«роль транспортной науки и образования в реализации пяти институциональных реформ», посвященной

жүктеу 15,03 Mb.

Pdf просмотр

бет	216/220
Дата	13.02.2022
өлшемі	15,03 Mb.
	#35913

1 ... 212 213 214 215 216 217 218 219 220

respub mejdu kon

Осы баптың 4-тармағында банктердiң бағалы қағаздар рыногындағы кəсiби қызметiнiң

мазмұны ашылып көрсетiлген.

Банктер жəне банкiлiк қызмет туралы заңда «Операция» терминiмен қатар

«Мəмiле» деген термин қолданылады. Сонымен, еңдi осы екi терминдер арасындағы

қарым-қатынасты қарастырайық. Кең көлемде, үлкен ұғыммен қарастыратын болсақ, онда

ол кез-келген банктердiң iс-əрекеттерi, жəне де жоғарыдан белгiлi болғандай

субъектiлерге қарап операцияларды бөлуге өте қиын, сондықтан заң шығарушы органдар

осыған көп көңiл бөледi. Сонымен мемлекет мүмкiн жалпы банктiк операциялар

анықтамасымен байланысты болмаса да, банктерге шектеулер қояды. Тар мағынада банк

қызметiн тiкелей банк операцияларын iс жүзiне асыруды айтамыз, яғни «Банктертер жəне

банкiлiк қызмет туралы» заңда көрсетiлгендей, фактiлi жəне заңды немесе юридикалық

əрекеттер. Аталған əрекеттердi тек банктер iс жүзiне асыра алады[4].

Егер банк қызметiн тұтас құбылыс ретiнде қарастыратын болсақ, онда оны

анықталған банк операцияны жүргiзу арқылы, ақша немесе басқа қаржы құралдары

арқылы, iске асатын банктiк кəсiби қызметi деп айтуға болады, ал ол сонымен қатар ҚР

Ұлттық Банктiң лицензиясына ие болуы тиiс. Негiзiнен банк қызметiн басқа кəсiби

қызметтерден бөлiп қарастыру қажет, бiрiншiден, кəсiпкерлiктiң жалпы субъектiлерден,

осы ұйымдар тобы үстiмен мемлекеттiк қадағалауды жəне реттеудi қамтамасыз ету үшiн.

Кəсiпкерлiк субъектiлерден банктердi келесi белгiлерi, жағдайлары айырады,

олардың функциялары немесе қызметтерi депозиттер алу, кредиттер беру жəне

мемлекеттегi төлем айналымына жəрдем беру немесе қолғабыс. Мемлекет өз тарапынан,

553

«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ

РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ»

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

жариялы түрде, банк статусын ие болмаған заңды тұлғаларға «банк» деп аталуына немесе

өзiн банк қызметiмен айналысатын ұйым деп атауға тыйым салады. Кез-келген банк

операциясын жасауы үшiн лицензияға ие болу керек, банкi болып табылмайтын кез-

келген заңды тұлға кəсiби қызмет негiзiнде лицензиясыз, негiзiнен, банк операцияларын

яғни «Банктер туралы» заңның 30-бап 2-тармағына сəйкес iс жүзiне асыра алмайды[5].

Сондай-ақ, банк операцияларын жүргiзу үшiн ҚР Ұлттық Банктiң лицензиясына ие

болмаған заңды тұлғаларға, банк операциялар категориясына кiретiн қызметiне жарнама

жасауға тыйым салынған.

Осыған байланысты келесi жағдайды айта кету қажет, соңғы жылдары əр түрлi

қаржы топтар, ұйымдар, халықтық ақталып тұтындыратын, бiрақ банкi болып

табылмайтын ұйымдар саны көбее түстi. Халық өз ақталып тұтындырып көбiнесе

процестер арқылы немесе əр түрлi басқа мүлiктiк игiлiктерi арқылы, аталған ұйымдар

негiзiнен банк операцияларын жүзеге асырады; олар кредиторлар сұранысып

қанағаттандыру үшiн жеткiлiктi жорғылық қорға ие болмайды. Олардың қызметi

пирамидалық принциптi негiзiнде салынған, басынан бастап көбiнесе қылмыстық

бетiлерiне не болып отырады. Халық мүдделерiн қорғау тарапынан мемлекет аталған

қызметке тыйым салуы тиiс.

Реттеу қызметi ол, А.М. Витченко айтуы бойынша, «заңды құқықтардың анықталуы жəне

қатысушылар мiндеттерi, құқықтармен мiндеттерiн сақтауменен байланысты, мемлекеттiң

қоғамдық қатынастарға əсер етуi» болып табылады.

Келесi жағдайда ұмытпауымыз керек, банк қызметтерiнiң мемлекеттiк реттелуi сол

мемлекеттегi орын алып отыратын банкiлiк жүйе тегiнде жүзеге асырылады. Мемлекет

нақты орын алған банк жүйесiне байланысты белгiлi бiр құқықтармен қатысушыларды

қамтамасыз етедi жəне мiндеттердi анықтады.

жүктеу 15,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 212 213 214 215 216 217 218 219 220