ҚР Қылмыстық іс жүргізу қҰҚЫҒы пәні бойынша дәрістер конспектісі

Аппеляциялық шағым жасалған немесе наразылық келтірілген жағдайда, бірінші сатыдағы сот үкімінің күші жойылмаса, аппеляциялық қаулы шығарылған күні күшіне енеді. Егер аппеляциялық шағым, наразылық аппеляциялық сатыдағы сот отырысы басталғанға дейін қайтарып алынса үкім шағымды, наразылықты қайтарып алуға байланысты аппеляциялық іс жүргізудің тоқтатылғаны туралы аппеляциялық сатының қаулысы шығарылған күні заңды күшіне енеді.

Үкім заңды күшіне енген немесе іс аппеляциялық сатыдағы соттан қайтарылған күннен бастап үш тәуліктен кешіктірмей бірінші сатыдағы сот үкімді орындауға кіріседі.

Қылмыс жасағаны үшін сотталған адам, егер айыптау үкімі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 75-бабымен белгіленген мерзімде орындалмаса, жазаны өтеуден босатылады.

Егер сот ақтау үкімін қабылдаса не сотталушы жаза тағайындалмай сотталса немесе жазадан босатылса не бас бостандығынан айырумен байланысты емес жазаға кесілсе, ал үкім қабылданғанға дейін ол қамауда ұсталса, мұндай шешім шығарған сот оны дереу қамаудан босатады (ҚР ҚІЖК 447-бап 5-бөлігі.)

Бірінші сатыдағы сот қаулысы шағымдану немесе наразылық білдіру мерзімі өткен соң не жеке шағым жасалған немесе наразылық білдірілген жағдайда, істі жоғары тұрған сот қарағаннан кейін занды күшіне енеді және орындалады.

Соттың шағымдануға немесе наразылық білдіруге жатпайтын қаулысы ол шыққаннан кейін дереу күшіне енеді және орындалуға жатады.

Істі қысқарту туралы сот қаулысы сот отырысын тағайындау туралы мәселені шешу кезінде немесе сот отырысында оның айыпталушыны немесе сотталушыны қамаудан босатуға қатысты бөлігінде дереу орындалуға жатады.

Аппеляциялық сатыдағы соттың қаулысы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 423—1-бабында көзделген тәртіпте орындалады.

Аппеляциялық сатының қаулысы ол жарияланған кезден бастап занды күшіне енеді және тек прокурордың наразылығы бойынша қадағалау сатысында қарастырылады (ҚР ҚІЖК 448-бап).

Сонымен қатар, үкімнің айналысқа (қолданысқа) түсу процесінде үкімге оның маңызына тиетін өзгертулер мен толықтыруларды енгізуге болмайтынын естен шығармау керек, бұнда тек сот қадағалауы тәртібімен ғана жүзеге асырылады.

Соттың үкімін, қаулысын орындауға кірісу тәртібі

Занды күшіне енген соттың үкімі мен қаулысы мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, заңды тұлғалардың, лауазымды адамдардың, азаматтардың бәріне бірдей міндетті және республиканың бүкіл аумағында сөзсіз орындалуға жатады. Соттың үкімін, қаулысын орындамау Қылмыстық кодекстің 362-бабымен көзделген кылмыстық жауапкершілікке әкеледі..

Занды күшіне енген үкім осы қызметпен айналасуға арнайы құзыретті ұйымдар мен органдармен, яғни қылмыстық атқару заңдылығымен жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің жүйесіне үкімді орындауға құзыретті мекемелер, органдар, лауазымды тұлғалар енеді. Оларға:

- түзеу колониялары (жалпы, қатаң, аса қатаң режимдегі);

- кәмелет жасына толмағандар үшін тәрбиелеу колониялары;

- түрмелер, тергеу изоляторлары;

- мекен-колониялары;

- қылмыстық атқару инспекциялары;

- арнайы мекемелер - түзету орталықтары;

- қамау үйлері;

- сот орындаушылары.

Кейбір түзету колонияларында соттар мен құқық қорғау органдарының бұрынғы қызметкерлері отыратынын білу қажет.

Қылмыстық атқару инспекциялары жазаның келесі түрлері бойынша үкімнің орындалуын жүзеге асырады:

1) белгілі лауазымда болу немесе белгілі қызметпен айналысу;

2) айыппұл;

3) түзету жұмыстары;

4) қоғамдық жұмыстарға тарту;

5) шартты түрде соттау;

6) тәртіптік әскери бөлімде ұстау.

Аталмыш жаза түрлерін орындау қылмыстық атқару инспекциясының әкімшілігімен, сотталушының тұрғылықты жері немесе жұмыс орны бойынша ұйымдармен не құзыретті лауазымды тұлғалармен жүзеге асырылады.

Сот үкімі бойынша бостандығын шектеуді арнайы мекемелер-түзету орталықтары жүзеге асырады.

Сот үкімі бойынша қамауға алу туралы үкім шығарылған тұлғалар жазасын қамауға алу үйлерінде жүзеге асырады.

Бостандығынан айыру немесе өлім жазасы секілді жазаларды атқару қылмыстық-атқару жүйесінің атқару мекемелеріне, сондай-ақ шаруашылық қызмет көрсету жұмыстарын жүргізуге қалдырылған сотталушыларға қатысты тергеу изоляторларына жүктеледі.

Үкім мен қаулыны орындауға кірісу бірінші саты бойынша істі қараған сотқа жүктеледі. Үкімді орындау туралы өкімді сот төрешісі үкімнің көшірмесімен бірге қылмыстық-атқару заңдарына сәйкес үкімді орындау міндеті жүктелген органға жібереді (ҚР КДЖК 449-бап, 2-бөлік).

Аппеляциялық сатыдағы сотқа қамауда ұсталған адамдарға қатысты істі аппеляциялық тұрғыда қараудың нәтижелерін хабарлау міндеті жүктеледі. Істі аппеляциялық тәртіппен қарау кезінде үкім өзгерген жағдайда үкімнің көшірмесіне аппеляциялық саты қаулысының көшірмесі қоса тіркелуге тиіс.

Сотталушыны әскери, арнаулы немесе өзге атағынан, сыныптық шенінен, біліктілік сыныбынан айыру туралы үкім шығарған сот үкімнің занды күшіне енгенінен соң сотталушыға әскери атақ, сыныптық шен немесе біліктілік сыныбын берген лауазымды тұлғаға оның көшірмесін жолдайды.

Үкімде сотталушыны Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградасынан, Қазақстан Республикасының Президенті берген құрметті, әскери, арнаулы немесе өзге атағынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық дәрежесінен немесе біліктілік сыныбынан айыру туралы мәселені қою қажеттілігі көрсетілсе, үкімді шығарған сот Қазақстан Республикасының Президентіне сотталушыны мемлекеттік наградасынан, Қазақстан Республикасының Президенті берген құрметті, әскери, арнаулы немесе өзге атағынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық дәрежесінен немесе біліктілік сыныбынан айыру туралы ұсынысты, сондай-ақ үкімнің көшірмесі мен оның занды күшіне енуі туралы анықтаманы жолдайды (ҚР ҚІЖК 449-бап, 3-бөлік).

Кейбір жағдайларда соттың өзіне өзінің үкімін, әсіресе сотталушыны ақтау мен бұлтартпау шараларын тоқтату шешімдерін орындауына тура келеді.

Түзеу мекемесінің әкімшілігі, жазаны орындаушы органдар үкім шығарған сотқа сотталушының жазасын өтеу орны мен оны жіберген уақыты жөнінде хабарлауы тиіс.

Мүліктік шығынды өтеу туралы жәбірленушінің азаматтық талабын қанағаттандыру жағдайында үкім сот орындаушысымен орындалады.

Үкімнің орындалуына дейін (жазаны өтеу орнына жіберілгенге дейін) істі қараған сот төрешісі (төрағалық етуші) немесе сот төрағасы қамауда отырған сотталушының жақын туыстарына олардың өтініштері бойынша сотталушымен кездесу немесе телофонмен әңгімелесу мүмкіндігін беруге міндетті.

1) жазаны өтеуге кедергі келтіретін сотталушының ауыр сырқаты болса, — ол сауығып кеткенге дейін;

2) сотталған әйелдің жүкті болуы немесе сотталған әйелдің жас балалары болса — Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 72-бабында көзделген тәртіпте;

3) өрт немесе кездейсоқ апат, отбасының еңбекке жарамды жалғыз мүшесінің ауыр науқастануы немесе қайтыс болуы немесе басқа да төтенше жағдаяттардың салдарынан, сотталған адам немесе оның отбасы үшін жазаны дереу өтеуі аса ауыр зардапқа соқтырып әкелуі мүмкін болса, сот белгілеген алты айдан артық емес мерзімге, ал Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 74-бабының екінші белігінде көрсетілген адам қатысты — үш айдан артық емес мерзімге кейінге қалдырылуы мүмкін.

Айыппұл төлеу, егер оны дереу төлеу сотталушы үшін мүмкін болмаса, алты айға дейін мерзімге кейінге қалдырылуы немесе бөліп өтелуі мүмкін.

Үкімді орындауды кейінге қалдыру туралы мәселені сотталушының оның занды өкілінің, жақын туыстарының, қорғаушысының өтініші бойынша не прокурордың ұсынуы бойынша немесе өз бастамашылығымен сот шешеді.

Үкімді атқаруды жүзеге асыратын органдар қылмыстық-атқару заңнамасына сәйкес сотталушылардың жазаны өтеу мерзімінде сотқа олар туралы жүгіне алады: оларды жаза өтеуден босату туралы, шартты мерзімінен босату туралы, жазаның өтелмеген бөлігін жеңілге ауыстыру туралы, жаза түрі мен жағдайларын ауыстыру туралы.

-айыппұлды қоғамдық жұмыстарға, түзеу жұмыстарына тартумен немесе тиісінше бір ай тузеу жұмыстары есебінен қамаумен, немесе сексен сағат қоғамдық жұмыстарға тартумен, немесе қамаумен ауыстыруға (ҚР ҚК 40-бабы);

-коғамдық жұмыстардан әдейі жалтарған жағдайда олар бас бостандығын шектеумен, қамауға алумен немесе бас бостандығынан айырумен ауыстыруға (ҚР ҚК 42-бабы);

- түзеу жұмыстарын айыппұл салумен, бас бостандығын шектеу, қамауға алу немесе бас бостандығынан айыру түрінде жазалауға ауыстыруға(ҚР ҚК 43-бабы);

- бас бостандығын шектеуге сотталған адам жазаны өтеуден қасақана жалтарған жағдайда сот бас бостандығын шектеудің өтелмеген мерзімін нақ сол мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жазамен ауыстыруға (ҚР ҚК 45-бабы) құқылы болады.

Қоғамнан шеттетілумен байланысты емес сотталушыларға қатысты, қылмыстық-атқару инспекциясының бақылауынан жасырынып жүрген немесе жазаны өтеуден жасырынып жүрген тұлғаларға соттың іздеу салуы не оларға қатысты қамауға алу шарасын тандай алады.

Сотталушының тәртіпті болуы, еңбекке адал қарауы жағдайында ол соттың қаулысы бойынша бір түзету мекемесінен екінші мекемеге ауыстырылуы мүмкін. Мысалы, түрмеден түзету колониясына, жалпы және қатаң режимдердегі түзету колонияларынан мекен-колонияларына ауыстырылуы мүмкін.

Қылмыстық-атқару инспекциясы шартты түрде сотталғандардың тұрғылықты жері бойынша сынақ мерзімі кезінде шартты түрде сотталғандарға бақылау жасауды, ал әскери сотталғандарға қатысты олардың әскери белімдерін басқаруды жүзеге асырады.

Шартты түрде сотталған адам сынақ мерзімі ішінде қоғамдық тәртіпті үнемі және қасақана бұзған жағдайда, не шартты түрде сотталған адам бақылаудан жасырынса, сот осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген органның ұсынысы бойынша шартты түрде соттаудың күшіл жою және сот үкімімен тағайындалған жазаны орындау туралы қаулы етеді (ҚР ҚК 64-бап);

Бас бостандығын шектеу түріндегі жазаны өтеу кезеңінде сот сотталған адамның мінез-құлқын қадағалауды жүзеге асыратын органның ұсынысы бойынша:

— шартты-мерзімінен бұрын босата алады;

— өтелмеген жаза мерзімін неғұрлым жеңіл жазаға ауыстыра алады;

— сотталған адамға бұрын белгіленген міндеттердің күшін толық немесе ішінара жоя алады.

Бостандығын шектеу жазасынан сотталушының жалтаруы жағдайында сот жазаның осы түрін бостандығынан айырумен ауыстыру туралы қаулы ішғара алады.

- соттың айыптау үкімінің ескіру мерзімінің өтуіне байланысты ҚР ҚК 75-бабы);

-рақымшылық немесе кешірім жасау актісіне байланысты (ҚР ҚК 76-бабы);

-қылмыс жасағаннан кейін оның өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) іс жүзіндегі соты мен қоғамдық қауіптілігін ұғыну не оған ие болу мүмкіндігінен айыратын психикасы бұзылу пайда болған адамды сот жазадан босатады, ал жазасын өтеп жүрген адамды сот оны одан әрі өтеуден босатады (ҚР ҚК 73-бап, 1-бөлігі). Мұндай адамдарға сот осы Кодексте көзделген медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын тағайындауы мүмкін;

-жазаны өтеуге кедергі жасайтын өзге де ауыр науқастан зардап шегуші адамды сот жазаны өтеуден босатуы мүмкін немесе бұл жаза неғұрлым жеңіл жаза түрімен ауыстырылуы мүмкін. Бұл орайда жасалған қылмыстың ауырлығы, сотталған адамның жеке басы, науқасының сипаты және басқа мән-жайлар ескеріледі.

Сот оның жазасын етеу кезіндегі мінез-құлқын ескере отырып, атқару инспекциясының ұсынған материалдарын қарастыра отырып жазаның өтелмей қалған бөлігін оның жеңіл түрімен ауыстыра алады, мерзімінен бұрын шартты түрде босатудың күшін жоя алады (ҚР ҚК 70-бабының 7-бөлігі).

Жазаны өтеу мекеменің не жазаны атқару органының бастығының ұсынуы негізінде жазаны өтеу орнының сотымен жазаны өтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босату жүзеге асырылады.

Соттың қарауына жатлтын мәселелер қатарына сондай-ақ (ҚР ҚІЖК 453-бабы):

-басқа да орындалмаған үкімдер болған кезде, егер бұл уақыт бойынша соңғы үкімде шешілмесе, үкімді орындау (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 60-бабы) туралы;

-қамауда ұсталған мерзімін, сондай-ақ емдеу мекемесінде болған уақытын есепке алу (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 62, 94, 95-баптары) туралы;

-медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды ұзарту, өзгерту немесе тоқтату (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 93, 95-баптары) туралы;

-қылмыстық-атқару заңдарына сәйкес түзеу жұмыстарына сотталушының жалақысынан ұстау мөлшерін төмендету туралы;

-сотталған адамның қайтыс болуына байланысты іс жүргізуді қысқарту туралы мәселелер жатады.

Үкімді орындау кезінде туындаған қандай да болсын күмән мен түсініксіздікті ұғындыру оларды жою жөнінде қаулы шығарған сотпен шешіледі. Қандай да болсын осындай күмән мен түсініксіздіктің туындаған жағдайында үкімнің мәні, қылмысты жасау жағдайларын бағалау, кінәні дәлелдеу мен тұлғаны бағалауға жол берілмеу қажет.

Қылмыстық іс жүргізу заңы (ҚР ҚІЖК 453-бабының 12-бөлігі) сот төрешісі түсіндіруге және шешуге міндетгі үкімді орындау кезінде туындаған кандай да болсын күмән мен түсініксіздіктің толық тізімін бермейді.

Сот тәжірибесін жалпылау негізінде КСРО Жоғарғы Сотының Пленумы кезінде күмән мен түсініксіздіктің келесі тізімін берді, олар мыналардың негізінде пайда болған:

1)жаза мерзімдерін, материалдық шығындарды есептеу кезінде сотталушының аты-жөнін, оның тегін немесе анкеталық деректерін жазуда қателіктер жіберумен;

2)мүлікті тәркілеу немесе азаматтық талапты қамтамасыз ету шараларын жоюмен, егер ақтау үкімін шығару, не талаптан бас тару, не мүлікті тәркілемеу туралы сот үкімінде бұл шаралар жойылмаса;

3)егер кешірім ету не рақымшылық ету актісімен сотталушы жазадан толық босатылса, және кешірім ету не рақымшылық ету актісінің шығуы күнінде тәркілеу бөлігі орындалмаса;

4)қамаудан мүлікті босату, егер заң бойынша тәркілеуге жол берілмеген жағдайларда;

5)заттай дәлелдемелердің тағдырымен, егер ол сот шешімімен шешілмесе;

6)сотталушының үкімнің шығарылуына дейін қолы жеткен және заң бойынша төркілеуге жататын мүлкін, сондай-ақ үкімнің шығарылуына дейін немесе шыққанынан кейін қол жеткізілген үкім бойынша тәркілеуге жататын ақшалай қаражаттары немесе мүлкін қосымша анықтауға тәркілеумен. Бұндай жағдайларда мәселе прокурордың ұсынуы бойынша сотпен шешіледі;

7)үкімнің соты бойынша тәркілеуге жататын заттардың тізімін анықтаумен, егер үкімде сотталушыға жататын мүліктің бір бөлігін тәркілеу көрсетілсе;

8)сотталушыдан түзету жұмыстарына ұстап алынған соманы қайтарумен, егер үкім кейін жоғары тұрған сотпен жойылса және іс түзеу жұмыстарын сотталушының жартылай немесе толық өтеуі бойынша тоқтатылса;

9)сот шығындарының көлемі мен оларды белуді анықтаумен, егер бұл сұрақтар сот үкімінде шешімін тапса;

10)соттың бекітуі бойынша істе қатысқан қорғаушының еңбегін өтеумен, егер бұл мәселе үкімді шығарумен бір мезгілде шешілмесе;

11)сотталушының қараусыз қалған балаларының тағдырымен және оларды не туысқандарының, не мекемелердің қарауына берумен, егер сот қателесіп бұл сұрақтарды дер уақытында шешпесе;

12)егер сотталушыны ақтау немесе жазадан босату кезінде сот үкімінде бұлтартпау шарасын көрсету көзделмеген жағдайларда бұлтартпау шараларын жоюмен;

13)жазаны өтеу мерзіміне алдын ала қамауға алуды есептеумен, егер бұндай есептеу соттың үкімімен жүзеге асырылмаса, немесе оны есептеу кезінде қате жіберілсе;

14)бірнеше үкімдердің жиынтығы бойынша жазаларды тағайындауда өтелген жазаларды есептеумен, егер бұндай есептеу сот үкімімен жүзеге асырылмаса немесе дұрыс жүргізілмесе;

15)бас бостандығынан айыруға сотталған тұлғаларға түзету колониясының түрін анықтаумен, егер үкімде оның түрі көрсетілмесе;

16)шартгы түрде сотталғанды қоғамдық ұйымға немесе еңбек ұжымына қайта тәрбиелеу мен түзетуге беру, егер сәйкес ұсыным олардан сотқа үкімнің шыққанынан кейін түссе;

17)рақымшылық ету актісін қолданумен, егер оны қолдану міндетті болса және сот оны талқылауға қатыспаса;

18)лауазымды немесе қызмет түрін анықтаумен, егер соттың белгілі лауазымды атқару, немесе белгілі қызметпен айнлысу құқығынан айыру туралы үкімінде лауазым не қызмет (іс-әрекет) нақты анықталмаса.

Үкімді орындаумен байланысты мәселелерді шешетін соттар

Қазақстан Республикасы ҚІЖК-нің 454-бабына сәйкес үкімді орындаумен байланысты мәселелер:

1) үкім шығарған сотпен;

2) тұрғылықты жер бойынша сотпен;

3) жазаны өтеу орнының сотымен жүзеге асырылады. Үкім шығарған сот төрешісі келесі сұрақтарды шешеді:

а) Қазақстан Республикасы ҚР ҚІЖК-нің 452-бабына сәйкес үкімнің атқарылуын кейінгі қалдыру туралы;

б)жазаны басқа түрмен ауыстыру туралы (ҚР КДЖК 453-бабының 1-тармағы);

в)соттың айыптау үкімінің ескіру мерзімінің өтіп кетуіне байланысты жазаны өтеуден босату туралы (ҚР ҚІЖК 453-бабының 6-тармағы);

г)басқа да орындалмаған үкімдер болған кезде, егер бұл уақыт бойынша соңғы үкімде шешілмесе, үкімді орындау туралы (ҚР ҚІЖК 453-бабының 7-тармағы);

д)қылмыстық-атқару зандарына сәйкес түзеу жұмыстарына сотталушының жалақысынан ұстау мөлшерін төмендету туралы (ҚР ҚІЖК 453-бабының 11-тармағы);

ж)үкімді орындау кезінде туындаған қандай да болсын күмән мен түсініксіздікті ұғындыру туралы (ҚР ҚІЖК 453-бабының 12-тармағы);

Егер үкім оны шығарған соттың қызмет ауданынан тыс жерде орындалуға жатса, онда осы мәселелер бір аттас сотпен шешіледі, үкімді орындау аумағында бір аттас соттың болмауы жағдайында жоғары тұрған сотпен шешіледі. Осы жағдайларда сот қаулысының көшірмесі үкім шығарған сотқа жіберіледі.

а)қылмыстық-атқару зандарына сәйкес бас бостандығынан айыруға сотталған адамға шығарылған үкім бойынша тағайындалған түзеу мекемесінің түрін өзгерту туралы (ҚІЖК 453-бабының 2-тармағы);

б)жазаны өтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босату, жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жаза түрімен ауыстыру туралы, сондай-ақ жазаны өтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босатуды жою туралы (ҚР ҚІЖК 453-бабының 3-тармағы);

в)науұастануына байланысты медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданып немесе қолданбай жазадан босату туралы (ҚР ҚІЖК 453-бабының 4-тармағы);

г)қамауда ұсталған мерзімін, сондай-ақ емдеу мекемесінде болған уақытын есепке алу туралы (КР ЩЖК 453-бабының 8-тармағы);

д)медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды ұзарту, өзгерту немесе туралы (ҚР ҚІЖК 453-бабының 9-тармағы);

ж)кері күші бар қылмыстық заңның, сондай-ақ рақымшылық жасау актісінің шығуы себепті жазадан босату немесе жазаны жеңілдету туралы (ҚР ҚІЖК 453-бабының 10-тармағы);

Сотталушының тұрғылықты жері бойынша сот мына мәселелерді шешеді:

а)жазаны өтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босатуды жою туралы (ҚР ҚІЖК 453-бабының 3-тармағы);

б)шартты сотгауды жою туралы;

в)қоғамнан оқшаулаумен байланысты емес жазаға сотталып, бақылаудан жасырынған және жазасын өтеуден жалтарған адамдарға қатысты іздестіру жариялау мен бұлтартпау шарасын таңдау туралы (КР ҚІЖК 453-бабының 1-1-тармағы);

г)шартты түрде соттауды жою немесе сынақ мерзімін ұзарту (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 64-бабы) туралы;

д)бас бостандығын шектеуге сотталған адам үшін бұрын белгіленген міндеттердің толық немесе ішінара күшін жою туралы (ҚР ҚІЖК 453-бабының 5-1-тармағы);,

Занда ҚР ҚІЖК 453-бабының 4-тармағында көзделген жағдайларда жазаны өтеуден босату кезінде медидиналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды үш сот төрешісі құрамындағы сот шешеді. Жазаны орындаумен байланысты барлық басқа мәселелерді сот отырысында сот төрешісі жеке дара шешеді.

Үкімді орындаумен байланысты мәселелерді жазаны орынайтын органның ұсынуы бойынша сот қарайды, не кәмелетке толмаған адамның түзелуін қамтамасыз етуші мамандандырылған мемлекеттік органның ұсынуы бойынша сот шешеді. Сот отырысына өздерінің ұсынуы бойынша іс қаралатын органдар мен ұйымдардың өкілдері шақырылады.

Заңда, яғни ҚР ҚІЖК 452-бабында, 453-бабының 4, 6, 7, 10, 11 және 12-тармақтарында көрсетілген жағдайларда, соттың мәселені қарауына сотталушының өтініші негіз болуы мүмкін.

Занда (ҚР ҚІЖК 453-бабының 1, 2, 3, 5, 6, 7, 10 және 11-тармақтарында) көзделген жағдайларда сот отырысына өзіне қатысты іс қаралатын сотталушының қатысуы міндетті. Сотталушы сотқа ұсынылған материалдармен танысуға, оларды қарауға қатысуға, өтінішін мәлімдеуге немесе бас тартуға, түсініктер беруге, дәлелдемелер ұсынуға құқылы.

Сотталушы өзінің құқықтарын қорғаушының көмегімен жүзеге асыра алады. Сот кәмелетке толмағандарға қатысты, сондай-ақ өздерінің құқығын қорғауды өз бетінше жүзеге асыру мүмкіндігінен айыратын дене және психикалық кемістіктерден зардап шегушілерге, сонымен бірге іс бойынша іс жүргізілетін тілді білмейтін адамдарға да үкімді орындауға байланысты мәселелерді сот қараған кезде қорғаушының қатысуы міндетті.

Науқастануына байланысты сотталушыны босату туралы не оны емдеу мекемесіне орналастыру туралы мәселені қараған кезде қорытынды берген дәрігерлер комиссиясы өкілінің қатысуы міндетті.

Егер мәселе үкімді орыңдаудың азаматтық талап бөлігіне қатысты болса, сот отырысына сондай-ақ азаматтық талапкер немесе оның өкілі шақырылады. Аталған адамдардың келмеуі істі қарауға кедергі болмайды.

Сот мәжілісіне прокурор қатысып отырады. Істі қарау ұсынуы бойынша іс қаралып отырған органның өкілінің баяндамасымен не өтініш иесінің түсінік беруімен басталады. Бұдан соң ұсынылған материалдар зерттеледі, сот отырысына келген адамдардың түсініктері, прокурордың пікірі тыңдалады, бұдан соң сот төрешісі қаулы шығарады.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Үкімді және қаулыны орындау сатысының мәні мен маңызы. Үкімді орындау сатысында қылмыстық іс жүргізу принциптерін жүзеге асыру.
   
2. 
   Сот үкімдері мен қаулыларын орындауга кірісу тәртібі.
   
3. 
   Үкім мен қаулыны орындаудағы ішкі істер органдарының рөлі. Кәмелетке жасқа толғандарды бас бостандығынан айыру үкімін орындау.
   
4. 
   Үкім мен қаулыны орындау барысында пайда болатын іс жүргізу мәселелері.
   
5. 
   Үкімді орындауды жүзеге асыратын органдар мен тұлғалар.
   
6. 
   Үкімнің орындалуын кейінге қалдыру.
   
7. 
   Үкімді орындау кезінде соттың қарайтын мәселелері.