Модернизация.
XX ғасырда көптеген елдерде әлеуметтік прогресс реформалық та емес, революциялық та емес мүлде жаңа түрге ие болды. Социологтар бұл түрді модернизация терминімен белгіледі. Модернизация – уақыт аралығына созылған реформалар комплексі жолымен іске асырылады. Ол қоғамның барлық аймағын қамтып әлеуметтік институттар мен адамдардың өмір үлгісіне өзгерістер әкеледі. Оның негізі «модернити» мәдениетінің таралуы мен дамуы. «Модернити» мәдениеті: нарықтық қатынас, рационалды құндылықтар, бизнес, ақша жетістігіне бағытталушылық. Басқаша айтқанда модернизация – сол елді капитализм мәдениетіне, технологиясына, ғылыми жетістігіне сәйкестендіру.
Модернизация сөзі ағылшын тілінен келген және қоғамның ескі формалардан бас тартып, жаңа талаптарға сәйкес жаңаруы дегенді білдіреді.
Модернизацияның екі түрі бар: органикалық және органикалық емес.
Органикалық модернизация елдің жеке өз даму кезеңі болып табылады және осыған дейінгі эволюция арқылы әзірленеді. Мыс.: XX ғ. фордизм енгізілу қорытындысындағы американ өнеркәсібінің қайта құрылуы. Мұндай модернизация экономикадан емес мәдениеттен, қоғамдық сананың өзгеруінен басталады.
Органикалық емес модернизация дамыған елдер тарапынан тасталынған сыртқы әсерге жауап болып табылады. Ол «қуу» арқылы даму тәсілі болып табылады. Органикалық емес модернизацияны артта қалушылық пен дамыған шетелдік мемлекеттерге тәуелділігінен құтылу үшін үкімет жүзеге асырады.
Органикалық емес модернизация шетелдік құралдар мен патенттерді сатып алу, өзге технологияны пайдалану (кейде экономикалық шпионаж әдісімен), шетелдік мамандарды шақыру, өз мамандарын шет елдерде оқыту, шет елдік инвестициялар көмегімен іске асырылады. Саяси және әлеуметтік аймақтар да сәйкесті өзгерістерге ұшырайды: басқару жүйесі тез өзгереді, жаңа билік құрылымдары пайда болады, ел конституциясы шетелдік аналогтарға сәйкестендіріледі. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Жапония, сәл кейінірек Шығыстың кейбір елдері, ал бүгінгі таңда ТМД елдері әлеуметтік прогресстің осы түрімен даму үстінде.
Жапонияға өзі технология мен қаржы алған АҚШ-ты қуып жетіп, одан озуға 20 жылдай уақыт жетті. Қысқа мерзім ішінде органикалық емес модернизация органикалықпен ауыстырылды. Қазір Жапония өз негізінде даму үстінде және басқа елдерге үлгі болып табылады.
Органикалық емес модернизацияның органикалықтан айырмашылығы ол мәдениет пен қоғамдық сана өзгерісінен емес, экономика мен саясаттағы өзгерістерден басталады. Басқаша айтқанда органикалық модернизация «төменнен», ал органикалық емес модернизация «жоғарыдан» жүреді. Органикалық емес модернизация кезінде «модернити» ұстанымдары тұрғындардың көпшілігін қамтып үлгермейді және тығыз әлеуметтік қолдау ала алмайды. Ол тек қоғамның анағұрлым дайындалған бөлігінің ғана сапалы қолдауына ие болады.
Гемайншафт және Гезельшафт
Бұл терминдерді әлеуметтану ғылымына неміс социологі Ф.Теннис енгізген. Оның мәні мынада, қазіргі қоғамдарда әрбір қоғамның ішінде бір-бірінен ерекшеленетін екі қоғам өмір сүреді. Гемайншафт термині ауыл қоғамын білдіреді, ал Гезельшафт өнеркәсіпті қала қоғамын білдіреді. Олардың ерекшелігі неде?
1. Гемайншафт қоғамы адамдардың бірлесіп өмір сүру сәйкестігіне негізделеді. Мыс: шаруа отбасылары дақыл жинау науқаны кезінде бір-біріне әншейін көмектеседі. Гезельшафт рационалды мүддеге негізделген. Даралықтар іскер жағдайда қатынас жасайды, яғни көрсеткен қызметі үшін ақы талап етеді.
2. Әлеуметтік бақылау аймағында Гемайншафт дәстүрге, сенімге сүйенсе, Гезельшафт формалды құқыққа негізделеді.
3. Еңбек бөлінісу аймағында Гемайншафт туыстық қатынастарға бейімделеді. Гезельшафт кәсіпқойлық қатынастарға бейімделеді.
4. Гемайншафтта мәдениет дәстүр мен діни сенім негізінде құрылады, ол Гезельшафтта мәдениет зиялылық негізінде құрылады.
5. Гемайншафтта ең негізгі әлеуметтік институттар отбасы, көршілер және қоғамдастық, ала Гезельшафтта – ірі бірлестіктер мен ассоциациялар (іскер топтар, саяси партиялар, ерікті ассоциациялар).
Қоғам өмір сүруінің қажетті алғышарттары
Американдық социолог Д.Ленски қоғам өмір сүруі үшін қажетті алты элементті бөліп шығарды: а) оның мүшелері арасындағы қатынас;
б) тауар шығару мен қызмет көрсету;
в) материалдық құндылықтарды бөлу;
г) қоғам мүшелерін қорғау;
д) кеткен қоғам мүшелерінің орнын алмастыру;
е) қоғам мүшелерінің мінез-құлқын бақылау.
Қазіргі қоғам өмір сүруінің негізгі кепілі оның үздіксіз тауар шығаруы болып табылады. Тауар өнеркәсібі үшін қоғамдық қорлардың төрт түрі қажет: жер, еңбек, капитал және ұйым не бірлестік. Әлеуметтік институттар тек қана адамдардың осы қоғамдық қорларды пайдаланудағы бірлескен іс-әрекеттерінің тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Достарыңызбен бөлісу: | 
