Рахымбаев А. Б., Сабатаева Б. О

қысқартуға  алып  келеді.  Ерекше  орта  жəне  жоғары  деңгейді 1981 ж. 
орта    звенолы  америка  өндірушілерінде 35% басқарушыларды 
қысқартуға  ұшырады,  ал  көптеген  корпорациялар  биліктің  жоғарғы 
деңгей  эшалонында  да  жұмыстан  шығаруды  жүргізе  бастады.  Бұл 
тапсырманы  тəсілді  сонымен  қатар  жоғарыдан  басқарушы  қосымша 
бұйрық  қажет  етпейтін  мамандануды  бір  топқа  біріктіру.  Оларға 
қосымша  аналитикалық  қызметтер  талап  етілмейді.  Мысалы 
менеджметтік  салт  бойынша  деңгейге  бөлуден  бас  тартқан  БОИЭНГ 
компаниясы  техникалық,  өндірістік  жəне  қаржылық  профилді 
мамандықтардан тұратын көп функционалды 200 астам бригада құрды. 
Пирамида үстінде басқару бригадасы жоғарғы 5–6 менеджменттен 
тұрады,  олардың  əрқайсысы  бір  нақты  өнімді  бағыттауға 
жауапкершілікті  өз  мойнына  алады.  Сонымен  қатар  барлық  бригада 
жобаның толығымен сапасы үшін жауап береді. Екінші пирамиданың 
деңгейде 25–30 екі  басқарушыдан  бригада  құрылды.  Біріншісі 
техникалық мəселені шешуге жауап берсе, екіншісі өндірістік сұраққа 
жауап береді. Олар үшінші деңгейдегі самолеттің бөлігінің өндірісімен 
өнімділігімен айналысатын 200 бригаданың жұмысын бақылайды жəне 
үйлестіреді. 
Бұл  функционалды  топ  жұмысшылары 5–15 адамға  мамандармен 
əртүрлі  профессионалдың  орындаушыларын  кіргізеді.  Бұндай  ұйым 
жұмысшыларының  біліммен  тəсілін  нəтижелі  пайдалануға  рұқсат 
берді.  Бригадалық  құрылымда  пайда  болатын  мəселелердің  бірі – ол 
бір-бірімен 
байланысты 
жұмысшылар 
арасындағы 
көлденең 
Байланыслық құралдар үйлесімділік жəне бригада арасындағы табысқа 
қажетті  шарт  комиссияны  пайдаланатын  ұйымның  құрылуы.  Басқару 
аппаратына  əрдайымғы  комиссия  жағынан  қолдау  көрсетіп  отырады. 
Мысалы: бүгінгі күндей ауруханалық қызметкерлер жүйесі. Комиссия 
əр  түрлі  жауапкершілік  дəрежедегілермен  үлкен  жұмыстар  атқарады. 
Ұйым  құрылымындағы  мұның  орны  жағынан  олар  сызықтық  жəне 
функционалдық  ресми  жəне  ресми  емес  болуы  мүмкін.  Комиссия 
толығымен анық тапсырмаға шешім қоятын топ адамдары көрсетіледі. 
Комиссиялық құруды мына себептермен байланыстырады. 
– Өз ойыңды айта алатын, тəжірибесін алмасу, коллективтік кеңесті 
өндіру сияқты бөлім құрылымын қажет ету. 
–  Қызыққан  топтар  өкілділікпен  қамтамасыз  үлкен  көлемде 
құралатын  білім  жəне  тəжірибені  өлшенген  жəне  теңестірілген 
көзқарасты көрсетуге  рұқсат береді. Өз алдында жағдайдың дамуына 
өз  көзқарасын  қосқан  топтар  ақырғы  қабылданған  шешімге 
жауапкершілікті көрсетті. 
 
41

– Барлық комиссия қатысушылардың бір уақытта ақпаратты аяулы 
басқарудың  жұмыс  уақытын  азайтады,  сонымен  қатар  ұйымның 
толығымен үйлесімділік деңгейімен көтереді. 
–  Өкілділіктің  ұлғаюы  əкімшілік  биліктің  талап  қойылатын 
деңгейге шығуға мүмкіндік береді. 
–  Комиссияны  кəсіптік  дайындық  құралы  ретінде  пайдалану 
мүмкіндігі  талапқа  сай  басқарудың  дағдыларының  дамуы.  Мүмкін 
болатын ұйымда кемшіліктер арасынан мыналар бөлінеді. 
– Шешім қабылдаудың салыстырмалы жай процесі. 
– Комиссия қатысушыларының биік жəне көтеріңкі темпераментті 
жағдайы біліммен басқалардың потенциалды басу мүмкіндігі. 
–  Комиссия  қатысушылардың  бір-біріне  жаман  көзқарасы 
нəтижесінде  компорименті  шешім  қабылдау  ықтималдығы  сызықтық 
басқарудың өкілділіктерін төмендетеді. 
 
2.2. Ұйымның жүйесін қалыптастыру 
 
Менеджменттің негізгі мəселелерінің бірі мақсатты белгілеу болып 
табылады.  Сол  жетістіктер  үшін  ұйым  біртұтас  жүйе  ретінде 
қалыптасады  дамиды.  Мақсаттың  болуы – менеджердің  қызметінің 
негізгі  бір  кезеңі,  өйткені  дамушы  нарықтық  экономика  жағдайында 
маңызы  зор.  Мемлекет  бөлінуінің  жəне  демонополизация  жəне 
экономикадағы  басқарудың  регионализация  нəтижесінде  жыл  сайын 
басқарудың қайтадан құрылғандарының саны көбейеді. 
Оның  əр  қайсысы  өзінің  анық  мақсаттарын,  оның  мамандануын 
көлемін,  ресурстарын,  қызмет  көрсету  мен  өнімнің  тұтынушыларыр 
нарығы белгіленетін құру стадиясынан басталады. Сол мəселелерді де 
өзі  шаруашылық  субъектілері,  өзі  істейтін  жəне  нəтиже  үшін  барлық 
жауапкершілікті əртүрлі əр кезде шешіп отыру керек. 
Мақсатты  функция – кəсіпорынның  жалпы  мақсаты  миссияны 
белгілеуден  бастау  керек.  Əдебиеттерде  ол  көбірек  «саясат», 
«философия»  деген    мағынамен  түсіндіріледі.  Əдетте  ол  жерде 
кəсіпорынның  статусы  детальданады  оның  жұмысының  принциптері 
жариялатады,  ұжымның  ең  маңызды  сипаттамаларына  анықтала 
беріледі. 
Менеджмент ғылымымен қандай-да бір миссияны оның  мазмұнын 
анықтайтын  əр  түрлі  ыңғайлар  бар.  Олар  ең  біріншіден  жетекшілер 
жағынан  қабылдайтын  шешім,  ұйымның  мəнінің  бағасын  жəне  мəнін 
көрсетеді. Миссияның орталық моменті ұйымның негізгі мақсаттарына 
жауап  болып  табылады.  Бірінші  орында  тек  қазіргі  кезде  емес, 
сонымен 
қатар 
болашақта 
да 
қызығушылықтар, 
күтулер,, 
 
42

тұтынушылардың  бағалылығы  (өндіретін  өнімді  сатып  алушылардан) 
тұру  керек . Мысал  ретінде  «Форд»  компаниясының  миссиясын 
қарастырайық.  Ол  мынандай:  адамдарды  арзан  көлікпен  қамтамасыз 
ету.  Бұл  жерде  компанияның  қызметі – транспорт,  өнім 
тұтынушылары – адамдар,  кем  ауқымдағы  ориентациямен  нақты 
белгіленген. 
Ұйымның ағымдағы қалпына формаларына оның жұмысының əдіс-
тəсілдеріне  тəуелді  болмау  керек,  өйткені  миссия  неге  барлық  күш 
бағытталатынын  жəне  қандай  құндылықтар  маңызды  болатынын 
көрсететін болашаққа талпыныс. Сондықтан миссияда табысты жұмыс 
ең  маңызды  факторы  болғанына  қарамастан,  негізгі  мақсаты  табыс 
табу  ретіндегі  мақсатты  белгілеу  шарт  емес.  Бірақ  миссия  ретіндегі 
табыс  ұйымның  қарастырылатын  ұйым  дамуының  жолдары  мен 
бағыттарының  спектрін шектеу  мүмкін, ал  ең  аяғында  ол тиімді  емес 
жұмысқа əкеліп соқтырады. 
Ұйымның  жалпы  мақсаты,  ұйымның  функционалды  жүйесі, 
маркетинг,  өндіріс,  ғылыми-зерттеу  жұмыстары  персонал,  қаржы 
бойынша  даму  бағдарламасының  өңдеуін  жəне  ең  маңызды 
мақсаттарды  белгілейтін  фундамент  құрады.  Əр  жүйенің  өз 
мақсаттарын іске асырады. 
Осылай  маркетинг  өзінің  қызметін  сұраныс  құруға  бағыттайды, 
сондықтан  да  оның  мақсаттары  тұрғындардың  қажеттіліктерін 
анықтау,  кəсіпорынның  қызмет  көрсетуі  мен  өніміндегі  өндіріс  жаңа 
өнімнің  параметрлерін  өңдеуі  мен  спецификациясы.  Спецификация – 
өнімнің  оның  негізгі  бөліктерінің  жəне  элементтерінің  массасының 
жəне  тағы  басқа  атаулары  көрсетілетін  кесте  түрінде  орындалатын 
техникалық конструкторлық құжаттамасының негізгі құжатының бірі. 
Одан  басқа  меркетинг  зерттеулеріне  нарықты  игеру  тұтынушыларға 
өнімді  бөлу  жəне  жеткізу,  тұтынушылардың  талғамы  мен 
сұранысының  өзгеруін  бақылау,  өнім  туралы  ақпаратты  өңдеу  жəне 
жинау, фирманы жəне оның өнімін жарнамалау. 
Маркетинг  мақсаты  қазіргі  кезде  өндірілетін  жəне  жаңа  өнімнің 
ұсынысы мен сұранысын детальды зерттеумен байланысты. Сұраныс – 
ақша  формасында  жəне  төлем  құралдарымен  қамтамасыз  етілетін 
қоғамдық  тұтыныс;  сұраныс  көлемі  өндірушілер  мен  өндіріске 
құралдарды  сатып  алу  мен  бөлінетін  тұрғындардың  ақшалай  табысы 
мен  сомасының  деңгейіне  байланысты.  Ұсыныс – нарықты  сатып 
алынған тауарлар мен қызметтердің жиыны. 
Кəсіпорын  мен  игерілген  жəне  жаңа  нарықтағы  жағдай  зерттелу 
керек.  сондықтан  бұл  жұмыс  нарықты  зерттейтін  болжамдау  жəне 
жоспарлау  менеджерымен  орындалу  керек  жəне  олар  қажетті 
 
43