5. Тұтынушының тепе-теңдігі. «Баға-тұтыну» және «табыс-тұтыну» қисықтары.
Тұтынушылар талғамы дұрыс қалыптасуы үшін, олар бюджеттерінің шектеулі екендігін ескертіп, ең көп пайдалылық алып келетін тауарлар құрамын анықтаулары қажет. Бұдан ең ұтымды тауарлар құрамы бюджет сызығы мен талғамсыздық қисықтарының жанама нүктесінде екенін білеміз.
Бұл қиылысу нүктесінде талғамсыздық қисығының иілуі коэффициенті бюджеттің сызықтың бұрыштық коэффициентіне тең . Талғамсыздық қисығының иілуін MRS, ал бюджет сызығының иілуі Pb / Pa білдіретіндіктен, тұтынушы тепе-теңдік жағдайға келесі шарт орындалған кезде жетеді.
Pa
MRS = ¾
Pb
Біз тұтынушылық таңдаудың моделін (үлгісін) қарадық: берілген бюджеттік шектеуде пайдалылықтың көбеюі (жоғары деңгейі) оңтайлы таңдау тудырады. Енді бағаның өзгеру барысында тауарға деген сұраныстың өзгеруін зерттейік. Бұл үшін салыстырмалы статика пайдаланады. Статика – 2 тепе-теңдік жағдайды салыстыру процесі. Салыстыру үшін 2 статикалық тепе-теңдік алынады. Енді тұтынушының тепе-теңдік үлгі графигі бойынша табыс өзгерген жағдайда қандай өзгерістер болатынын көрейік. Тұтынушының табысы өскенде, бюджеттік сызық жоғарыға және оңға жылжиды, яғни тұтынушы талғаусыздықтың ең алыстау қисық сызығына көшеді. Табыс өскен сайын тұтынушы тепе-теңдігі жылжып тұрады: 11 – 12 , 12 – 13 , 13 (тең) – 14 (ке) және т.б. тұтынушының тепе-теңдік нүктелерін қосып, біз «табыс – тұтыну» қисық сызығын, тұрмыс жағдайының (өмір сүру деңгейінің) қисық сызығын саламыз. Ол табыстың әр түрлі (кез келген) деңгейлерінде сұранысқа ие болатын тауар жиынтықтары. Егер Х және Y тауарларының сапасы дұрыс, жақсы болса, «табыс – тұтыну» қисық сызығында оң еңкіштік пайда болады, сапасыз тауарлар үшін еңкіштік теріс.
31 сурет. «Табыс –тұтыну» қисық сызығын салу.
«Табыс – тұтыну» қисық сызығының негізінде Энгельдің жеке тұтыну қисық сызығын салуға болады (Энгель қисық сызығы) (32 сурет). Ол тұтынушының табыс деңгейінің өзгеруіне байланысты тауарлардың әр түрлі топтарын тұтыну тәуелділігін талдауға мүмкіндік береді. ХІХ ғасырда неміс статистигі Э.Энгель табыс деңгейі өзгеруінің тұтыну құрылымына тигізетін ықпалын зерттей отыра, бір заңдылықты тапты, ол кейін Энгельдің тұтыну заңы деп аталды. Энгель заңы: халықтың тамақ өнімдеріне шығындар үлесі бойынша жоғары дәрежедегі дәлдікпен халықтың әл-ауқатының деңгейі жөнінде айтуға болады: ол неғұрлым жоғары, соғұрлым халық кедей. Табысы жоғары болған сайын адамның сұраныстары да жоғарылайды. 33 суретте Энгель заңы жақсы көрсетілген: ең алдымен азық-түлік (тамақ) өнімдерімен қанығу орын алады, сонан соң өнеркәсіп тауарларымен (стандартқа сай сапасы бар), ең соңында – жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетулер.
Дұрыс жауаптары:
Шекті пайдалылықтың кему заңы- г) - тұтынылатын игілік санының өсуіне сәйкес шекті пайдалылықтың кему үрдісі;
Ә. Шекті пайдалылық- е)- тұтынылатын игіліктің әpбір қосымша бірлігінің пайдалылығы;
Б. Бюджет сызығы- а) -берілген табыс мөлшерінің игіліктер жиынтығын толық сатып алу кезіндегі сол игіліктер жиының көрсететін нҥктелерді қосатын түзу сызық;
В. Талғамсыздық қисығы- ә) - тҧтынушыға бірдей жалпы пайдалылық әкелетін екі игіліктің әр тҥрлі тауарлық жиынтықтарын бейнелейтін қисық;
Г. Ауыстырудың шекті нормасы- в) бұл көрсеткіш X тауарының қосымша бір бipлiгiн алу үшін Y тауарының қанша бірлігінен бас тарту керек eкeндiгiн білдіреді;
Д. Жалпы пайдалылық- б) - игіліктің барлық құрамдас бөліктерін тұтынудан түсетін пайдалылықтар қосындысы;
13.Саматтың апталық табысы 40 ақша бірлігі делік. Ол табысын нан және сҥтті тұтынуға жұмсайды. Егер 1 нанның (X) бағасы 4 ақша бірлігі, ал 1 литр сҥттің (Y) бағасы 10 ақша бірлігі болса, бюджет теңдеуі қандай түрде болады? Егер Саматтың табысы 20 ақша бірлігіне дейін азайса, бюджет сызығының теңдеуі қалай өзгереді? Егер ол сҥтті тұтынудан бас тартса, қанша нан сатып алар еді?
Шешуі:
Бюджет теңдеуінің түрі: 4*Qx+10*Qy=40
Егер Саматтың табысы 20 ақша бірлігіне дейін азайса, бюджет сызығының теңдеуі: : 4*Qx+10*Qy=20
Егер ол сүтті тұтынудан бас тартса:
4*Qx+10*0=40
4Qx=40
Qx=10 (нан)
Достарыңызбен бөлісу: |
