ақпарат тарату үшін өте маңызды. «Байланыстырушыны»
жоғалтқанда ұйымның бірлігі бұзылады, сондықтан оның орны
маңызды. Динамика тұрғысынан алып қарағанда мұндай рөлдің
жүйеде іске, асуы жəне пайдалылыға ұйымның қызмет істеуіне ықпал
етеді. Егер «байланыстырушы» мəніндегі адамның білімділігі төмен
болса, ұйым үлкен қиындықтарды бастан өткереді. Рөл егер нəтижелі
болса, оның əрекеттері ұйымның өне бойында ақпарат ағынының тез
жүруіне
септігін
тигізеді.
Маңыздылығына
байланысты
«байланысшылар» көптеген зерттеулердің объектісі болады. Алғашқы
рет Джекобсон мен Сишор кейбір тұлғаларының топтар арасында
байланыстырушы қызметін ақпаратындығын атап көрсетті (топтардан
оларды қатынасушы топтар құрылымын кесіп өтетін бір бағытты жиі
болатын жəне маңызды қарым-қатынастардың көптігі айрықшалайды).
«Байланыстырушылар» байланыс жүйесінде белсенді қатысады, бірақ
оларды жеке топша түрінде ашып көрсету қиын.
Джекобсон мен Сишор «байланыстырушыларды» тапқаннан кейін
оларды іздестіруді қойды жəне зерттеушілерінің мақсаты топ
мүшелігінің социаметриялық көрсеткішін табуда еді. Алайда,
топтарды
айқындағаннан
кейін,
олар
топтар
арасындағы
«байланыстырушылар» барлық жүйеде болатындығына көз жеткізді.
«Байланыстырушыларды» жоғалтқанда жүйе байланыссыз топтарға
ыдырап
кетті.
Келесі
зерттеулерде
ұйымдардағы
«байланыстырушыларының» санын айқындауға, байланысының
тұрақтылығы мен олардың тарататын ақпарат мазмұндылығының
өзара байланыстылығына, сондай-ақ «байланыстырушыларының»
жеке тұлғалық жəне Байланыслық мінездемелері мен қасиеттеріне
көңіл бөлінді. Ұйымды талдау барысында, жоғарғы сападағы
басшылардың көпшілігі «байланыстырушылар» екендігі анықталды.
1958 ж. Шварцтың Мичиган университетінде жүргізген зерттеуінде
142 мұғалімінің 22-сі (15%) «байланыстырушы» мəнін атқаратындығы
айқындалды. Олар түрлі көлемдегі 29 жұмыс тобын байланыстырды.
көптеген
зерттеулерге
ұйымның 5–20% дейін
мүшелері
«байланыстырушылар» мəнін атқаратындар болып шықты. Жүйедегі
«байланыстырушылардың» нақты саны мен пайызы зерттеу
барысындағы қаралатын мəселелердің сипаты сияқты факторына
байланысты.
Ұйымдағы тұлғааралық жүйенің нəтижелі жұмыс істеуін
қамтамасыз
ететін
орталық
фигура
болатындықтан
сөзсіз
«байланыстырушы»
рөлдерінің
тəжірибелік
маңызы
бар.
«Байланыстырушылар» ұйымда стратегиялық органдарда отырады.
95
Олар не формальды ақпараттардың алмасуын тездетеді, не таршылық
«байланыстырушылары» мəнін формальды түрде енгізу тиіс.
«Бікерлер көшбасшысы» (лидер) – басқа тұлғаларды өзі қалаған
бағытқа бұрушы жəне қағидаларға формальсыз түрде байқатпай ықпал
ете алатын тұлға. «Бікерлер көшбасшысы» атауын алғаш рет П.
Лазарсфельд ақпарат ағыны қайнар көзден басқалар арқылы өзі кімге
таратуды дұрыс көрген «бікерлер көшбасшысына» қарай баратын
үлгінің бөлігі ретінде енгізді.
«Бікерлер көшбасшылары» өз ұйымында аз болса да арасында
салмағы бар қызметтерді атқарып ықпалды беделге ие болады. Олар
ұйымның барлық мүшелеріне дұрыс тəлім-тəрбиенің үлгісі ретінде
көрсетіледі жəне де сыртқы ақпараттық қайнар көздеріне жол табады,
ал тікелей міндеті топтар мен сыртқы орта арасындағы байланысты
қамтамасыз ету.
«Бікерлер көшбасшыларын» зерттеу көп жағдайда мынандай
қасиеттерін бөліп қарастыруға мүмкіндік береді: сыртқы ақпарат
көздерінің компоненттерімен жиі араласу, жолын қуушылар үшін
жеңіл өздері басқаратын топтарының ережелерді қатаң сақтаушылығы:
көптеген ұйымдарда бікерлер көшбасшылығы жоғары басшылықтағы
тұлғаларға ғана тəн емес, сондай-ақ иерархиялық тұлғада алсақ
қарапайым жұмысшы қызметіндегі ресми емес көшбасшылар да
жұмысшы топ мүшелерінің жемісті еңбек етуіне барынша ықпал ете
алады.
«Космополит» – басқаларға қарағанда жүйенің сыртқы ортасымен
жиі араласатын тұлға өзін сыртқы ортаға ашықпын деп ойлайтын əрбір
ұйым бірнеше «космополиттерді» үстауы керек. Көптеген жүйелерде
«космополиттер» иерархиялық баспалдақ тұрғысында жоғарғы
орындарды иеленеді. Іскерлік жолсапарға жиі шығатын жəне сыртқы
ұйымдардың басқа да байланыстарын падаланатын басшылар сыртқы
ақпарат көздерінен де жаңа идеялар алуға мүмкіндік бар. Ортамен
байланысуының тəсілі бөлігі макродеңгейде жатыр, себебі олар істің
қыр-сырына енбесе де. Сыртқы ортаның өзгерістері жайлы ақпарат
жинайды.
Ұйымдық иерархияда төменгі деңгейдегі тұлғалар сыртқы
ортадағы
өзгерістердің
операциялық
аспектілерімен
жұмыс
істегендіктен ара-тұра «космополит» қызметін атқара алады.
Осылайша төменгі бөлімдегі жұмысшылар тікелей сатып алушылардан
түскен материал жəне отындармен, өндіріс жайлы ақпаратпен қарым-
қатынас жасайды. Олардың «космополитизмі» күнделікті іс-əрекетке
негізделген сипатта болады. Белгілі мағынада «космополиттер» жаңа
идеяларды жүйеге түсіретін «күзетшілерге» ұқсайды. Жоғарғы
96
деңгейдегі «космополиттерге» секерлік жолсапарлар, сыртқы ортадан
түскен корреспонденцияларды оқу, түрлі ұлттық жəне халықаралық
жиналыстарға қатысу мен ұйымдарға мүше болу, жұмыс орнын
таңдаудағы еркінді сияқты сипаттар тəн. Олардың мысалы болуына,
университет профессорлары, сауда агенттері, министрлер т.с.с.
табылады.
Кейбір тұлғалардың «космополитизмі» ұйымның сыртқы ортамен
өзара əрекеттесуіне мүмкіндік бергендіктен жүйенің қоры болып
саналады. Ортаның өзгерістерін алдын ала болмаушылық қасиет əрбір
жүйенің аман қалуы үшін өте маңызды. Нарықты талдау жөніндегі,
фирмадағы
«адамгершілік»
қатынастар
жөніндегі
мамандар
санасындағы өндірісті басқаруды зерттеу мен жасап шығару ғалымдар
сияқты т.б. ұйымдағы кейбір қызметтер арасымен кеңінен байланысуға
мүмкіндік береді.
Белсенді семинар өткізу барысындағы студенттердің білім
сапасын тексеру сұрақтары
1. Ұйымдағы байланыстың (Байланыс) маңызы.
2. Ұйымдағы байланыстың жолдары жəне олардың қызметі мен
мəні.
3. Байланыс моделін құру принципы.
4. Байланыс жүйелерінің түрлері.
5. Байланыс жүйесіндегі «күзетшінің» маңызы мен мəні.
6. Байланыс жүйесіндегі «байланыстырушының» маңызы мен мəні.
7. Байланыс жүйесіндегі «бікерлер көшбасшысының» маңызы мен
мəні.
8. Байланыстағы «космополиттердің» маңызы мен мəні.
9. Байланыс барысындағы қарым-қатынас түрлері (сызықтық,
функционалдық жəне матерлік қатынастар).
10. Байланыс барысында қандай кедергілер кезігеді.
11. Байланыстың нəтижелігіне кері байланыстың ықпалы.
12. Ақпараттардың шамадан тыс көптігін, хабарлардың
бұрмалануы жəне олардың байланыс нəтижелігіне əсері.
6. БАСҚАРУ ШЕШІМДЕРІН ҚАБЫЛДАУ ТЕОРИЯСЫ
6.1. Басқару шешімдерінің түрлері
Басқару шешімі ұйым мен оның мүшелерінің алдында тұрған
мақсатына жетуіне тура немесе жанама байланыс əрекеттерді іске
97
Достарыңызбен бөлісу: |
