«роль транспортной науки и образования в реализации пяти институциональных реформ», посвященной

 деп атап кеткенге ұқсайды. 

Ежелгі моңғол жеріндегі тайпалар алыс-жақын жерлерге жорық жасап, көптеген сарбазды 

тұтқындап, солардан құралған əскерді мыңнан топтап оны 

деп те атаған. Олар 

жергілікті  тайпалармен  сіңісіп,  көпшілік  болып 

«мың  құл»

  атанып,  кейін

  сөзіне 

айналуы  да  мүмкін.  Ғалымдардың  басым  көпшілігі  Шыңғыс  хан  тарих  сахнасына 

шыққанға  дейін  еш  жерде,  ешбір  деректе 

  тауы  кездеспейтінін  алға  тартады. 

Қазақ  халқын  құрайтын  тайпалардың  санатына  кіретін  рулардың  ішінде  де 

«моңғол»

тайпасы  жоқ. 

 - дейді М.Қарғабаев өзінің 

 атты еңбегінде [1] 

жазғандар  да  моңғол  туралы  еш  мəлімет  бермейді. 

Авторлар  Шыңғыс  ханның  этникалық  тегін  жазуды  мақсат  етпегенмен,  ондағы 

кейіпкерлердің  барлығы  түркі  ғұрыптарын  ұстанған  жəне  есімдерінің  түбірі  де  түркі 

тілдерінде  көп  кездесетін  есімдер  мен  атаулар.  Шыңғыс  ханның  өзі  алыс  жорықтарға 

шығарда, кейде бір төтенше жағдайлар болғанда, биік төбеге шығып, түріктерше мойнына 

бұршақ  салып,  Көк  Тəңірге  жалбарынатын  болған.    Қытай  елі  түсірген  көп  сериялы 

«Шыңғыс  хан» 

телехикаясында  бұл  эпизодтарды  анық  көрсеткен.  Бұған  себеп,  көптеген 

қазақ тарихшыларының пікірі бойынша, орыс тарихшылары мен аудармашылары 

«Құпия 

шежірені» 

орысшаға  аударғанда (XIX ғ.) 

 

 «моңғолдар»

 деп  моңғол  халқын 

ойлап  тапқан  сияқты.  Бұл  Шыңғыс  ханның  түркілік  еместігін  дəлелдеу  үшін  жасалған 

əрекет деп айтудан басқа амал жоқ.   

Ғалым  М.Қарғабаевтың  ұзақ  уақыт  жүргізген  зерттеу  жұмысында  Шыңғыс  хан 

Арыс  бұтағының  Жалайыр  тармағынан  тарайтын  түркі  деп  нақтылайды.  Тайпаның  аты 

ағайынды Жал жəне Айыр аттарының біріктірілген түрімен аталады. Рудың таңбасы айыр 

 

 

 

 

163 

 

 

«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ 

РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ  «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» 

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 

 

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 

түрінде  беріледі.  Мұндай  таңба  Шыңғыс  хан  заманынан  да  көп  уақыт  бұрын  болған. 

Шыңғыс  хан  жəне  оның  ұрпақтары  ата-бабаның  дəстүрін  бұзбай  əрқашан  жалайырдың 

осы белгісін күні бүгінге дейін сақтап келеді деген уəж айтады автор. 

Ал мағынасы одан  да тереңірек, Шыңғыс ханды тікелей  біздің арғы Ұлы бабамыз 

етіп  сендіргісі  келген  ақтаулық  Мəмбеткерім  Қожырбайұлының  [2]  Автордың  пікірінше, 

арғы түріктерді былай қойып, Ұлы қағанды Қазақ - Кіші жүз - Байұлы - Адай - Келімберді 

- Мұңал екендігіне еш күмəн келтірмейді. Əрине, Мəмбеткерімнің бұл тұжырымына кінə 

қоюға  болмайды.  Автордың  өзі  айтқандай 

жүктеу 15,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: