«Химия сабағында оқушылардың өз бетімен жұмыс жасауы» оқытушы: А. Б. Макжанова

\

Макжанова А.Б.

Өз бетімен жұмыс жасау жалпы оқу үрдісіндегі білімділік, тәрбиелік және дамытушылық функцияларын және де оқушылардың тұлға ретінде басқа да жақтарын қарастырады.

Химия сабағында өз бетімен жұмыс жасауда білімділік функкциясы химия ғылымының әдістерін меңгеруді қарастырады. Олар: тәжірибелік іскерлік, кітаппен және химия пәні бойынша әдебиеттермен жұмыс жасай білу, есептеулерді жүргізу, химия тілін қолдану, модельдеу және т.б.

Ал тәрбиелік функция тұлғаның келесідей жақтарын қалыптастырады: қиындықтарды жеңе білу, бірбеткейлік, өз-өзіне сенімділігі, жолдастық арақатынас.

Дамытушылық функкцияда интеллектілікті (өзін бақылау, ең негізгіні бөліп көрсету және т.б.), байқампаздықты қарастырады.

Өз бетімен жұмыс жасау бұл білімнің көзі және оны тексеру, толықтыру бекіту білімділік пен дағдының қалыптасуына жеткізетін бірден бір жол болып табылады.

Өз бетімен жұмыс жасауда әрқашан белгілі бір дидактикалық бағытта болады. Жалпы сабақ келесідей басты дидактикалық мақсаттармен көрсетіледі:

1. 
   Жаңа сабақты түсіндіру
   
2. 
   Алған білімді толықтыру немесе жаңарту
   
3. 
   Алған білімнің нәтижесін тексеру
   

Міндетті түрдегі үш түрі белгілі

1. 
   репродуктивті (көшірме)
   
2. 
   эвристикалық (ізденіс)
   
3. 
   зерттеу (тәжірибе)
   

Көрсетілген заттардың қайсысында иондық кристалдық тор болады?

А)SiO₂ B)O₂ C)BaCI₂ D)HCI

2.Эвристикалық түрінде алған білімдері бойынша оқушылар берілген тапсырманы шешудің жолын өздері қарастырулары қажет. Мысалы, келесі айналымды жүзеге асыратын реакция теңдеулерін жазыңыз:

NH₄CI → NH₃ → NO → HNO₃ → NH₄NO₃

Бұл тапсырмада көрсетілген заттарды алуда қандай заттармен әрекеттестіру керек екенін тауып, реакция жағдайын еске түсіріп, реакция теңдеулерін дұрыс жаза білу қажет.

3.Зерттеу түрінде оқушылар өз бетімен кішігірім зерттеу жұмысын жасайды, нәтижесінде жаңа білім алады немесе жаңа әдісті білетін болады. Мысалы, зертханада мыстың (II) хлоридін кристалды түрде алу. Практикалық тұрғыдан тиімді болатын екі түрлі алыну жолын ұсыну және көрсету.

Оқушылардың өз бетімен жұмыс жасауының үш түрін қарастыра отырып, практикада қайсысын қоладанатынымызды оқушылардың танымдылық қызығушылықтарына байланысты анықтай аламыз.

Өз бетімен жұмыс жасау бірнеше формада қарастырылады:

1. 
   ұжымдық
   
2. 
   топтық
   
3. 
   жекелей
   

1) Келесі иондардың қайсысылары: H, Ba, OH, Cu, K, SO₄ (бір-бірімен) ерітіндіде аз диссоциацияланатын заттар түзеді. Реакция теңдеулерін жазыңдар.

2) Келесі заттардың диссоциация теңдеулерін құрыңдар: H₂SO₄, Cu(OH)₂, BaCI₂, Na₂CO₃, AgCI, Ba(OH)₂.

2. Топтық жұмыс жасау 2 немесе 4 оқушылардан құралады. Барлық топтың барлық оқкшалыры бір мезгілде жұмыс жасайды, әр топтың мүшелері бір-бірімен тығыз байланыста болады. Мұндай топтық жұмыс жасауда міндетті түрде келесідей элементтер болуы шарт: жалпы топқа алдында қойылған мақсаты; қойылған мақсат бойынша әр топ мүшелерінің жекелей тапсырманы орындауы; бір-бірін міндетті түрде тексеріп, туындаған қиындықтарды бірлесе шешуі; топтың әр мүшесінің алған нәтижелерін сараптап, қорытынды жасау; қорытындының қойылған мақсатпен сәйкестігін қарау.

Кейбір жағдайда топпен жұмыс жасауда барлық оқушылар қамтылмауы мүмкін, сонда қалған оқушылар ұжымдық жұмыс жасауға қатысады.

Мысалы, зертханалық жұмыс, 3 оқушы

Мақсаты: заттар арасындағы ион алмасу реакциясының маңызын түсініп, олардың арасында суда ерімейтінін анықтау.

1.Берілген заттар арасындағы реакция теңдеулерін жазыңыздар. Қажет болса әрекеттесетін қоспаны қыздырыңыздар. Үш оқушының әрқайсысына жеке тапсырма

1 оқушыға CuO және H₂SO₄

2 оқушыға СaCO₃ және HCI

3 оқушыға Cu(OH)₂ және HNO₃

Бір-бірінің тәжірибеңіздің қорытындысын тексеріңіз. Қандай белгі бойынша реакцияның жүргендігін анықтауға болады?

2.Реакцияның маңызын теңдеулер жазу арқылы түсіндіріңіздер. (Әр оқушы реакцияның толық және қысқартылған иондық теңдеулерін жазады). Бір-бірлерінің жазғандарын тексереді.

3.Қорытынды жасаңыздар: иондық теңдеулер бір-бірінен қалай ажыратылады: а) суда еритін заттар арасында; б) біреуі суда ерімейтін заттар арасында.

3.Жекелей жұмыс жасау түрінде әр оқушыға деңгейлік тапсырмалар беріледі, яғни оңайынан қиынға қарай негізделеді. Оқушы өзінің күшіне сену арқылы оңай тапсырманы басып өтіп бірден қиынға қарай ұмтыла алады. Мұндай түрдегі тапсырмаларды орындау арқылы олар өздерінің жетістіктерін дұрыс бағалап, әрі қарай өсуге мүмкіндіктерін байқайды. Мысалы, «Электролиттер» тақырыбына келесідей тапсырмалар;

1.Қысқартылған иондық теңдеуге сәйкес толық иондық теңдеуді құрастырыңыз:

Ag + CI = AgCI↓

2.Қысқартылған иондық теңдеуді аяқтаңыз:

Ca²⁺ + … = CaCO₃↓

3.Химиялық реакцияның қысқартылған иондық теңдеуін және толық иондық теңдеуін жазыңыз:

… + … = CO₂↑ + H₂O

Сонымен оқушының өз бетімен жұмыс жасау білімді дамытуда, күш жігерлілікке тәрбиелеуге, танымдық қызығушылықты қалыптастыруда үлкен маңызы зор. Мұнда әрбір оқушының даралығы көрсетіледі және де интеллектері мен мінездері әрі қарай қалыптасады. Мұның бәрі терең және мықты білім алуда көп жәрдем береді.

1. 
   Емельянова Е. О. Подко А. Г. Организация познавательной деятельности учащихся на уроках химии в 8-9 классах в 2 частях. М.: Школьная пресса, 2002.
   
2. 
   Штремплер Г. И. Дидактические игры при обучении химии. М.: Дрофа, 2003.