– бөлімшелердің құрылуы, оларды жою немесе басқа бөлімшенің
жағдайын қандай да бір өзгеріссіз модификациялау; ұйымның
бөлшіктері қалай. Көпшама топпен байланыс жасаса, солай осы
бөліктерінде өзгеріс аз байқалады;
– егер өкілеттіліктерді делегирлеу үшін максималды түрде жақсы
жағдай құрса, ұйым жетекшілігі негізгі болып табылатын пайданың
унифицирленген нақты фиксирленген жəне оңай өлшенетін тиімділігін
пайдаланады.
Осының
нəтижесінде
жаман
бюрократияның
элементтерінің жəне псевдожұмыстың пайда болуының алдын-алады.
Бизнесті дамытудың қажетті шарты болып қаралатын табыс
жетістіктің жалғыз өлшемі болып табылмайды. Басм мақсаты
многомерной ұйым мен оның мүшелері болады.
Партисипативті ұйым. Көпшама ұйымның жер артықшылықтарына
қарамастан, оның көмегімен ұйымның барлық мүшелері мен олардың
қызметін дұрыс мотивация жасайтындай құрылым құру қиынға
соғады. Мамандар былай деп санайды: «Егер ұйым мүшелеріне
олардың жұмысына байланысты шешім қабылдауға қатысатындай
құқық берілсе, мұндай мəселе табысты шешіледі» дейді. Соңғы
тұжырым принципиалды болып табылады жəне партисипативті
ұйымдарды өзіндік басқару органдарын құру басқа мүшелердің жəне
ұйым бөлшегінің жұмысына компетенттіліксіз қатысу іске асырылады.
Мысалы: мұндай ыңғайлы мысал бұрынғы СССР ұйымдарында қайта
құру кезеңінде жетекшілерді таңдаумен ұйымды басқаруды
демократизацияласуға шақыру, еңбек ұжымын құруды енгізу.
Партисипативті ұйым негізінде жатқан басқаруға барлық
деңгейдегі қызметкерлердің қатысуы оларды шешім қабылдауға
тартуды болжайды. Осылайша əр бөлек жетекші төменнен де
жоғарыдан да қолдау табады.
Баяндалған шарттар ұйымға демократиялық сипат береді:
басқаларға билігі бар ұйымдағы əр тұлға олардың бірігіп бақылауымен
байланысты. Бұл кез келген жоғарыда тұрған тұлға жоғынан ұйымның
əр мүшесінің қарым-қатынасы бойынша іс-əрекеттің алдын алады.
Партисипативті ұйымдардың басқа да артықшылықтары бар.
Дұрыс ұйымдастырылған жұмыста басқаруға қатысу қабылданатын
шешімдердің сапасын көтереді. Баламаның көп болуын қарастыру
талқылауда көп тəжірибеге əкеледі, сыртқы ортаның бағасы болып
түседі. Қатысу жұмысқа творчестволық қарым-қатынасты дамытады,
көп идеялардың тууына əкеледі, жұмысты жалпы түрде бойыта түседі.
Ұйымда коммуникация жүйесін дамыту, басқаруға қатысу
коммуникациялық жүйені төменнен ашады жəне қол астындағылар
жағынан жетекшіге қысым көрсетуді азайтады. Қызметкерлерде
59
«өзім» деген сезім пайда болады, қызметтің мотивациясы
жоғарылайды, олармен қабылданатын шешімді жақсы орындайды.
Топтың бірігу жұмыстарының атмосферасы құрылады. Ол өнімділікті
жоғарылатуға əкеледі.
Бірақ дұрыс жобаламауда партисипативті ұйымдар көп мəселеге
əкеп тірейді. Адамның санасындағы иерархия мен демократияның
біріге алмауы туралы ой оның билік бір ғана бағытта жүреді дегенге
əкеледі. Бұндай жағдайда иерархия сақталатындай демократиялық
ұйымды жобалау қиынға соқтырады. Нəтижесінде кеңестің
тиімсіздігіне жоғарыда тұрған тұлғалардың олардың қоластындағы
жетекшілерінің ісіне араласуына əкеледі.
Іскер ұйымдардың сыртқы қоршауында болған соңғы он
жылдықтың тез жəне динамикалық өзгеруі кəсіпкерлік деген атқа ие
болған ұйымның ерекше түрінің дамуын қалыптастырады.
Кəсіпкерлік ұйым – бақыланатын ресурстарға емес, бар
мүмкіндіктеріне сенім артатын жəне өсуге бағдарланған ұйым. Бұндай
ұйыммен басқару құрылымы деңгейдің аздығымен, икемділігімен
жəне желілік құрылыммен сипатталады. Оның қызметі өнімділік
негізінде емес, тиімділік негізінде бағаланады. кəсіпкерлік қызметтің
мотивациясы ресурстарды қолдану қажеттілігінде емес мүмкіндіктерді
іздеу мен нəтижеге жетудің негізінде құрылады. Ұйымдық құрылым
көзқарасы жағынан кəсіпкерлік құрылым дəстүрлік ұйымдағы
координация негізінде емес жеке бастама негізінде бағаланады.
Концентрленген даму басқа бағыттағы дамуымен ауыстырылады.
Кəсіпкерлікте ұйымдық компетенттіліктен кері жеке компетенттілік
маңыздырақ. Ұйымдық факторлардың негізгі адамдар, топтар жəне
олардың квалификациясы болып табылады.
Нарыққа бағдарланған ұйым практикада жоғарыда қарастырылған
жаңа түрлердің комбинациясы болып табылады. Сыртқы ортамен
өзара əрекет ету сипаты бойынша болып жатқан өзгерістерге тез
икемделетін ұйымның органикалық түрі. Ұйым ішіндегі бөлшектер не
дивизионалды, не реалды мотивациялық құрылым. Сонымен ұйым мен
индивидтің өзара əрекет ету сипаты бойынша бұл индивидуалдық түрі.
Басқа ұйымдардың берілген ұйымнан айырмашылығы, егер алдыңғы
жағдайларда нарық маңайында ұйымның бір, бөлігі ғана топталса,
онда бұл жағдайда нарық маңайында ұйымның барлық бөлшектері
топталады.
Нарыққа бағдарланған ұйым рактикада жоғарыда қарастырылған
жаңа түрлердің комбинациясы болып табылады. Сыртқы ортамен
өзара əрекет ету сипаты бойынша болып жатқан өзгерістерге тез
икемделетін ұйымның органикалық түрі. Ұйым ішіндегі бөлшектер не
60
дивизионалды, не реалды. матрицалық құрылым. Сонымен ұйым мен
индивидтің өзара əрекет ету сипаты бойынша бұл индивидуалдық түрі.
Басқа ұйымдардың берілген ұйымнан айырмашылығы, егер алдыңғы
жағдайларда нарық маңайында ұйымның бір бөлігі ғана топталса, онда
бұл жағдайда нарық маңайында ұйымның барлық бөлшектері
топталады.
Активті семинар өткізгендегі студенттердің білім сапасын
тексеруге арналған сұрақтар
1. Ұйым құрылымының принциптерін атап шығыңыз?
2. Басқарудың сызықтық жүйесі бар ұйымды сипаттаңыз?
3. Басқарудың сызықтық-функционалды жүйесі бар ұйымды
сипаттаңыз?
4. Басқарудың матрицалық жүйесі бар, ұйымды сипаттаңыз?
5. Ұйым миссиясы қалай қалыптасады?
6. Ұйым мақсаттары қандай?
7. Ұйым мақсатының классификациясын келтіріңіз?
8. Жүйе ретіндегі ұйым?
9. Ашық жүйе ретіндегі ұйым моделі?
10. Ұйым мен сыртқы ортаның өзара əрекеті?
11. Ұйымның механикалық түрі?
12. Ұйымның органикалық түрі?
13. Кəсіпорындағы басқару объектілері?
14. Кəсіпорынның потенциалын басқару?
15. Ұйым жүйелерін іске асыру жолдары?
МЕНЕДЖЕР – ТИІМДІ БАСҚАРУ МЕН САПАНЫ
ҰЙЫМДАСТЫРУШЫ
3.1 Менеджердің базалық сапасы
Менеджерлер (ағ. басқарушы) қазіргі өндіріс шарттарында –
басқару бойынша мамандар (фирманың, ұйымның, кəсіпорын
басқарушылары, əр түрлі басқарушылар). Өзіндік профессионалды
қызмет ретінде менеджмент, менеджер өзі істейтін фирма капиталы
меншігінен тəуелсіз. Менеджер ретінде жұмыс істей отырып, оның
қолында фирма акциясы болуы да болмауы да мүмкін. Менеджер
еңбегі – барлық өндіріс процесінің байланысы мен бірлігін қамтамасыз
ететін қызметкерлердің жоғары маманданған деңгейі бар өндірістің
жоғары техникалық комбинациялау шарттарында пайда болатын
61
Достарыңызбен бөлісу: |
