Рахымбаев а. Б

қабылдау
 
процесін
 
зерттеу
 
барысында
 
оның
 
тұтастай
 
басқару
 
процесімен
 
бірге
 
қарастырып
, 
екеуін
 
жеке
 
дара
 
бөлуге
 
болмайтындығын
 
білу
 
керек
. 
Менеджменттің
 
барлық
 
функциялары
 
басқарушыдан
 
шешім
 
қабылдауды
 
талап
 
етеді
. 
Шешім
 
қабылдаудың
 
маңызды
 
элементі
 
мен
 
негізі
 
деп
 
ымыраға
 
келудің
 
жолын
 
табуды
 
айтуға
 
болады
. 
Барлық
 
жағдайларда
 
басқарушы
 
шешім
 
қабылдау
 
барысында
 
əрбір
 
шешімнің
 
кері
 
салдары
 
болғандықтан
 
күрделі
 
күйде
 
тұрады
. 
Басқарудағы
 
мəселені
 
зерттеудің
 
маманы
 
Р
. 
Катцтың
 
көрсетуі
 
бойынша
 
əрбір
 
шешім
 
əр
 
тұрғыдай
 
қарағанда
 
оңтайлыдан
 
да
 
жаман
 
барынша
 
құндылықтарды
 
жəне
 
критерийлерді
 
теңестіруі
 
қажет
. 
Кəсіпорынды
 
тұтастай
 
қамтитын
 
əрбір
 
шешім
 
немесе
 
таңдау
 
оның
 
кейбір
 
бөлімдеріне
 
кері
 
салдарын
 
тигізеді
. 
Міне
 
сондықтан
, 
ұйымды
 
жүйелік
 
бағыт
 
тұрғысынан
 
қарастырып
, 
басқару
 
шешімнің
 
ұйымның
 
барлық
 
бөлімдеріне
 
оңтайлы
 
болатын
 
салдарын
 
ескеруіміз
 
қажет
. 
Мысалы
, 
кейбір
 
ұйымдар
  «
Хьюлетт
-
Паккард
» 
жəне
  «
Дельта
 
Эрлайнз
» 
фирмалары
 
шығарып
 
жіберу
 
тəжірибесінен
 
У
. 
Оучидің
 «Z  
теориясына
» 
сəйкес
 
бас
 
тартты
. 
Мұндай
 
шешімдер
 
еңбекақыға
 
кететін
 
қосымша
 
шығындарды
 
тудырады
. 
Бұл
 
ұйымдар
 
ұзақ
 
мерзімге
 
жұмысшыларды
 
шығару
 
арқылы
 
олардың
 
адамгершілігі
 
мен
 
жауаптылығын
 
үзіп
, 
көп
 
нəрсені
 
жоғалтатынына
 
сенімді
. 
Нəтижелі
 
жұмыс
 
атқаратын
 
менеджер
 
өзі
 
таңдаған
 
альтернативаның
 
маңызды
 
кемшіліктері
 
барын
 
сезінеді
 
жəне
 
қабылдайды
. 
Ол
 
барлық
 
факторларды
 
ескеріп
 
соңғы
, 
нəтиже
 
тұрғысынан
 
ең
 
ыңғайлы
 
көрінген
 
бар
 
шешімді
 
қабылдайды
. 
Ұйымды
 
басқару
 
ісінде
 
ыңғайлы
 
шешімнің
 
қорытындысы
 
игіліп
 
болуы
 
саналатын
 
соншалықты
 
бір
 
мағыналы
 
жағдайлар
 
өте
 
аз
 
кездеседі
, 
сондықтан
 
мəселені
 
шешудің
 
ымыралық
 
варианттары
 
ұйымды
 
басқарудың
 
басты
 
негізі
 
болып
 
табылады
. 
Нəтижелі
 
жұмыс
 
істейтін
 
менеджер
 
мен
 
күнделікті
 
өмірде
 
де
 
жолы
 
болғыш
 
адамдар
 
дейміз
    – 
бұл
 
өз
 
еріктерін
 
шешімнің
 
мүмкін
 
кемшіліктері
 
шектеуге
 
жол
 
бермейтін
 
тұлғалар
. 
Бұл
 
сəтсіз
 
шешім
 
қабылдаудан
 
гөрі
, 
əдетте
 
сондай
 
қанағатсыз
 
немесе
 
нашар
 
тəсіл
 
дейтін
 
«
флюгерлік
 
əдісті
 
қолданатын
, 
шешім
 
қабылдаудан
 
түсінетін
 
адамдар
. 
Сондай
-
ақ
   
таңдаудан
 
саналы
 
түрде
 
бас
 
тарту
 
жақсы
 
шешім
 
болып
 
табылады
. 
Мысалы
 
қосымша
 
ақпарат
 
жақын
 
арада
 
түсу
 
керек
 
болып
, 
ал
 
уақыт
 
қиын
 
фактор
 
болып
 
табылмаса
, 
дереу
 
шешім
 
қабылдаудың
 
қажеті
 
жоқ
 
шығар
. 
Шешім
 
процесін
 
қарастырғанда
 
екі
 
жағдайды
 
ескеру
 
қажет
. 
 
101

Біріншісі
, 
əдетте
, 
шешім
 
қабылдау
 
салыстырмалы
 
түрде
 
оңай
. 
Адам
 
не
 
істемесе
 
де
, 
іс
-
əрекет
 
бағытының
 
таңдауына
 
келіп
 
салды
. 
Алайда
 
қиындық
 
жақсы
 
шешім
 
қабылдаудан
 
тұрады
. 
Екінші
 
жағдайда
 
шешім
 
қабылдау
 
психологиялық
 
процесс
 
екендігі
 
көрсетіледі
. 
Бəріміздің
 
тəжірибеміз
 
көрсеткендей
 
адамның
 
мінез
-
құлқы
 
əрқашан
 
қисынды
 
бола
 
бермейтіндігі
 
белгілі
. 
Адамдар
 
кейде
 
қисынға
 
сүйене
, 
кейде
 
сезімге
 
сүйенеді
. 
Сондықтан
, 
басшының
 
шешім
 
қабылдау
 
үшін
 
пайдаланатын
 
тəсілдері
 
шапшаңнан
 
терең
 
ойластырылған
 
шешімге
 
дейін
 
баратындығы
 
тақ
 
емес
. 
Мұнда
 
басшының
 
əлеуметтік
 
қағидалар
, 
жиналған
 
тəжірибелер
 
жəне
 
адами
 
құндылықтар
 
бағыты
 
психологиялық
 
факторлардың
 
ықпалында
 
болатындығын
 
түсіндіруіміз
 
қажет
. 
Шешім
 
қабылдау
 
процесі
 
терең
 
ойға
 
негізделген
 
интуитивті
 
немесе
 
рационалды
 
сипатқа
 
ие
. 
Интуитивті
 
шешім
 – 
бұл
 
дұрыстығын
 
сезінуге
 
негізделіп
 
жасалған
 
таңдау
. 
Бұл
 
жерде
 
шешім
 
қабылдаушы
 
тұлға
 
«
қарсы
» 
мен
  «
қарсы
 
еместі
» 
саналы
 
түрде
 
салыстырмайды
. 
Əр
 
альтернатива
 
бойынша
 
жағдайды
 
түсінуді
 
қажет
 
етпейді
. 
Адам
 
жай
 
ғана
 
таңдау
 
жасайды
. 
Дарындылық
 
немесе
 
алтыншы
 
сезім
 
деп
 
осы
 
интуитивті
 
шешімді
 
айтамыз
. 
Басқару
 
жөніндегі
 
маман
 
Б
. 
Шодербектің
 
айтуы
 
бойынша
, «
мəселе
 
жанындағы
 
ақпарат
 
санының
 
көбейген
 
жағдайда
 
орта
 
деңгейлі
 
басқарушының
 
шешім
 
қабылдауына
 
кəдімгідей
 
көмегін
 
бүгін
 
деді
, 
ол
 
жағдайдағы
 
биліктің
 
өкімі
 
баяғысынша
 
интуитивті
 
пікірге
 
сүйенуіне
 
тура
 
келеді
. 
Сонымен
 
қатар
, 
ƏЕМ
  (
ЭВМ
) 
басшылыққа
 
берілген
 
нəрсеге
 
көңіл
 
аударуға
 
мүмкін
 
бергенімен
, 
интуитивті
 
шешімге
 
үлкен
 
мəн
 
беруді
 
де
 
талап
 
етеді
. 
Жоғарғы
 
деңгейдегі
 
басқарушылардың
 
да
 
интуициялық
 
тəуелділігін
 
профессор
 
Минцбер
 
өз
 
зерттеулерінде
 
көрсетті
. 
Пікірге
 
негізделген
 
шешімдер
. 
Мұндай
 
шешімдер
 
қисыны
 
анық
 
емес
 
болғаннан
 
кейде
 
интуитивті
 
болып
 
көрінеді
. 
Пікірге
 
негізделген
 
шешім
 – 
бұл
 
білімдер
 
жинағы
 
мен
 
тəжірибеге
 
негізделген
 
таңдау
. 
Адам
 
болып
 
жатқан
 
жағдайда
 
таңдаудың
 
альтернативті
 
варианттарының
 
қорытындысын
 
болжау
 
үшін
 
бұрын
 
болған
 
ұқсас
 
жағдайлар
 
жөніндегі
 
білімін
 
қолдамады
. 
Пікірлер
 
ұйымдастыру
 
шешімінің
 
негізі
 
сияқты
 
пайдалы
, 
өйткені
 
мəселелердегі
 
көптеген
 
жағдайлардың
 
беталысы
 
жиі
 
қайталауға
 
əкеп
 
соқтырады
. 
Пікірді
 
жағдайлармен
 
салыстыруға
 
болмайды
, 
өйткені
 
ол
 
шындығында
 
жаңа
 
өйткені
 
логикалық
 
талдауды
 
негіздей
 
алатын
 
менеджердің
 
тəжірибесі
 
жетпейді
. 
Бұған
 
мекемеге
 
жаңа
 
кез
 
келген
 
жағдайды
 
жатқызу
, 
мысалы
 
қазіргі
 
кезде
 
істеліп
 
жатқаннан
 
өзгешелеу
 
шығарылатын
 
өнісінің
 
ассортиментін
 
беру
 
жүйесін
 
байқап
 
көруге
 
 
102

болады
. 
Қиын
 
жағдайда
 
пікірдің
 
жаман
 
болуы
 
да
 
мүмкін
, 
өйткені
 
адам
 
санасы
 
ескеретін
 
факторлар
  
өте
 
көп
 
жəне
 
де
 
ол
 
бəрін
 
бірдей
 
қамтып
, 
салғастыруға
 
шамасы
 
жетпейді
. 
Пікір
 
əрқашанда
 
тəжірибеге
 
негізделеді
. 
Тəжірибеге
 
шамадан
 
тыс
 
бағдар
 
жасау
 
бұрынғы
 
іс
-
əрекеттері
 
бойынша
 
таныс
 
менеджерлер
 
бағытындағы
 
шешімді
 
ығыстырады
. 
Мұндай
 
ығыстырудан
 
басшы
 
таңдаудың
 
таныс
 
варианттарына
 
қарағанда
 
өте
 
тиімді
 
бола
 
алатын
 
жаңа
 
альтернативаны
 
қолдан
 
жіберіп
 
алуы
 
мүмкін
. 
Ең
 
маңыздысы
, 
басшы
 
өзінің
 
пікірі
 
мен
 
жинақтаған
, 
тəжірибесіне
 
тек
 
сеніп
, 
жаңа
 
салаға
 
ену
 
мүмкіндігін
 
қолданудан
 
ойланбац
 
жəне
 
саналы
 
түрде
 
қашқақтауы
 
мүмкін
. 
Егер
 
осы
 
ойды
 
түйіндесек
, 
істің
 
жаңа
 
саласынан
 
қорқу
 
апаты
 
аяқталуы
 
мүмкін
. 
Семантика
 
бойынша
 
маман
 
С
. 
Чейз
: 
біздің
 
арамыздағы
 
көбі
 – 
тікелей
 
ойлаудың
 
құлы
. 
Біз
 
өте
 
жиі
  «
Біз
 
əрқашан
 
осыны
 
дəл
 
осылай
 
істейтінбіз
» 
дейтін
 
сөздер
 
естиміз
. 
Жаңа
 
жəне
 
қиынға
 
бейімделу
 
ешқашан
 
да
 
оңай
 
жұмыс
 
болмайды
. 
Нашар
 
шешім
 
қабылдаудан
 
жолы
 
болмау
 
қауіпі
 
де
 
болуы
 
мүмкін
. 
Бірақ
, 
көп
 
жағдайда
 
басшы
 
шешімді
 
тиімді
 
пайдаланып
, 
дұрыс
 
таңдау
 
мүмкіндігін
 
артыруға
 
жағдайы
 
бар
. 
Тиімді
 
шешім
. 
Пікірге
 
негізделген
 
жəне
 
тиімді
 
шешімдердің
 
арасындағы
 
басты
 
айырмашылық
 – 
тиімді
 
шешім
 
бұрынғы
 
тəжірибеңе
 
байланысты
 
емес
. 
Тиімді
 
шешім
 
объективті
 
аналитикалық
 
процестің
 
көмегіне
 
негізделеді
. 
 

жүктеу 1,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: