам көрінеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті алдын ала уәделеспесе де бір адамнан орындаушысына көмек көрсетсе, оның әрекеті қылмысқа қатысушылық ретінде саралануы мүмкін. Қылмыстық кодекстің 183-бабының 2-тармағында: автомобиль немесе ірі мөлшердегі өзге мүлік жөнінде; адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша; ұрлық, қорқытып алу, көрінеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті алғаны немесе өткізгені үшін бұрын сотталған адам жасағанда ауырлататын қылмыс құрамы үшін жауаптылық көрсетілген.
Интеллектуалдық меншік құқықтарын бұзу (184-бап)
Интеллектуалдық меншіктің түсінігі Қазақстан Ресаубликасы Азаматтық кодексінің 125-бабында берілген, заңға сәйкес интеллектуалдық меншік деп заң бойынша қорғалатын адамдардың кез келген саладағы бағыты мен құндылығына қарамастан шығармашылық қызметінің нәтижесін айтамыз. Заңда интеллектуалдық меншікке авторлық құқық немесе сабақтас құқықтар объектісі, өнертабыс немесе өнеркәсіптік үлгі жатады деп белгіленген.

Қылмыстық кодекстің 184-бабында: «Авторлық құқық немесе сабақтас құқықтар объектілерін заңсыз пайдалану, сондай-ақ өнертабысты, пайдалы үлгіні немесе өнеркәсіптік үлгіні заңсыз пайдалану, ғылыми жаңалықтың, өнертабыстың, пайдалы үлгінің немесе өнеркәсіптік үлгінің мәнін олар туралы мәліметтерді ресми жариялағанға дейінгі автордың немесе жариялаушының келісімінсіз жұртқа жаю, сол сияқты авторлықты иеленіп алу немесе қосарлас авторлыққа мәжбүр ету, егер осы әрекеттер пайда келтіру мақсатымен жасалып, ірі зиян келтірсе», интеллектуалдық меншік құқықтарын бұзу деп көрсетілген. Қылмыс құрамының объектісі болып авторлық құқық, сабақтас құқықтар, өнертабыс, пайдалы үлгі, өнеркәсіп үлгісіне қылмысты қол сұғушылықтан қорғау болып табылады. Қылмыстың заты болып авторлық құқық немесе сабақтас құқықтар, өнертабыс, пайдалы үлгі, өнеркәсіп үлгісі, яғни бөтеннің ғылыми, шығармашылық, көркем, музыкалық және әдеби шығармасын немесе кинофильм, бейнежазба шығармаларын, композиторлардың, ақындардың, жазушылардың немесе өнертабыс, творчестволық шығармалары болып табылады. Жәбірленушілер болып авторлық құқық иесі, оның мұрагері немесе өнертабыстың, ғылыми жаңалықтың авторы, пайдалы үлгінің иелері танылады.

Қылмыс объективтік жағынан бірнеше балама іс-әрекеттерді істеу арқылы жүзеге асырылады: а) авторлық құқық немесе сабақтас құқықтар объектілерін заңсыз пайдалану. Бұл жерде заңсыз деген ұғым автордың немесе оның мұрагерінің келісімінсіз және қолданылып жүрген құқық нормасына қайшы түрде оның шығармасын шығару немесе тиражын көбейту, пьесасын, басқа да шығармаларын қоюды немесе орындалған шығармалардың жазба нұсқасын немесе кассеталарын таратуды айтамыз;

б) өнертабысты, пайдалы үлгіні немесе өнеркәсіптік үлгіні заңсыз пайдалану-бұл нормативті актілердің немесе келісім шарттардың талаптарына қайшы түрде автордың келісімінсіз немесе оған хабарласпай, авторға тиесілі ақыны төлемей оның жоғарыда көрсетілген шығармаларын өндіріске немесе пайдалануға беру немесе заңмен, нормативтік актілермен тыйым салынған өзге де мақсаттарға пайдалануды білдіреді;

в) ғылыми жаңалықтың, өнертабыстың, пайдалы үлгінің немесе өнеркәсіптік үлгінің мәнін жариялау дегеніміз объектілер туралы мәліметтерді автордың немесе жариялаушының келісімінсіз ресми түрде жұртқа жаю болып табылады;

г) авторлықты иелену дегеніміз-бөтеннің шығармасын өз атынан толық немесе ішінара түрде шығару болып табылады;

д) қосарлас авторлыққа мәжбүрлеу деп-шын авторға әр түрлі тәсілдер, амалдар қолдану арқылы оны, басқа біреуді өз шығармасына автор етіп қосуға мәжбүр ету, көндіруді айтамыз. Интеллектуалдық меншік құқықтарын бұзу қылмыс құрамының объективтік жағының міндетті белгілерінің бірі болып қылмыстың зардабы-ірі зиян келтіру болып табылады.Қылмыс құрамы материалдық.

Субъективтік жағынан қылмыс тікелей немесе жанама қасақаналықпен жасалады. Қылмыстың субъектісі болып 16-ға толған есі дұрыс кез келген адам танылады.
Автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын талан-таражға салу мақсатынсыз заңсыз иелену (185-бап)
Бұл қылмыс құрамы көп объектілі болып табылады. Қылмыстың негізгі тікелей объектісіне-меншіктің нақты нысаны, ал қосымша тікелей объектісіне адамның денсаулығы жатады. Көлік қозғалысы мен оларды пайдалану ережелерін бұзу объектісі осы нормамен қамтылмайды, сондықтан да автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын өз бетінше айдап әкету барысында кінәлының әрекетінен Қылмыстық кодекстің 296-бабында көрсетілген зардап орын алса, онда оның әрекеті қылмыстардың жиынтығы бойынша саралануға жатады. Бұл жерде заң шығарушы көлік құралдары иелерінің құқықтарының бұзылуына ерекше мән бере отырып, осы іс-әрекетті меншікке қарсы қылмысқа жатқызу арқылы жеке адамның мүддесін қорғау идеясына артықшылық берілгені өзінен-өзі түсінікті. Бұл қылмыстың құрылымдық белгісі- оның заты болып табылады. Осы қылмыс құралының затына автомобиль және өзге де көлік құралдары жатады. Өзге де көлік көлік құралдарына тракторлар, мотоциклдер және өзге де өздігінен жүретін машиналар (жол, құрылыс немесе ауылшаруашылық машиналары), басқа механикалық көлік құралдары (комбайн, автогрейдер, асфальт төсегіш) деп түсініледі. Темір жол, әуе немесе су көлігі (шағын су кемесі, моторлы қайық, байдарка, яхтадан басқалары) осы көрсетілген қылмыс құралының заты болып табылмайды, аталған көлік құралдары басқа арнаулы қылмыс құрамының заты болып табылады. Айта кететін бір жайт қарастырылып отырылған 185-баптағы қылмыс құрамының заты болып өздігінен жүретін, моторлы механикалық көлік құралдары ғана танылады. Мотормен жабдықталмаған көлік құралдары (велосипед, ат көлігі) бұл қылмыс құрамының затына жатпайды. Сондай-ақ жол қозғалысы ережесіне сәйкес двигателінің жұмыс сыйымдылығының көлемі 50 см аспайтын, жылдамдығы сағатына 40 км аспайтын көліктер де механикалық көлік құралдары болып табылмайды (мысалы, мотовелосипед ),

Объективтік жағынан қылмыс әрекет арқылы-автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын талан-таражға салу мақсатынсыз заңсыз иелену (айдап кету) арқылы жүзеге асырылады. Көлік құралдарын оларды тұрған жерінен, оның иесінің немесе өзге де иеленушінің иелігінен, уақытша кінәлының пайдалануына немесе иелік етуіне өтуін иелену дейміз. Иелену әр түрлі тәсілдер арқылы жүзеге асырылуы мүмкін: ашық немесе жасырын, алдау арқылы, күш қолдану немесе қолданбай, қолмен итеріп әкету, басқа көлікке тіркеп алу т.б.б.Көлік құралдарының тұрған жері әр түрлі болуы мүмкін: гараж, ашық тұрақ, көше, кәсіпорын, ұйым, мекеме аумағы, уақытша тұрақ ж.т.б.

Көлік құралдарын кез келген тәсілмен тұрған орнынан жылжыту иелік етудің аяқталғанын білдіреді. Автомобильдің немесе өзге де көлік құралдарының кабинасына айдап әкету мақсатымен кіріп, оны от алдырмақшы және басқадай әрекеттерді істеуі осы қылмыс құрамын істеуге оқталғандық деп танылады.

Автомобиль немесе өзге де көлік құралдарын талан-таражға салу мақсатынсыз заңсыз иеленуде қылмыстың осы заттары бөтеннің меншігіне жатуы керек. Яғни, кінәлы адамның өздігінен оны пайдалануға ешқандай құқығы болмауы керек. Осыған байланысты меншік иесінің отбасы мүшелерінің бірінің немесе пайдалануға рұқсаты бар басқа адамдардың көлік құралдарын оның иесінің қосымша келісімінсіз өз бетінше пайдалануы қылмыс құрамына жатпайды. Сондай-ақ осы көліктің штаттағы жүргізушісінің де көлікті басшысының келісімінсіз өз бетінше пайдалануы айдап әкетуге жатпайды.Автомобильді немесе өзге де көлік құралдарына иелік ету аса қажеттілік жағдайында, қылмыскерді ұстау барысында немесе ауыр науқасқа көмек көрсету үшін пайдаланылса онда бұл әрекет қылмыс деп саналмайды. 185-баптың бірінші тармағында қылмысты істегені үшін субъекті болып 16-ға толған, ал қалған бөліктеріндегі (2,3,4) қылмыс үшін 14-ке толған есі дұрыс адамдар танылады.



Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналық арқылы жүзеге асырылады. Кінәлы адам өзінің әрекетінің қоғамға қауіптілігін және құқыққа қайшылығын сезеді және оны істеуді тілейді. Егер адам бөтеннің көлік құралына иелік етуді сезбеген жағдайда, онда ол көлікті айдап әкеткені үшін жауаптылыққа тартылмайды. Егер көлік құралдарын талан-таражға салу мақсатынсыз өз бетінше уақытша пайдалану үшін айдап әкетіп, одан кейін көлік бүлдірілсе немесе жойылса, онда қылмыстық жауаптылық айдап әкетумен бірге мүлікті бүлдіргені немесе жойғаны үшін де бірге туындауы қажет.
Жерге заттай құқықтарды бұзу (186-бап)
Азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтарына немесе заңмен қорғалатын мүдделеріне не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіруге әкеп соққан бөтен жер учаскесіне заңсыз кіріп кету қылмыс болып табылады. Заң бойынша өзіне бекітілген жер учаскесіне бөтеннің заңсыз кіріп кетуі егер ол елеулі зиянға әкеліп соғатын болса қылмыс құрамын құрайды. Қылмыстың объектісі жерге байланысты қоғамдық қатынастарға қол сұғу. Объективтік жағынан қылмыс әрекет арқылы заңда белгіленген зардапты келтірумен ұштасады. Бұл жерде әрекет бөтеннің жер учаскесіне заңсыз кіріп кету арқылы көрініс табады. Заңсыз кіру дегеніміз жерге меншік иесінің немесе жерді заңды иеленушінің келісімінсіз, оның заңды құқықтарын аяққа басып жер учаскесіне басып кіруді айтамыз. Мұндай басып кіру азаматтардың, ұйымдардың, қоғамның, мемлекеттің мүддесіне елеулі зиян келтірумен ұштасуы керек. Елеулі зиян бұл бағалау категориясы болып табылады. Оны нақты жағдайларға байланысты тергеу, сот органдары анықтайды. Заңсыз кіру мен келтірілген елеулі зардаптың арасында себепті байланыс болуы қажет. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен және пайдакүнемдік ниетпен істеледі. Қылмыстың субъектісі бойынша 16-ға толған кез келген есі дұрыс адамдар, ал осы баптың 3-бөлігіндегі қылмысты істегені үшін арнаулы субъект-лауазымды адамдар танылады. Заңсыз тінтуге-жәбірленушіге тиісті жер учаскесіне негізсіз, рұқсатсыз тінту амалдарын жүргізу, ал жер учаскесін заңсыз басып алуға-жердің меншік иесін немесе өзге де иеленушісін заңға қайшы әрекеттер арқылы тиесілі жерінен ығыстырып тастап, заңсыз, негізсіз оған иелік ету немесе билік жүргізу болып табылады.
Бөтен адамның мүлкін қасақана жою немесе

бүлдіру (187-бап)
Бөтен адамның мүлкін едәуір зиян келтіру арқылы қасақана жою немесе бүлдіру ғана қылмыстық іс-әрекет деп танылады. Осы қылмыстың затына кез келген мүлік: қозғалатын немесе қозғалмайтын, оның ішінде азаматтық айналымнан алынған мүліктерде жатады. Көрсетілген баптағы қылмыс объективтік жағынан бөтеннің мүлкін жою немесе бүлдіру әрекеттері арқылы жүзеге асырылады. Бөтеннің мүлкін жою деп оны мақсатты пайлалануға мүлдем жарамсыз етіп тастауды, нәтижесінде ол түкке жарамсыз болып өзінің шаруашылық-экономикалық құндылығын толық жоюын айтамыз. Бөтеннің мүлкін білдіру деп оны ішінара жарамсыз ету, соның нәтижесінде мүлік өзінің мақсатты пайдаланылуының бір бөлігін жоғалтады, сөйтіп ол қалпына келтірілмесе немесе толық жөнделмесе пайдалануға жарамсыз болады. Бұл қылмыстың субъектісі болып 16-ға толған, есі дұрыс азамат танылады, ал ауырлататын мән-жайлар негізінде мүлікті қасақана жойғаны немесе бүлдіргені үшін қылмыстық жауаптылыққа 14 жасқа толған адам тартылады. Субъективтік жағынан қылмыс кінәлының қасақаналық нысаны арқылы жүзеге асырылады. Бұл ретте қасақаналық тікелей немесе жанама да болуы мүмкін. Өрт қою, жару арқылы немесе өзге де жалпы қауіпті әдістермен; абайсызда денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге әкеп соққан; жәбірленушінің өзінің қызметтік немесе қоғамдық борышын орындауымен байланысты не өзінің жақын туыстары жөнінде нақ сондай себептермен жасаса; әлеуметтік, ұлттық, нәсілдік немесе діни араздықты себептер бойынша жасалса, онда олар осы қылмыстың ауырлататын түрі болып табылады (187—баптың 2-тармағы).
Бөтен адамның мүлкін абайсызда жою немесе

бүлдіру (188-бап)
Заңға сәйкес бөтен адамның мүлкін ірі зиян келтіріп абайсызда жою немесе бүлдіру ғана қылмыс болып табылады. Қылмыс объективтік жағынан құқыққа қайшы іс-әрекеттерден мүлікті жою немесе бүлдіру, сондай-ақ іс-әрекет пен одан туындаған зардаптың арасындағы себепті байланыстан тұрады. Қылмыс заңда көрсетілген зардап орын алған уақыттан бастап аяқталған деп танылады.

Субъективтік жағынан қылмыс тек қана абайсыздықпен жүзеге асырылады. Қылмысты менмендікте адам өз іс-әрекетімен қоғамға қауіпті зардап-бөтеннің мүлкін жою немесе бүлдіру болуы мүмкін екенін алдын ала біледі, бірақ бұл зардаптарды жеткілікті негіздерсіз жеңіл ойлылықпен болғызбау мүмкіндігіне сеніп, қылмысқа жол береді. Қылмысты немқұрайдылықта адам қажетті ұқыптылық пен сақтық болғанда заңда көзделген зардапты болжап білуге тиіс және болжай алатын бола тұра өз іс-әрекетінің қоғамға қауіпті зардаптарының болуы мүмкін екенін болжап білмей қылмысқа жол береді. Қылмыстың субъектісі болып 16-ға толған кез келген азамат танылады. Осы қылмыс құрамының екі түрлі ауырлататын түрі көрсетілген:

а) отпен немесе өзге де аса қауіпті көздермен абайсыз жұмыс істеу арқылы жасалған;

б) не ауыр зардаптарға әкеп соққан әрекеттер арқылы бөтен адамның мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру.

Аса қауіпті көздерге-көлік құралдары, жанар, жағар майлар, атылатын, жарылатын заттар, электр жабдықтары т.б. жатады.

Ауыр зардаптарға-адамның денсаулығына орта, ауыр зиян келтіру, оларды уландыру, ауруға шалдықтыру, сондай-ақ кәсіпорын қызметін тоқтатуға немесе доғаруға, міндеттемелік шарттарын орындамауға, әкеліп соғатын экономикалық зардаптар жатады.


Сегізінші тарау. Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың нақты түрлері.

Заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі жасау (189-бап)
Ұйымдық-құқықтық нысандарына немесе меншік нысандарына қарай жеке кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның құқықтары мен заңды мүдделерін шектеу, сондай-ақ жеке кәсіпкер мен коммерциялық ұйымның дербестігін шектеу не оның қызметіне өзге де заңсыз араласу, егер осы әрекеттерді лауазымды адам өзінің қызмет бабын пайдаланып жасаса, сол сияқты заңды күшіне енген сот актісін бұза отырып немесе үлкен залал келтіріп жасалса, заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі жасау болып табылады (ҚК-тің 189-бабы).

Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан, оның тәуекел етуімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады. Мемлекет кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне кепілдік береді және оны қорғау мен қолдауды қамтамасыз етеді. Заңға сәйкес әрбір азамат лицензия берілетін қызмет түрлерінен басқа кәсіпкерлік қызметті кімнің де болсын рұқсатын алмай-ақ, жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден өткізген соң жүзеге асыруға құқылы. Заңға сәйкес әрбір азамат лицензия берілетін қызмет түрлерінен басқа кәсіпкерлік қызметті кімнің де болсын рұқсатын алмай-ақ, жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден өткізген соң жүзеге асыруға құқылы. Шаруа (фермер) қожалығы да кәсіпкерлік қызметпен заңды тұлға болып табылмай-ақ, шаруа қожалығын мемлекеттік тіркеуден өткізген соң жүзеге асырады.



Лицензия-жеке немесе заңды тұлғаларға белгілі бір мерзімге, қызметтің белгілі бір түрімен айналысуға және оны жүзеге асырудың шарттарын белгілейтін ресми құжат болып табылады. Осы қылмыстың объектісі болып кәсіпкерлердің мүддесін қорғайтын қоғамдық қатынастарға қол сұғу танылады.

Объективтік жағынан қылмыс мына төмендігі бірнеше балама әрекеттер арқылы сипатталады:

а) ұйымдық-құқықтық нысандарына немесе меншік нысандарына қарай жеке кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның құқықтары мен заңды мүдделерін шектеу;

б) жеке кәсіпкер мен коммерциялық ұйымның дербестігін шектеу, не оның қызметіне өзге де заңсыз араласу;

в) сол сияқты заңды күшіне енген сот актісін бұза отырып жасалған осы қылмыс;

г) немесе үлкен залал келтіріле отырылып жасалған осы әрекеттер.

Ұйымдық-құқықтық нысандарына немесе меншік нысандарына қарай жеке кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның құқықтары мен заңды мүдделерін шектеуге-заңда белгіленген кәсіпкерлік қызметтің түрін таңдап алуға кедергі жасау; кәсіпкерлік қызметтің түрімен айналысуға субъектілердің тең құқығын бұзу, жеке немесе коммерциялық ұйымдардың кәсіпкерлік қызметін ашық немесе көмескі түрде тіркеуден жалтару, кәсіпкерлік қызметпен айналысуға лицензия беруден негізсіз бас тарту немесе лицензия беруден ашық жалтару; жеке немесе коммерциялық ұйымдардың кәсіпкерлік қызметін экономикалық, ғылыми-техникалық немесе құқықтық жағынан негізсіз қолдамау, азаматтардың, заңды тұлғалардың, мемлекеттік басқару органдарының заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі жасауына байланысты әрекеттеріне сотқа шағымдану мүмкіндігін шектеу немесе одан айыру т.б. әрекеттер жатады. Жеке кәсіпкер мен коммерциялық ұйымның дербестігін шектеуге не оның қызметіне өзге де заңсыз араласуға-өндірістік бағдарламаларды өз бетімен жасау мүмкіндіктеріне кедергі қою; өз өнімдеріне тұтынушылар мен өткізушілерді сұрыптап алуды, олардың бағасын дербес белгілеуді шектеу; жеке немесе заңды тұлғалардың мүлкін, мүліктік құқығын, интеллектуалдық меншік объектілерін, қаржысын келісім-шарт негізінде пайдалануға тартуды тежеу; сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыруға негізсіз араласу әрекеттері жатады. Заңды күшіне енеген сот актісін бұза отырып заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі жасауға-жеке немесе коммерциялық ұйымдардың заңды кәсіпкерлік қызметіне кедергі жасалуына байланысты (Мысалы, мемлекеттік тіркеуден өткізбеу, заңсыз лицензия бермеу, әр түрлі кедергілер анықталып, сот құжатында көрсетілген, заңды күшіне енген талаптарды бұзу әрекеттері жатады. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналық арқылы істеледі.

Қылмыстың субъектісі-арнаулы субъект, кәсіпкерлік қызметті тіркейтін, лицензия беретін мемлекеттік органдардың лауазымды адамдары.


жүктеу 4,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   29




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау