Сезіну (түйсіну) – қабылдау - түсінік (елестету) – ұғым

Ұғымдармен жұмыс жүргізгенде қолданылатын логикалық амалдардың бірі – ұғымдарды анықтау. Ұғымның анықтамасы деп ұғымның қажетті және жеткілікті белгі-шарттарын көрсететін сөздік немесе символдық сөйлемді айтады. Оқыту үрдісінде оқушыларды математикалық ұғымдардың анықтамаларын дұрыс және дәл тұжырымдауға баулуға ерекше назар аударамыз. Математикалық ұғымдарға дәл анықтама беруге үйрету арқылы оқушылардың математикалық білімдерді саналы игеруі қамтамасыз етіледі, олардың логикалық ойлауы жетілдіріле түседі.

1.Ұғымды тегі және түрлік ерекшеліктері бойынша анықтау.

2. Генетикалық анықтама.

3. Жанамалай анықтау.

1. Анықтаманың өлшемдестігі.

2. Анықтамада тек қана елеулі қасиеттер көрсетілуі тиіс.

3. Анықтамада терістеу болмауы керек.

4. Анықтамада бос сөздер болмауы керек.

5. Анықтама түсінікті болуы қажет, т.б.

Ақиқаттығы дәлелдеу арқылы тағайындалатын математикалық сөйлем теорема деп аталады. Теорема грек сөзі, көз жеткіземін, ойлап көремін деген мағынаны білдіреді.

Бұрын дәлелденген теоремалардан тікелей шығатын кейбір теоремаларды салдарлар деп атайды.

Салыстырмалы түрде дәлелдемесі қысқа, өз алдына дербес мәнге ие болмайтын және басқа теоремаларды дәлелдеу үшін ғана пайдаланылатын теоремаларды лемма (қазақша табыс деген мағына) дейді.

Теоремалардың тұжырымдамалары екі түрлі болады: 1. Кесімді теорема. «Вертикаль бұрыштар тең», «Тіктөртбұрыштың диагональдары тең», т.б.

2. 
   Шартты теорема. Шартты теоремаларға «Егер ... болса, онда ... болады» импликация түрінде тұжырымдалған теоремалар жатады. Мысалы: «егер үшбұрыштың екі бұрышы тең болса, онда үшбұрыш тең бүйірлі болады».
   

Теорема екі бөліктен тұрады. Бірінші бөлік теореманың шарты деп аталады. Ол көбіне «егер» деген сөзден басталып, «онда» деген сөзге дейінгі бөліктен тұрады. Ал екінші бөлік теореманың тұжырымы деп аталады. Теореманың тұжырымы «онда» деген сөзден басталып, сөйлемнің соңына дейінгі сөздерді қамтиды.

Мысалға бір теореманы алайық: Теорема.

Егер үшбұрыштың төбелерінің ешқайсысы арқылы өтпейтін түзу оның бір қабырғасын қиятын болса, онда ол түзу үшбұрыштың қалған екі қабырғасының тек біреуін ғана қияды. (Геометрия. 7 сынып.[4] -32бет)

Бұл теореманың шарты: «Егер үшбұрыштың төбелерінің ешқайсысы арқылы өтпейтін түзу оның бір қабырғасын қиятын болса». Теореманың тұжырымы: «онда ол түзу үшбұрыштың қалған екі қабырғасының тек біреуін ғана қияды».

Теореманың дәлелдеуі:

Орта мектептерде окушылармен жүргізілетін оқу тәрбие жұмыстарының негізгі формасы сабақ екені мәлім. Сабақ математиканы оқыту үрдісінде де ең негізгі бөлік болып саналады. Бұл үрдістің қосымша буындарына оқушылардың үй жұмысы факультативтік сабақтар, математикадан сыныптан тыс жұмыстар, үлгере алмай жүрген оқушылармен жұмыс т. б,

Сабақтың жалпы құрылысы күрделі және ол бірнеше құраушылардан тұрады. Мысалы, оқушылардың бұрынғы білімдерін қайта жаңғырту және іске асыру әдісі — оқушылардың бұрынғы алған білімдерін еске тусіру ғана емес, сонымен қатар ол жаңа білім алуда, танымдылығын арттыруда және мұғалімнің окушы білімінің қандай дәрежеде екендігін тексеруде т. с. с. қажет болып табылады.

Математиканы сабақ үстінде оқыту үрдісінің құрылымында мынадай негізгі элементтерді бөліп көрсетуге болады:

1) Жаңа тақырыптың материалдарын білдіру. 2) Жана материалды пысықтау. 3) Есеп шығару, жаттығулар орындау. 4) Бұрын еткенді қайталау. 5) Үйге берілген тапсырманың орындалуын тексеру. 6) Үйге жанддан тапсырма беру. 7) Оқушылардың математиканы практикада колдануы. 8) Оқушылардың білім, дағдыларын бакылау және бағалау.
Сабақ түрлері және оның құрылымы

Түсіндіру сабақтары: жаңа, біріккен, панорамалық, зерттеу т.б.

Пысықтау сабақтары: бекіту, саяхат, семинар, қайталау, жарыс, конференция, талқылау т.б.

Сынау сабақтары: сынақ, диспут, ойын, сахналау, жұмбақ т.б.

Жаңа сабақ – жаңа білім беру мақсатында.

Біріккен сабақ – жаңа білім мен өткенді және пәндер арасындағы байланысты көрсету мақсатында.

Зерттеу сабағы – іздендіру мақсатында.

Панорамалық сабақ – сабақ элементтерінің көрінісін іске асыру мақсатында.

Бекіту сабағы – білімді меңгеру деңгейін байқау.

Саяхат сабақ – танымдық қабілетін дамыту.

Семинар сабақ – оқушының білімін тереңдету.

Қайталау сабағы – пәндерден алған білімді толық қалыптастыру.

Жарыс сабақ – оқушылар ойларының жетіктігін байқау.

Конференция сабақ – іскерлігі мен танымдық белсенділігін қалыптастыру.

Сынақ сабақ – білім мен дағдысын бір жүйеге келтіру.

Диспут сабақ – білімі мен дағдысын қалыптастыру.

Ойын, жұмбақ – оқушылар зейінін дамыту.

Сахналау сабағы – оқушылар шығармашылығын дамыту.

Талқылау сабағы – ауызекі тілдегі, жұмыстағы жіберген қателерін арнайы талдау.

Сабақ жоспарын жасаудағы талаптар

1. Тақырыбы:

2. Мақсаты:

а) дамытушылық

ә) тәрбиелік

б) жалпы білімділік

3. Күнделікті жоспарды жасаудағы градация – күрделендіру.

а) ұйымдастыру кезеңі

ә) тіл дамыту

б) жаңа тақырыпты енгізу, сол бойынша жұмыс

в) бекіту

г) үй тапсырмасы (үйге берілген тапсырма, өтілген сабақтың 30 пайызынан көп не аз болмауы керек)

д) балалардың жұмысын бағалау

4. Дидактикалық принциптер:

1. Жай және күрделі

2. Жүйелілігі

3. Белсенділігі

4. Білімділігі

5. Көрнекілігі

6. Коммуникативті бағдары

7. Даралап оқыту

8. Ана тіліндегі оқытылуы

9. Жеке дара оқыту
Сабақ беру кезеңіндегі талаптар

1. Тақырыпты жоспарлау

2. Сабақ жоспары

3. Өз білімін көтеру жоспары

4. Жаңа бағдарламаның мазмұнын меңгеру жоспары

5. Сабақтың мақсатын айқындай білуі

6. Сабақ мақсатына қарай мазмұндай білу қабілеті

7. Түрлі әдіс қолдана білу қабілеті

8. Бағдарлама бойынша тәжірибе жұмыстарының өтілу барысы.

9. Сабаққа қызығушылығын тудыру қабілеті

10. Пән аралық байланыс

11. Сабақ кезіндегі тәртібі

12. Мақсатына қарай бағалай білуі

13. Үлгермеушілік себебін анықтай білу қабілеті

14. Кабинет жабдықтарына қосқан үлесі

15. Көрнекілікті пайдалана білу дәрежесі

1. Ұйымдастыру кезеңі – 2-3 мин.

2. Үй тапсырмасын сұрау – 10-15 мин.

Әдістері: сұрақ-жауап, жазба жұмысы арқылы, әңгімелесу, жаттау, оқу, талдау, тест.

3. Үй тапсырмасын пысықтау, қорыту – 1-2 мин.

4. Жаңа сабаққа кіріспе – 1-2 мин.

5. Жаңа сабақ – 15-20 мин.

Әдістері: әңгіме, баяндау, көрнекі, техникалық құралдар, өткенмен байланыс т.б.

6. Жаңа сабақты пысықтау, қорыту – 1-2 мин.

7. Үй тапсырмасына даярлық – 2-3 мин.

Әдістері: сыныптағы жұмысқа ұқсас, нормаға сай 1/3 бөлік, түсіндіру, жас, жеке ерекшелікті ескеру.

8. Үйге тапсырма беру.

І. Сабақ мазмұнының халықтығы.

ІІ. Оқу материалының ғылымилығы.

Сабақ барысында берілетін мәліметтерді айрықша тексеріп барып пайдалану. Материал сенімді, дәлелді болуы керек. Негізгі айтылар ой алдын ала саралану керек.

ІІІ. Сабақтың тәрбиелік мәні төмендегі тәрбие түрлерінің біреуін немесе бірнешеуін қамтиды.

1. Ақыл-ой тәрбиесі.

2. Адамгершілік тәрбиесі:

а) ұлтжандылық;

ә) ұлтаралық қатынас сыйластығы;

б) мейірімділік, ізгілік, имандылық.

3. Саяси-идеялық тәрбие.

4. Еңбек тәрбиесі.

5. Әсемдік тәрбиесі.

6. Дене тәрбиесі.

7. Құқық тәрбиесі.

8. Экологиялық тәрбие.

9. Экономикалық тәрбие.

10. Отбасы тәрбиесі.

ІV. Сабаққа қойылатын дидактикалық талаптар.

Бұл талаптар негізгі сабақ жұмыстарында көрсетіледі. Сабақ мерзімі, тақырыбы, білімділік, тәрбиелік, дамытушылық мақсат, көрнекілік, қолданылатын әдістер жүйесі.

Өткен сабақпен байланыс, проблемалық жағдайларды шешу жолдары да көрсетіледі.

V. Сабаққа қойылатын психологиялық талаптар.

Мұғалімнің өзін-өзі ұстауы, дұрыс көңіл-күйі, балалармен ұстаздық этикаға сай қатынаста болуы.
VI. Сабаққа қойылатын гигиеналық талаптар.

Бұл балалардың артық шаршамауы, физкультминут, ойын элементтерін дұрыс қолдану. Сынып бөлмесі, кабинеттердің, ойын алаңдарының талапқа сай болуы.

Математика ғылым ретінде есептен пайда болған және есеп арқылы дамиды. Тарихқа жүгінсек, ең көне математикалық ескерткіштер Ринд және Мәскеу папирустарында есептер қарастырылып, оларды шығару жолдары берілген. Есеп шығару мұктаждығынан мүмкіншіліктер теориясы, ойындар теориясы, информатика теориясы т. б. дамыды.

Мектеп математикасын есепсіз құру мүмкін емес.

Ресейдегі алғашқы "Арифметика" авторы Л.Ф.Магницкий арифметикалық төрт амалдарды қолдануға арналған есептер жүйесін құрастырған. "Мақсатты түрде құрылған есептер әдістемесін" ұсынушы атақгы педагог-математик С. И. Шохор— Троцкий үйдің "барлық төрт бұрышына есеп қойылуы керек" деген. Осы кезендегі көрнекті әдіскер-ғалым П. М. Эрдниев: "Барлық әдістеме есеп шығару әдістемесіне щоғырлануы керек",—дейді.

Математикалық есеп оқушылардың ұғымдарды, теорияны және математика әдістерін меңгерудің тиімді де, айырбасталмайтын құралы болып табылады. Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуда, оларды тәрбиелеуде, біліктіліктері мен дағдыларының қалыптасуында, математиканың практикамен байланысын көрсетуде есептің алатын орны өте зор.

Математиканы оқытудағы басты мақсаттарға жетуге есеп -басты қызметші болып табылады. Сондықтан математика сабақгарының жарты уақыты есеп шығаруға арналады. Әрбір мектеп бітіруші оқушы орта есеппен 15000-дай есеп шығарады екен. Ал солардьщ көпшілігі жоғары жөне арнаулы орта оқу орындарына түсу емтихандарында математикадан берілген тапсырмаларды шығара алмай жатады. Бұл әлі де мектеп математикасьга оқытуда есеп шығаруға көңіл аз бөлініп отырғандығының дәлелі.

Есептің негізгі міндеттері: оқыту, тәрбиелеу, дамыту және бақылау болып табылады. Барлық есептер оқыту міндетін орындайды. Басқаша айтқанда, кез келген есепті шығарғанда оқушы математикалық білім алады, шығару біліктілігі қалыптасады, дағдыға ие болады, яғни математикалық білім деңгейі жоғарылайды. Көбінесе әр есеп езінің мазмұны арқылы тәрбиелік міндетін атқарады. Мысалы, қоғам дамуының әр түрлі кезендеріне байланысты, есеп мазмұны да өзгеріп отырады. Бір кезеңдерде есептер жинағы көпестердің сауда-саттығын, арзанға сатып алу, керісінше қымбатқа сату, құмарлық ойындарында ұту т. с. с. мазмұнды болды. Қазіргі оқулықтарда есеп мазмұны оқушылардың жоғарғы моральдық қасиеттерін қалыптастыруға, ғылыми көзқарастарын дамытуға, интернационалдық жөне патриоттық рухта тәрбиелеуге негізделген. Окушыларды есеп мазмұны арқылы ғана төрбиелеп қоймайды, оларды есеп шығаруға үйретуде тәрбиелеу болып саналады. Есеп шығару оқушылардың сейлеу мәдениетіне, мінез-құлқыньщ қалыптасуына, табаңцылыққа, шыншылдыққа, бастаған істі аяғына дейін жеткізу, қиындықты жеңе білу сияқгы қасиеттерінің тәрбиеленуінё ықпалын тигізетіні аян.

Есеп оқушылардың логикалық ойлау, кеңістікті елестету, жеке бас қабілеттерін дамытуға бірден-бір себепші болатын басты құрал болып табылады. Оқушылардың білімін, біліктілігін.және дағдысын анықтауды бақылау міндеттері де көбінесе есепке жүктеледі.

Есеп шығару - ерекше жұмыс, дөлірек айтсақ ой жұмысы. Ал кез келген жүмысты дұрыс атқару үшін, оның неден түратыны және оны орындау үшін қандай қүрал, әдіс керек екендігін алдьш ала анықтап алу қажет. Кез келген есеп шарттардан жөне талаптардан құралады.

а) Тікбұрышты үшбұрыш; ә) бір катеті 5 м-ге тең; б) белгілі катеттің гинотенузадағы проекциясы 3 м-ге тең. Есеп талабы: а) гипотенузасын және; ә) екінші катетті табу керек. Есеп шартында ұғымдар, қатыстар, теориялар камтылады. Есеп талабы "дәлелде", "есепте", "сал", "зертте", "қанша болады" т. с. с. сөздермен айтылады.

Есеп шығару дегеніміз - математиканың жалпы зандылықтарын (анықтамалар, аксиомалар, теоремалар, зандар, формулалар), есеп шартына немесе оның салдарына белгілі бір ретпен қолдана отырып, есеп талабына жауап беру болып табылады. Сонымен есеп шығару, оның шартына белгілі бір математикалык ережелерді сәйкес түрде қолдана отырып, талабына қарай жылжитын ой қозгалысы. Есеп карастырылатын объектілеріне байланысты — практикалық және математикалық болып екіге белінеді. Яғни есепте қарастырылатын объектінің бірі нақты шын зат болатын болса, ол практикалық есеп. Мысалы, Жер радиусы 6370 км, ал одан 4 км жоғары биіктікте ұшып бара жаткан тікұшақтан қаншалықты алыс жер көруге болады? Есепте қарастырылатын объектілер таза математикалық болса, ол математикалық есеп. Мысалы, М нүктесінен жүргізілген қиюшы шеңбердіЛ және В нүктелерінде қияды, сол нүктеден жүргізілген жанама шеңберді С нүктесінде жанайды. МС² = МА х \МВ болатындығын дәлелде.

Теоремаға байланысты стандартты және стаңдартты емес есеп түрлері белгілі. Дайын ережелердің кемегімен шығарылатын есеп стандарттық есеп делінеді де, ал шығару жолдары дайын ережелер арқылы табыла қоймайтын есеп - стандартгық емес есеп болады.

Қандай да болмасын ұйғарымның ақиқаттылығына көз жеткізу немесе ұйғарымның жалғандығын тексеру не белгілі бір құбылыстың дұрыстығын түсіндіру — дәлелдеу есептері.

Зертгеу көптеген есептер шығару кезінде кездеседі: нүктелердің геометриялық орны, теңдеулер мен теңсіздіктердің шешім сандарының қаншалықгы болды т.с.с.

Белгілі бір құралдар жәрдемімен берілген шарттарды қанағаттандыратын фигуралар салу — салу есептерін құрайды. Есеп шығаруға кіріспес бұрын, оқушыларды есеп түрін анықтап алуға үйрету — басты талаптардың бірі болып табылады.

Өзінің алға қойған дидактикалық мақсаттарына қарай есептерді үш түрге бөлуге болады:

1) танымдық есептер: бүлар арқылы жаңа білім алынады; 2) машықтану есептері: бүлар арқылы орнықты білім дағдылар қалыптасады; 3) шығармашылық ойлауды қажет ететін дамыту есептері. Таным есептерін жаңа материалдар өтуде, оқытудың проблемалық және эвристикалық әдістерін қолдануда шығару керек. Бұл дидактика талаптарына сай келеді, сондықтан математиканы оқып-үйрену барысында кеңінен қолданылады. Алайда мектеп математикасында ең көп тараған есеп түрлері жаттығу есептері болып табылады, олар математикалық білімдерді қолдануда сапалы және берік дағдылар қалыптастыра отырып, математикалық теорияларды саналы түрде меңгеруге ықпал етеді.

Жаттығу және танымдық есептерді шығарумен шектелу, оқушылардың эвристикалық, шығармашылық ойлауын дамытуды толық қамтамасыз ете алмайды. Сондықтан бұл мақсатты жүзеге асыруға математикалық, логикалық, интуициялық, тапқырлық т. б. қабілеттер араласатын арнайы іріқтелген есептер шығарып отырудың маңызы аса зор.

Шешу кезінде қандай ойлау түрінің басым болуына байланысты есептерді алгоритмдік, жартылай алгоритмдік және эвристикалық деп шартты түрде үшке белуге болады. Танымдық есептер негізінен жартылай алгоритмдік, дамытушы-эвристикалық есептерге жатады. Формула немесе ереже бойынша шығарылатын есептер алгоритмдік және жартылай алгоритмдік болып келеді.

Есеп шығаруға төмендегідей талаптар қойылады:

№6 дәріс

Оқу жабдықтарына: дидактикалық материалдар, анықтамалықтар, оқушыларға арналған басқа да математикалық әдебиет, математиканы оқытудың көрнекі және техникалық жабдықтары және т.б. жатады.

1. 
   Математика оқулығының міндеті. Математика оқулығы – оқытудың мақсаттарына, белгілі бағдарлама мен дидактикалық талаптарға сай математика бойынша ғылым негіздерін баяндайтын кітап.
   

1. 
   Оқушылардың логикалық ойлауының дамуы, диалектикалық көзқарасының дамуына;
   
2. 
   Оқушылардың белгілі жас ерекшеліктеріне сай математикадын жүйелі ғылыми негізделген білім керек;
   
3. 
   Оқулықтан саны жеткілікті түрдегі әр алуан есептер мен жаттығулар болуы керек. Бұлар белгілі мақсатпен әдістемелік көзқарас тұрғысында реттеліп орналасуы керек;
   

Теориялық материал жаттығуларға, кіріспе ретінде шығарылатын есептер арқылы беріледі. Жаттығулар жүйесі математикалық ұғымның қалыптасуына, білім, білік, математикалық тіл, логикалық ойлаудың дамуына жеткілікті болуы керек. Бұл мұғалімнің оқу процесін ұйымдастыруын жеңілдетеді.

Сонымен, оқулық – оқушылардың білім негіздерін меңгеруіне арналған құрал.сонымен бірге мұғалімнің баяндайтын құралы.

2.Математика оқулығының құрылысы. Орта мектепке арналған математика оқулығы белгілі логикалық принциптер негізінде құрастырылады. Алайда онда оқушылардың жас ерекшелігі, белгілі жасқа сәйкес материалды баяндаудың қатаңдығы, оқытудың мақсаттарға сай болуы ескеріледі. Мысалы, бастауыш мектеп оқушыларына арналған математика оқулығы белгілі ережелер бойынша оқушыны қоршаған ортада өзінің іс-тәжірибесінен таныс элементтерге сүйенеді. Танитын ортаның кеңеюіне байланысты бұрып білгендері жетімсіз бола бастайды. Сондықтан жазу мен ауызша түсіндіру, дайын білім беру, баяндалатын материалжеткілікті түрде реттеледі, шартты түрдегі жүйелі ортадан жүйелі логикалық ортаға ауысады.

Төменгі сынып геометриясы осы принципке негізделген (1-6 сынып) – оқушылардың өзіне таныс элементтерді сүйенеді. 7-сыныптан жүйелі геометрия басталады.

Математика оқулықтарында мазмұндағы оңайдан қиынға қарай реттеліп келетін материалдардан тұрады.

Сынып жоғарылаған сайын ақпараттар санының көбеюіне байланысты жалпылаумен абстракцияның жиі қолданылуы, материалды барынша формальді баяндау деңгейінің өсуіне байланысты болады.

4. Математика оқулығында репродуктивтік тапсырмалардың орны мен ролі. Математика оқулығының құндылығы оның практикалық бөлігі тапсырмалар жүйесі – оқулық материалын меңгеруге қажетті компоненттің қалай құрастырылғанына байланысты. Осы заманғы педагогикалық ғылыми тапсырмалар жүйесін репродуктивтік, творчестволық тапсырмаларды оқулыққа ендіруді дәлелдеді.

5. Математика оқулығындағы көрнекіліктің атқаратын міндеті.

Математика оқулықтарында келтірілген иллюстрациялар, көрнекіліктер принципі маңызды мәселе. Заңдылықтарды ашуда иллюстрациялардың бәрі бірдей маңызды роль атқармайды. Математикалық есептерді шығарғанда берілгендер мен ізделінді арасындағы қатысты білдіретін оның схемасы, пәндік - аналитикалық картинкасының ролі зор.

Схемалар мен әртүрлі шартты белгілер объективтік қатыстар мен заңдылықтарды бөліп алуға, яғни қарастырып отырған мазмұнын модельдеуге мүмкіндік береді. Көрнекіліктің әдістемелік міндетіне талдау жасай келіп, оларды төмендегідей бөліктерге бөлеміз: а) көрнекіліктің танымдық мәні; ә) оқушылар әрекетін басқару міндеті; б) көрнекіліктің интерпретациялық функциясы; в) эстетикалық мәні.

Дидактикалық материалдар

Дидактикалық материалдар оқулық оқытудың ең негізгі жабдығы. Оқыту процесіне өзара байланысты комплексті түрдегі кітаптар көрнекілік, техникада қолданады. Осындай кітаптардың бірі – дидактикалық материалдар. Олар әр сыныпқа жеке шығарылады. Программа мен оқулықтың мазмұнына сай «Дидактикалық материал» мазмұны құрылады. Оқулықтағы есептер системасын толықтыруға, мұғалімнің әртүрлі жұмыс ұйымдастыруына қажет. Дидактикалық материалдардың маңызы, жұмысы, оларды қолдану әдістемесіне толығырақ тоқталуға болады.

Математиканы оқытудың жабдықтарына приборлар мен модельдер, стереометриялық денелер жинағы, оқытудың баспалы жабдықтары. Кестелер, тапсырмалар жазылған карточкалар, кейбір сөйлемдер мен сөздері әдейі жазылмай баспадан шыққан дәптерлер, т.б. жатқызуға болады.

Оқу-тәрбие жұмысын, әсіресе оқушылардың көрнекі ойлап елестете алуы, сол арқылы ойлау қабілетін дамытуда көрнекілік принципін білу керек. Абстрактілі математикалық ұғымдарды қалыптастыру процесінде көрнекіліктің атқаратын ролі зор.

Жоспарлау жүйесі жылдык немесе жарты жылдық, такырыптық және сабақты жоспарлаудан тұрады. Осы жүйеге сәйкес сабаққа дайындалудың үш кезеңін көрсетуге болады. Олар: жаңа оқу жылына дайындық, оқу тақырыбы бойынша сабақтар жүйесін дайындау және кезекті сабаққа дайындалу. ,

Бірінші кезенде берілген сынып окушьшарының неге, не үшін, қалай оқыту мәселелері жалпы түрде шешіледі. Мүнда олардың өткен сыныптарда нені, калай өткенін білу және келесі сьшыптарда оқытылу болашағын бағдарлап отырудың маңызы зор.

Мүғалімнің сабақка дайындалуының екінші кезеңінде тақырып бойынша жоспарлау шешуші рөл атқарады. Такырыптық жоспар негізінде және өзінің білімін, тәжірибесін, оқушылардың сынып айырмашылыктары мен математикалық дайындығын, сабақ өту жағдайларын ескере отырып мүғалім кезекті сабақ жоспарын жасайды. Сабақ жоспары — мүғалім үшін міндетті құжат (іс кағазы). Мұндай жоспардың бір ізге келтірілген пішіні жоқ. Әдістемелік әдебиеттерде, әдетте, қысқа немесе толык жоспардың үлгілері — сабақтардың конспектілері беріледі.

Мұғалімнің әрбір сабаққа дайындығы күрделі де жауапты жұмыс. Оқу материалының мазмұнын ойластыру дайындықтың алғашқы бөлігі болып табылады. Мұғалім бағдарламаның өткен, алдағы және одан кейінгі сабақтарға қатысты бөлігін, олардың арасындағы байланыс пен дәйектілікті орнату үшін талдау керек. Осы сабақта алдына қойып отырған нақты педагогикалық міндеттер мен мақсаттарды жақсылап ойластыру – сабаққа дайындықтың өте маңызды бөлігі болып табылады. Содан кейін оқулықтағы (немесе бірнеше) оқу материалының жазылуын – қандай тезистер мен негіздемелер берілгенін, материалдың оқушыларға түсінікті болуын, мысалдардың тақырыпқа сай болуын, тақырыптардың жүйелілігін мұқият оқып-үйрену қажет. Сұрақтар мен тапсырмалардың оқушыларға түсініктілігін, олардың орындалу жүйелілігін, маңызын талдау қажет. Еске түсерлік сұрақтарды танымдық сұрақтармен, үйреншікті тапсырмаларды ізденісті қажет ететін, келелі тапсырмаларға алмастыру қажет. Жеке және ұжымдық ойлану қызметін ұйымдастыруға ықпал ететін іскер ойынның элементтерін (немесе толығымен сценарийін), өндірістік жағдайлардан мысал келтіре отырып, сүйеніш білімнің белсенділігін арттыратын сұрақтарды ерекше ойланып, дайындауы қажет. Мұғалім сабақ үстінде оқушылардың дүниетанымының, білімге құштарлығының, қисынды ойлауларының азаматтық тұрғыдан қалыптасуы – тәрбиелеуге өте көп көңіл бөлуі қажет.

Сабаққа дайындық негізгі оқулықпен танысып қоюмен шектелмеуі тиіс. Мұғалім материалды білуі, кеңінен, тереңінен түсінуі қажет. Бұл оған сабақты басқаруға, материалды оқулықтағыдан басқаша түсіндіруге, оқушылардың танымдық және ақыл қабілеттерін белсендетіп, өз беттерімен шығармашылық жұмыс істеуге үйретуге, тапсырманы ілгерілеу әдісімен беруге мүмкіндік береді. Ал бұл өз кезегінде сабақта қолданылған әдістемелердің нәтижелілігі туралы тұжырымдауға мүмкіндік береді.

Мұғалімнің шеберлігі, біріншіден, сабаққа дайындығы мен жаңашыл әріптестерінің тәжірибесін пайдалана алуымен тікелей байланысты. Ол үнемі және мақсатты түрде өз білімін, өз тәжірибесін жұмыстың жаңа тәсілдерімен толықтырып отыруы керек.

Сабақты талдау

Көбіне сабақты талдау алға қойылған мақсаттардың дұрыстығын, оқушыларды қорыту және тәрбиелеу тәсілдерінің тиімділігін, олардың кеңестік дидактика көзқарасына, мазмұны мен мақсаттарына, оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай болуын бағалаудан басталады. Сосын идеялық және оқытылатын пәннің ғылыми-теориялық (немесе материалдық) деңгейі, пәнаралық байланыстардың қолданылуы, ғылыми-техникалық өрлеудің заманға сай деңгейін ашып көрсету, өмірмен байланысы қаралады. Содан соң сабақ құрылымы, оның ұйымдастырылуы, уақыттың ұтымды қолданылуы қаралады. Мұғалім әр түрлі білім көздерін (оқулық, үкімет, ғылыми құжаттар, саяси-қоғамдық, техникалық, анықтамалық әдебиет, тізбелер, үлгілер, кестелер, оқытудың техникалық құралдары т.б.) қолдана отырып, өтілген материалдың терең де мықты ұғынылуына қол жеткізуі керек, оқушылардың ой-санасын оятып, ынталандырып, оларды өз беттерімен жұмыс істеуге үйретуіне ерекше көңіл бөлу қажет. Сабақта қолданылған оқу-көрнекі, есептеу құралдарының тек көрсетуге пайдаланылғанын немесе оқушылардың өз беттерімен жаңа тұжырымға келіп, білімді алу көзі болғандығын талқылау да маңызды болып табылады.

1. Жалпы мағлұматтар: сынып, тақырып, мақсаттар, сабақтың түрі, құрылымы.

2. Сабақтың басталуы (ұйымдастыру кезеңі): формасы, ұзақгығы, тиімділігі.

3. Үй жұмысын тексеру: тапсырманың және оны тексерудің мақсаты. Қалай тексерілді? Кімнің орындамағаны немесе қандай себептермен орындамағаны анықталды ма! Оған мұғалімнің реакциясы. Үй жұмысын тексерудің ұзақтығы, тиімділігі.

4. Сұрау (фронталь, дара және т. с. с.). Сұрақтар мен тапсырмалардың қойылуы мен мазмұны. Бағалар қалай қойылды? (Кімге? Қандай? Не үшін?) Қойылған бағаның оқушының білім деңгейі мен біліктігіне сәйкестігі. Мұғалімнің дұрыс және бұрыс жауаптарға реакциясы.

5. Жаңа материалды оқу (егер жоспарланған болса, онда ол сабақтың ең негізгі түйіні). Оқушылардың алдына сабақтың мақсаты қойылды ма? (Жалпы мұғалім сабақтың максатын қойып, оның кезендерін оқушылар алдында көрсете алды ма?) Жаңа материалдьщ мазмұны мен көлемі. Баяндау әдісі. Көрнекі құралдарды қолдану орындылығы, жеткіліктілігі, сапасы. Тақтадағы және дәптерлердегі жазулар мен суреттер. Оқулықпен жұмыс, оның қажеттілігі мен тиімділігі. Сабақтың негізгі маңызды жерін бөліп көрсету.

6. Оқығанды баянды ету. Оның қорытындысы неде? Сұрақтардың, есептердің тандап алынуы және олардың көлемі (мақсаттылығы), есептермен жұмыс жасау әдісі. Өзіндік жұмыс болды ма? Оның ұйымдастырылуы, мақсаты. Оқушылардьщ жаңа материалды жете түсіне алғандықгары туралы айту мүмкін бе? Егер болса, онда ненің меңгерілгенін, ненің қиыншылық туғызғанын және не себептен екенін сипаттау. Оқылған материал бойынша қорытынды жасалды ма?

7. Келесі сабаққа тапсырма. Қашан (дер кезінде ме?) және

қалай берілді? Оның мақсаты, мазмұны және көлемі (саралығы). Оны орындауға кететін уақытты шамамен бағалау. Оқушылардың тапсырманы түсінгеніне мүғалімнің кезі жетті ме? Тапсырманы орындау сабақтың мазмүны және әдістемесімен қамтамасыз етілді ме?

8. Мұғалім сабақты қалай аяқтады (дер кезінде, ұйымшылдықпен), сабақтың бағасы (қорытынды шығару). Ұсыныс жасау.