2.4.
Ұйымның
басқару
жолдарын
қалыптастыру
Бюрократиямен
күрестің
бір
бағыты
ішкі
ұйымдық
қатынастарды
экономикалық
рельске
ауыстыру
болып
табылады
.
Бұл
процесс
бүкіл
əлемде
сонымен
қатар
,
Қазақстанда
да
белсенді
түрде
дамып
жатыр
.
Оның
негізгі
идеясы
ұйымның
барлық
бөлімшелері
бір
-
бірін
,
сонымен
қатар
əкімшілік
өз
өнімін
тауарлар
мен
қызмет
көрсетуді
ішкі
ұйымдық
нарықта
іске
асыру
құқығын
алады
.
Ал
нарық
–
бюрократияның
негізгі
жауы
.
Осымен
байланысты
бөлімшелердің
өзінің
статусы
өзгереді
.
Олар
əкімшілік
бірліктен
кең
шаруашылық
дербестілік
пен
коммерциялық
құқығы
бар
құрылымға
айналады
.
Нақты
өнімді
шығармайтын
цех
шетелде
өндіріс
шығын
орталығының
статусын
алады
.
Оның
негізгі
мақсаты
–
өзінің
шартты
табысын
қамтамасыз
ете
отырып
барлық
жоқты
шығындарды
үнемдеу
.
Дəстүрлі
нақты
өнімді
шығаратын
бөлімшелер
өзінің
бірлестігі
шеңберінде
шығындар
,
орталығының
статусын
алады
.
Олардың
алдында
тұрған
негізгі
мақсаты
оның
ағымдағы
шамасының
өсуінде
.
Салада
бағдарламалық
алға
жылжуды
қамтамасыз
ету
жəне
болашақта
жоғары
табыс
табуды
мақсатымен
жаңа
өнімнің
шығаруын
меңгеретін
бөлімшелер
инвистициялаудың
(
капитал
салымдарының
)
орталығының
статусын
алады
.
57
ХХ
ғ
-
ң
соңғы
ширегінде
азамзат
өзінің
дамуының
жаңа
стадиясы
ақпараттық
қоғам
құрылымының
стадиясына
енді
.
Индустриалды
қоғамда
20
жылдары
туындаған
ол
өзінің
жемісін
40
жылдары
берді
.
Ал
50
жылдары
ақпараттық
экономиканың
басталуы
жəне
ақпараттың
маңызды
тауарға
айналатыны
туралы
айтыла
бастады
. 60
жылдары
индустриалды
қоғамның
ақпаратты
қоғамға
айналуы
туралы
мəліметтер
пайда
болды
. 80
жылдардың
басында
жақсы
дамыған
мемлекеттер
оның
бірінші
деңгейіне
көтерілді
.
Соңғы
кезде
əдебиеттерде
нарыққа
жəне
кəсіпкерлік
түрдің
ұйымдарына
бағытталған
ақпараттық
ортада
тиімді
жұмыс
істеп
жатқан
эдкократиялық
,
Көпшама
,
партисипативті
ұйым
түрлері
қарастырылып
жүр
.
Болашағы
бар
ұйымдар
ғылыми
əдебиетте
эдхократиялық
деген
атқа
ие
болды
.
Бұндай
атқа
ие
болу
себебі
олар
стандартталмаған
жəне
күрделі
жұмыстарға
,
басқаруға
қиын
жəне
тез
өзгеретін
құрылымға
,
иерархияның
позициясы
емес
,
білім
мен
компетенттілікке
негізделген
билікке
қолданылады
.
Эдхократия
–
негізгі
элементі
жоғары
бағаланатын
компетенттілік
болып
табылатын
басқарушылық
стиль
,
ұйымдық
дизайн
.
Басқарудағы
бақылау
имеленіскен
мақсатпен
белгілеуді
қолдайды
.
Жетістікке
жету
құралдары
орындаушылардың
өзімен
таңдалады
.
Əр
адам
өзінің
іс
-
əрекетіне
жауап
береді
жəне
табысқа
жеткен
адам
марапатталады
.
Көпшама
ұйым
термині
1974
ж
. «
Доу
Корнинг
»
корпорациясының
құрылымын
баяндағанда
У
.
Гоггинмен
қолданылған
болатын
.
Көпшама
ұйымның
негізгі
–
бір
мезгілде
үш
тапсырманы
орындайтын
автономды
жұмыс
тобы
болып
табылады
:
–
қажетті
ресурстармен
өндіріс
қызметін
қамтамасыз
ету
;
–
нарық
жəне
территориядағы
нақты
тұтынушы
үшін
өнім
мен
қызмет
көрсетуді
өндіру
;
–
нақты
тұтынушыға
қызмет
көрсету
,
нақты
нарыққа
ену
,
белгілі
бір
территория
шеңберінде
операцияларды
өткізу
;
–
орындалатын
тапсырмалар
жиыны
бойынша
мұндай
автономды
топтар
пайда
орталығы
статусын
алады
,
ал
бөлек
жағдайда
өзіндік
компаниялар
бола
алады
.
Бірақ
екі
жағдайда
да
олар
корпорациялар
бола
алады
.
Бірақ
екі
жағдайда
да
олар
корпоративті
салық
төлейді
.
Кейбір
мамандар
,
многомерные
ұйымдардың
негізгі
артықшылықтары
мынандай
деп
есептейді
:
–
жұмыстарды
жобалау
кезінде
қолданылатын
критерийлердің
приоритеттілігін
өзгерту
мақсатында
қандай
да
бір
реорганизация
өткізудегі
қажеттіліктің
жоқтығы
;
58
–
бөлімшелердің
құрылуы
,
оларды
жою
немесе
басқа
бөлімшенің
жағдайын
қандай
да
бір
өзгеріссіз
модификациялау
;
ұйымның
бөлшіктері
қалай
.
Көпшама
топпен
байланыс
жасаса
,
солай
осы
бөліктерінде
өзгеріс
аз
байқалады
;
–
егер
өкілеттіліктерді
делегирлеу
үшін
максималды
түрде
жақсы
жағдай
құрса
,
ұйым
жетекшілігі
негізгі
болып
табылатын
пайданың
унифицирленген
нақты
фиксирленген
жəне
оңай
өлшенетін
тиімділігін
пайдаланады
.
Осының
нəтижесінде
жаман
бюрократияның
элементтерінің
жəне
псевдожұмыстың
пайда
болуының
алдын
-
алады
.
Бизнесті
дамытудың
қажетті
шарты
болып
қаралатын
табыс
жетістіктің
жалғыз
өлшемі
болып
табылмайды
.
Басм
мақсаты
многомерной
ұйым
мен
оның
мүшелері
болады
.
Партисипативті
ұйым
.
Көпшама
ұйымның
жер
артықшылықтарына
қарамастан
,
оның
көмегімен
ұйымның
барлық
мүшелері
мен
олардың
қызметін
дұрыс
мотивация
жасайтындай
құрылым
құру
қиынға
соғады
.
Мамандар
былай
деп
санайды
: «
Егер
ұйым
мүшелеріне
олардың
жұмысына
байланысты
шешім
қабылдауға
қатысатындай
құқық
берілсе
,
мұндай
мəселе
табысты
шешіледі
»
дейді
.
Соңғы
тұжырым
принципиалды
болып
табылады
жəне
партисипативті
ұйымдарды
өзіндік
басқару
органдарын
құру
басқа
мүшелердің
жəне
ұйым
бөлшегінің
жұмысына
компетенттіліксіз
қатысу
іске
асырылады
.
Мысалы
:
мұндай
ыңғайлы
мысал
бұрынғы
СССР
ұйымдарында
қайта
құру
кезеңінде
жетекшілерді
таңдаумен
ұйымды
басқаруды
демократизацияласуға
шақыру
,
еңбек
ұжымын
құруды
енгізу
.
Партисипативті
ұйым
негізінде
жатқан
басқаруға
барлық
деңгейдегі
қызметкерлердің
қатысуы
оларды
шешім
қабылдауға
тартуды
болжайды
.
Осылайша
əр
бөлек
жетекші
төменнен
де
жоғарыдан
да
қолдау
табады
.
Баяндалған
шарттар
ұйымға
демократиялық
сипат
береді
:
басқаларға
билігі
бар
ұйымдағы
əр
тұлға
олардың
бірігіп
бақылауымен
байланысты
.
Бұл
кез
келген
жоғарыда
тұрған
тұлға
жоғынан
ұйымның
əр
мүшесінің
қарым
-
қатынасы
бойынша
іс
-
əрекеттің
алдын
алады
.
Партисипативті
ұйымдардың
басқа
да
артықшылықтары
бар
.
Дұрыс
ұйымдастырылған
жұмыста
басқаруға
қатысу
қабылданатын
шешімдердің
сапасын
көтереді
.
Баламаның
көп
болуын
қарастыру
талқылауда
көп
тəжірибеге
əкеледі
,
сыртқы
ортаның
бағасы
болып
түседі
.
Қатысу
жұмысқа
творчестволық
қарым
-
қатынасты
дамытады
,
көп
идеялардың
тууына
əкеледі
,
жұмысты
жалпы
түрде
бойыта
түседі
.
Ұйымда
коммуникация
жүйесін
дамыту
,
басқаруға
қатысу
коммуникациялық
жүйені
төменнен
ашады
жəне
қол
астындағылар
жағынан
жетекшіге
қысым
көрсетуді
азайтады
.
Қызметкерлерде
59
«
өзім
»
деген
сезім
пайда
болады
,
қызметтің
мотивациясы
жоғарылайды
,
олармен
қабылданатын
шешімді
жақсы
орындайды
.
Топтың
бірігу
жұмыстарының
атмосферасы
құрылады
.
Ол
өнімділікті
жоғарылатуға
əкеледі
.
Бірақ
дұрыс
жобаламауда
партисипативті
ұйымдар
көп
мəселеге
əкеп
тірейді
.
Адамның
санасындағы
иерархия
мен
демократияның
біріге
алмауы
туралы
ой
оның
билік
бір
ғана
бағытта
жүреді
дегенге
əкеледі
.
Бұндай
жағдайда
иерархия
сақталатындай
демократиялық
ұйымды
жобалау
қиынға
соқтырады
.
Нəтижесінде
кеңестің
тиімсіздігіне
жоғарыда
тұрған
тұлғалардың
олардың
қоластындағы
жетекшілерінің
ісіне
араласуына
əкеледі
.
Іскер
ұйымдардың
сыртқы
қоршауында
болған
соңғы
он
жылдықтың
тез
жəне
динамикалық
өзгеруі
кəсіпкерлік
деген
атқа
ие
болған
ұйымның
ерекше
түрінің
дамуын
қалыптастырады
.
Кəсіпкерлік
ұйым
–
бақыланатын
ресурстарға
емес
,
бар
мүмкіндіктеріне
сенім
артатын
жəне
өсуге
бағдарланған
ұйым
.
Бұндай
ұйыммен
басқару
құрылымы
деңгейдің
аздығымен
,
икемділігімен
жəне
желілік
құрылыммен
сипатталады
.
Оның
қызметі
өнімділік
негізінде
емес
,
тиімділік
негізінде
бағаланады
.
кəсіпкерлік
қызметтің
мотивациясы
ресурстарды
қолдану
қажеттілігінде
емес
мүмкіндіктерді
іздеу
мен
нəтижеге
жетудің
негізінде
құрылады
.
Ұйымдық
құрылым
көзқарасы
жағынан
кəсіпкерлік
құрылым
дəстүрлік
ұйымдағы
координация
негізінде
емес
жеке
бастама
негізінде
бағаланады
.
Концентрленген
даму
басқа
бағыттағы
дамуымен
ауыстырылады
.
Кəсіпкерлікте
ұйымдық
компетенттіліктен
кері
жеке
компетенттілік
маңыздырақ
.
Ұйымдық
факторлардың
негізгі
адамдар
,
топтар
жəне
олардың
квалификациясы
болып
табылады
.
Нарыққа
бағдарланған
ұйым
практикада
жоғарыда
қарастырылған
жаңа
түрлердің
комбинациясы
болып
табылады
.
Сыртқы
ортамен
өзара
əрекет
ету
сипаты
бойынша
болып
жатқан
өзгерістерге
тез
икемделетін
ұйымның
органикалық
түрі
.
Ұйым
ішіндегі
бөлшектер
не
дивизионалды
,
не
реалды
мотивациялық
құрылым
.
Сонымен
ұйым
мен
индивидтің
өзара
əрекет
ету
сипаты
бойынша
бұл
индивидуалдық
түрі
.
Басқа
ұйымдардың
берілген
ұйымнан
айырмашылығы
,
егер
алдыңғы
жағдайларда
нарық
маңайында
ұйымның
бір
,
бөлігі
ғана
топталса
,
онда
бұл
жағдайда
нарық
маңайында
ұйымның
барлық
бөлшектері
топталады
.
Нарыққа
бағдарланған
ұйым
рактикада
жоғарыда
қарастырылған
жаңа
түрлердің
комбинациясы
болып
табылады
.
Сыртқы
ортамен
өзара
əрекет
ету
сипаты
бойынша
болып
жатқан
өзгерістерге
тез
икемделетін
ұйымның
органикалық
түрі
.
Ұйым
ішіндегі
бөлшектер
не
60
дивизионалды
,
не
реалды
.
матрицалық
құрылым
.
Сонымен
ұйым
мен
индивидтің
өзара
əрекет
ету
сипаты
бойынша
бұл
индивидуалдық
түрі
.
Басқа
ұйымдардың
берілген
ұйымнан
айырмашылығы
,
егер
алдыңғы
жағдайларда
нарық
маңайында
ұйымның
бір
бөлігі
ғана
топталса
,
онда
бұл
жағдайда
нарық
маңайында
ұйымның
барлық
бөлшектері
топталады
.
Достарыңызбен бөлісу: |