Республикасында

 
45 
 
жұмыс жасайтындардың қызметінің сапасын көтеруге, координацияға, сондай-
ақ шағын кәсіпкерлікті дамытудың ресурстық орталықтарын құруға қойылады. 
Нарықтық  инфрақұрылым  субъектілерінің  қызметін  жүйелеу  мен 
үйлестіру  туралы  айтқанда,  әңгіме  кәсіпкерліктің  қаржылық  және 
экономикалық  тұрақтылығын  қалыптастыру  мәселелерін  шешуде  облыстың 
шағын  кәсіпкерлігіне  тиімді  көмек  көрсету  үшін  нарық  субъектілерінің  күшін 
біріктіру мүмкіндігі мен қажеттілігі туралы болып отыр. 
2009  жылы  жалпы  ішкі  өнімнің  (ЖІӨ)  нақты  көлем  индексі  (НКИ)  өткен 
жылмен  салыстырғанда  101,2%  құрады.  ЖІӨ  құрылымында  тауар  өндірісінің 
үлесі 44,1%, қызметтер – 54,7% құрайды (кесте 5). 
 
Кесте 5 
ЖІӨ-нің атаулы мәні және құрылымы 
 
 
ЖҚҚ 
млн. теңге 
Құрылымы,  
%-бен 
өткен жылға, %-бен 
НКИ 
дефлятор 
Жалпы ішкі өнім 
16 100 315,0  100,0 
101,2 
99,1 
Тауар өндірісі 
7 060 004,6 
44,1 
102,1 
94,6 

 
Ауыл шар-ғы, 
аңшылық, орман шар-ғы; 
балық аулау, балық өсіру 
 
 
1 002 593,8 
 
 
6,3 
 
 
113,2 
 
 
103,8 

 
Өнеркәсіп 
4 765 344,8 
29,8 
102,0 
90,5 

 
Құрылыс 
1 292 066,0 
8,0 
95,1 
104,6 
Қызметтер өндірісі 
8 836 714,6 
54,7 
99,6 
106,1 
Қаржы делдалдығының 
жанама өлшенетін 
қызметтері 
- 541 984,4 
-3,4 
89,3 
80,8 
Жалпы қосылған құн 
15 354 734,8  95,4 
101,3 
101,5 
Өнімдер мен импортқа 
салынған таза салықтар 
745 580,2 
4,6 
99,7 
66,5 
Ескерту – ҚР статистика жөніндегі агенттігінің деректері. www.stat.kz 
 
Шағын  кәсіпкерлікті  дамыту  мен  қолдау  мәселерін  талдау  неғұрлым  кең 
тұрғыдағы  жағдайларды  талдаусыз,  дамудың  стратегиялық  бағдарын 
белгілеусіз орынды болмақ емес. 
Соңғы  жылдардағы,  негізінде,  табиғи  ресурстарды  өндіру  мен  өткізу 
көлемінің ұлғаюы арқылы Қазақстандағы қаржылық-экономикалық жағдайдың 
жақсаруын  экономиканың  жүйелі  түрде  технологиялық  қайта  жарақтану 
әлемдік  тенденциясына  қосылу  мүмкіндігі  ретінде  қарастырған  жөн.  Әзірше 
пайдалы  қазбалардың  мол  қоры  болғанымен  шикізатты  қайта  өңдеуде 
технологиялық артта қалушылық мемлекетті экономикалық тұрғыда әлсіз етеді. 
Тиісінше экономиканың қайта өңдеу секторын дамытуға, бірақ бәрінен бұрын 
интеллектуалдық өндірістің бәсекелі жүйесін, әсіресе ғылым мен білім берудің 
тиісті  секторларын,  басқару  және  кәсіпкерлік  консалтингті  дамытуға  жағдай 

 
46 
 
туғызуды жеделдетуді талап етеді. Ғылым мен білім беруді дамытуға басымдық 
беру  нәтижесінде  бір  кездері  әлсіз  дамыған  елдер  аз  уақыттың  ішінде 
әлеуметтік – экономикалық дамудың жоғарғы деңгейіне жете алды. 
Екінші  жағынан,  нарықтық  түрленудің  қарқыны  олармен  байланысты  екі 
аса маңызды қызмет субъектілері арқылы айқындалып отыр. Олар кәсіпкерлер 
мен мемлекеттік қызметкерлер. 
Мемлекеттік экономиканы дамытудың жүйе жасаушы ядросы кәсіпкерлер 
екені  анық,  олар  қызметтің  әртүрлі  салалары  –  денсаулық  сақтау,  білім  беру, 
ғылым, материалдық өндіріс, сауда және т.б. жаңашыл болуы керек. 
Бәсекелес  кәсіпкерліктің  қалыптасуында  мемлекеттік  қызметкерлердің 
жетекші рөл атқаратыны да белгілі жағдай.  
Олар  әртүрлі  субъектілер  –  аймақтық  маңызы  бар  қызмет  жобаларын 
жүзеге асыруда әлеуетті серіктестер арасында конструктивті келісім мен өзара 
қарым-қатынасының нарықтық механизмін құруы тиіс. 
Жекелей  алғанда,  қоғамдық  ұйымдар,  бизнес-бірліктер,  мемлекеттік 
басқару  органдары,  ғылыми,  білім  беру,  консалтингтік  және  басқа 
құрылымдардың  өзара  қатынас  механизмін  жүзеге  асыруды  қамтамасыз  етуі 
қажет. 
Кесте 6 
2009 жылғы кәсіпкерлік субъектілері қызметінің негізгі көрсеткіштері 
өткен жылғы тиісті кезеңге пайызбен 
 
ШОК белсенді 
субъектілерінің 
саны 
Жұмыспен 
қамтылғандар 
саны 
Өнім  (тауарлар, 
қызмет 
көрсетулер) 
шығарылымы 
Қазақстан 
Республикасы 
105,7 
103,5 
101,5 
Ақмола 
104,7 
104,1 
100,6 
Ақтөбе 
107,8 
106,9 
103,5 
Алматы 
105,3 
103,0 
101,2 
Атырау 
102,7 
100,5 
102,4 
БҚО 
106,3 
100,1 
101,3 
Жамбыл 
102,8 
101,3 
101,0 
Қарағанды 
101,8 
104,8 
101,2 
Қостанай  
102,3 
102,6 
100,8 
Қызылорда 
109,2 
104,6 
101,8 
Маңғыстау 
107,9 
108,8 
103,2 
ОҚО 
106,7 
106,2 
103,3 
Павлодар 
101,1 
106,9 
102,6 
СҚО 
103,9 
100,1 
100,2 
ШҚО 
102,8 
100,1 
101,1 
Астана қ. 
111,2 
105,6 
101,4 
Алматы қ. 
112,6 
103,0 
101,0 
Ескерту – ҚР статистика жөніндегі агенттігінің деректері. www.stat.kz 

 
47 
 
Кәсіпкерлік  қызмет  теориясына  сәйкес  бәсекеге  қабілетті  мемлекет, 
өркениетті  бизнеске  жету  жолы  оқыту  алаңдарында  өзін-өзі  талдау,  өзін-өзі 
реттеу,  өзін-өзі  ұйымдастыру,  өзін-өзі  басқарудың  бәсекелі  басқару  және 
кәсіпкерлік қабілеттерін қалыптастыру арқылы болады. Бәсекелі басқару және 
кәсіпкерлік 
қабілеттіліктер 
ғана 
соңында 
тауар 
мен 
қызметтің, 
кәсіпорындардың,  аймақтың,  мемлекеттің  бәсекеге  қабілеттілігін  қамтамасыз 
ете  алады.  Осыған  сәйкес  бәсекеге  қабілеттіліктің  әлемдік  табелі  бойынша 
еліміз  алғашқы  орындардан  көрінбесе,  мемлекеттік  қызметкерлер  мен 
кәсіпкерлердің  кәсібилігі  мен  қабілеттіліктеріне  жауап  беретін  отандақ  білім 
беру жүйесіне баса көңіл бөліну керек.  
Шағын  бизнес  субъектілерінің  санын  арттырып,  оларға  көмек  көрсете 
отырып,  мемлекет  экономикалық,  әлеуметтік,  әсіресе  жұмыспен  қамту 
мәселесін  шешеді.  Әдетте,  шағын  бизнестің  дамуынан  келесі  мәселелер 
шешімін табады: 
-  қоғамдық  қажеттілікті  толық  қанағаттандыратын  бәсекелестік  және 
нарықтық қатынастардың дамуы; 
-  тауар  ассортиментінің  кеңеюі,  қызмет  көрсетуді  жетілдіру,  оның 
сапасының жоғарылауы; 
- экономиканы құрылымдық қайта құруға ықпалы; 
- өндіріс пен қызмет көрсетудің нақты тұтынушыларға бейімделуі; 
- жеке қаражаттың өндірісті дамытуға жұмсалуы; 
-  қосымша  жұмыс  орындарының  пайда  болуы,  жұмыссыздық  деңгейінің 
төмендеуі; 
- адамның шығармашылық мүмкіндіктерін тиімді пайдалану; 
- еңбекке қоғамның жекелеген кейбір топтарын тарту; 
- жерді, шикізат қорын және ірі өндіріс қалдықтарын пайдалану; 
-  мемлекеттен  тиімділігі  және  табысы  аз  кәсіпорындарды  сатып  алуы 
немесе қолға алуы. 
Шағын  бизнестің  күрделі  проблемаларының  бірі  несиелік  ресурстарды 
алудың қиындығы. 
Шағын бизнесті мемлекеттік қолдаудың негізгі қағидалары: 
- шағын бизнесті дамытудың басымдылығы; 
- шағын бизнесті мемлекеттік қолдаудың кешенділігі; 
-  инфрақұрылымды  дамытуда  және  шағын  бизнестің  ұйымдастырушылық 
формаларын таңдауда жағдай туғызу; 
- алдыңғы қатарлы шетелдік тәжірибені қолдану. 
Отандық  шағын  бизнестің  дамуындағы  18  жылға  жуық  уақытта 
Казақстанда  кәсіпкерлік  жеткілікті  түрде  дамыған  жоқ,  оның  алдында  5  жыл 
бойы  кооперативтік  қозғалысты  дамыту  жылдары  өтті.  Кәсіпкерліктің  басым 
бөлігі  өз  стратегиясын  нақты  өндіріске  көшуге  мүлдем  бағыттамастан,  өз 
бизнесін  сауда-делдалдық  салада  құруды  жалғастыруда.  Шағын  бизнес 
кәсіпорындарының үлес салмағы елдің шаруашылық жүргізуші субъектілерінің 
жалпы  санының  басым  бөлігін  алып  отыр.  Шағын  бизнесті  дамытуда 
мәселелерді шешу үшін үш факторлық жағдайды ескеру қажет. Олар: