С.Қ. Малыбаев, Н. А. Данияров, А. Ж. Қарсақова

 
 
қосалқы  станцияларда  орнатылатын  инверторлар  арқылы    онда  үнемі 
тұтынушылар болатын энергия жүйесіне барады. 
Рекуперациялық  тежеу  кезінде  тежеу  күштері  реостаттық  тежеу 
кезіндегідей  формулалармен  анықталады,  ал  ток  сипаттамасы  келесі  түрде 
анықталады: 
 
   
 
СФ
r
I
U
др 0
+
=
ϑ
,  км/сағ,     
                          (2.32) 
 
мұнда  - якорь орамаларының, қосымша полюстердің және компенсациялық 
орамалардың кедергісі, Ом; 
o
r
U - желідегі кернеу, В. 
 
2.7 Тежеу есептері 
 
Тежеу  күші  машинист  кранының  тұтқасын  тежеу  қалпына  бұрған  соң 
бірден  пайда  болмайды.  Локомотив  пен  вагондардың  тежегіштері  бойымен  
ауа толқынының таралуына уақыт қажет. 
Есептеуді ықшамдау үшін, тежегіштерді қосқан соң поезд қандай да бір 
уақыт  тұрақты  жылдамдықпен  жұмыс  істейді,  содан  кейін  барлық  поездың 
тежегіштері  бірден  қосылады  деп  қабылдайды.  Машинист  кранының 
тұтқасын  бұрудан  тежелу  басталғанға  дейінгі  уақытты  тежегіштерді 
дайындау уақыты   деп атайды.   бойында поезд дайындалу немесе тежелу 
алдындағы  
 жолынан өтеді. Тежегіштері қосылған поездың өтетін жолын 
 нақты тежеу жолы  деп атайды. 
п
t
п
t
п
S
д
S
Толық тежелу жолын мына формула бойынша анықтайды: 
 
 
 
,
 
 м.
         
 
                                                  (2.33)
 
 
 
 
 
д
п
т
S
S
S
+
=
Тежелу алдындағы жолды мына формула бойынша анықтайды: 
 
   
 
 
п
н
п
t
S
ϑ
278
,
0
=
, м,  
                                       (2.34) 
 
мұнда 
н
ϑ
 - тежелу сәтінің басталуына поездың қозғалу жылдамдығы , км/сағ. 
Жүк  құрамдары  үшін  тежелу  алдындағы  уақытты   
    құрамдағы 
доңғалақ жұптары осьтерінің санына байланысты  анықтайды: 
п
t
- құрамдағы осьтердің саны  200 және одан кем болғанда: 
 
   
 
 
= 
п
t
Т
b
i
10
7
−
,   c, 
                                                (2.35) 
 
мұнда  -  тежелу  болған  учаскедегі  еңіс, 
‰
; 
 - тежеу  күшінің  меншікті 
мәні, кгс/тс; 
i
T
b
                                                                   58
- осьтердің саны 200-ден 300-ге дейін болғанда: 
                            

 
 
 
п
t = 
Т
b
i
15
10
−
,  с,                                                    (2.36) 
 
- осьтердің саны 300-ден артық болғанда: 
 
  = 
п
t
Т
b
i
18
12
−
,  с.                                                     (2.37) 
 
Жолаушылар поездары мен жалғыз жүретін локомотивтер үшін: 
 
 
 
 
  = 
п
t
Т
b
i
5
4
−
,    с.   
                                         (2.38) 
Электрпневматикалық тежегіштердегі жолаушылар поездары үшін: 
п
t
= 
Т
b
i
3
2
−
,  с. 
                                                 (2.39)              
Нақты тежелу жолы мына түрде анықталады: 
 
 
 
 
 
∑
+
+
−
=
)
(
)
(
500
0
2
2
i
w
b
S
x
T
К
H
д
ξ
ϑ
ϑ
,  м, 
                               (2.40) 
 
мұнда 
Н
ϑ
  және 
К
ϑ
-  поездың  жылдамдықты  төмендету  аралықтарында 
қозғалуының бастапқы және соңғы жылдамдықтары, км/сағ; 
ξ
- баяулатушы 
күштің әсер етуімен поездың баяулауы, км/сағ
2 
,  
ξ
 = 120 км/сағ
2
 – жүк және 
жолаушылар поездары үшін. 
 
2.8  Электр машиналарының қызуы 
 
Тартымдық  қозғалтқыш  жұмыс  істеп  тұрған  кезде  онда  көптеген 
факторларға  байланысты  болатын,  оның  бөліктерінің  қызуын  тудыратын 
энергия  шығындары  пайда  болады.  Якорь  орамалары  мен  полюстердің 
орауыштары  бәрінен  қатты  қызады.  Орамалардың  қызуын  азайту  үшін 
электр машиналары арқылы суық ауаны өткізеді.   
Орамалардың  қатты  қызуының  рауалы  температуралары,  яғни  оның 
сыртқы  ауа  температурасының  үстінен  жоғарылауы  оқшаулама  класына 
байланысты болады  (2.1-кесте). 
Орамалар  оқшауламасының  рауалыдан  жоғары  температураға  дейін 
қызуы  оқшауламаның тесілуіне әкелуі мүмкін. 
Тартымдық  электр  қозғалтқыштың  қызуын  анықтау  кезінде  біртекті 
дененің қызуы заңының негізінде анықталған формулаларды қолданады: 
- қызу үшін 
                                                                   59
                            

 
 
 
2.1-кесте Қатты қызудың рауалы температуралары 
 
Оқшаулама класы кезінде, қатты қызудың рауа-
лы температуралары  
0
С 
Тартымдық 
қозғалтқыштың бөліктері 
B F H 
Якорь орамалары 120 
140 
160 
Полюстер орауыштары 130  155  180 
 
  
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
Δ
−
+
Δ
+
=
∞
T
t
T
t
O
1
τ
τ
τ
, 
0
С,   
                          (2.41) 
-  салқындау үшін  
                                 
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
Δ
−
=
Т
t
О
1
τ
τ
,     
0
С,                                 
         (2.42)
 
 
мұнда 
 - 
t
Δ
T
t
/
Δ
≤ 0,1 шартынан  таңдалатын  уақыт  аралықтары;   
O
τ
- 
есептік  уақыт  аралығы  үшін  бастапқы  қатты  қызу, 
0
С;  
∞
τ
-  қатты  қызудың 
қалыптасқан  температурасы, 
0
С; 
T  - жылу  беру  толығымен  болмаған  кезде 
қозғалтқыш орамасы   қалыптасқан температураға дейін қызатындай, шартты 
уақытқа сәйкес келетін, жылулық уақыт тұрақтысы,  мин. 
Уақыт тұрақтысы T  және температураның қалыптасқан жоғарылауы 
∞
τ
 
берілген  ораманың  жылулық  параметрлері  болып  табылады  және  оларды 
тартымдық электр қозғалтқышты стендте сынау кезінде анықтайды. 
Якорьлер орамаларының қызу температурасын 
θ
 анықтау үшін,  қатты 
қызу температурасына 
τ
  сыртқы ауаның  температурасын 
 қосады 
НВ
t
               
НВ
t
+
=
τ
θ
,  
0
С.                                                  (2.43) 
 
Есептеу  үшін  сыртқы  ауаның  температурасын  жергілікті  уақыт 
бойынша 
 7, 13 және 19 сағатпен өлшенетін, маусым, шілде, тамыз 
кезеңіндегі, орташа көп жылдық (бес жылдың ішіндегіден кем емес), бірақ + 
15 
0
С кем емес температура ретінде анықтайды: 
(
19
13
7
,
,
t
t
t
)
 
                          
 = 
НВ
t
4
19
13
7
t
t
t
+
+
,  
0
С.                                                    (2.44) 
 
 Локомотивтің  немесе  моторвагондық  жылжымалы  құрамның  ұзақ (2 
сағаттан  артық)  тоқтап  тұруынан  кейін  қатты  қызудың  бастапқы 
температурасын 
О
τ
= 15 
0
С  тең  етіп  қабылдайды.  Бұдан  аз  ұзақ  тоқтап  тұру 
кезінде 
О
τ
келу  сәтіндегі  температураға  сәйкес  келетін  нүктеден (2.42) 
формула бойынша анықтайды. 
                                                                   60