б) Реттік сандар қосындыларының әдісі

Бұл әдіс, жоғарыдағы әдіс сияқты амортизацияны тездетуге бағытталған. Жабдық құнын түсіру үлестері жыл сайын азайып тұрады, яғни тозудың абсолютты сомалары да төмендейді. Түсіру үлестерін анықтау үшін келесі қадамдар жасайды. Жабдықтың қызмет ету жылдарына реттік нөмірлер қойылады: t = 1,2, ..., л. Бұл нөмірлердің сомасын Q деп белгілейік және ол түсіру үлестерін есептеуге негіз болады.

Бұл тәсілді қаржы есебінде уақыттағы әр қадам сайын қарызды өтеу шамасын азайту мақсатымен қолданады. Берілген әдістің жеке түрі ретінде "78 ережесін" қарастыруға болады. 78 деген бір жылда болатын айлардың реттік нөмірлерін қосқанға тең шама

Келесі теңдеу бәріне де әйгілі

Кейбір елдерде мемлекеттік органдар амортизацияны санауды реттейді. Көбінесе, бұл әдістемелер амортизацияның жалпы мерзімін қысқартуды көздемейді. Олар бастапқы баланстық құнын түсіру үлестерін көрсететін арнайы кестелерді құрастыруға негізделген. Мысалы АҚШ-та он бес жылдық мерзім берілсе, алдыңғы 5 жылға амортизация нормасы 12, 10, 9, 8, 7% құрайды, келесі төрт жыл ішінде ол 6% тең, ал қалған алты жыл ішінде 5% болады. Жою құны есебке алынбайды.

Талдау өлшемі ретінде жабдық құнының жартысы амортизацияланатын мерзімді атауға болады. Бұл мерзімді медианды деп атауға болады.. Бұл шама неғұрлым аз болса, солғұрлым амортизация мерзімі тезірек өтеді. Бұл мерзімді w деп белгілейік. Кейбір жағдайларда оны формула арқылы анықтауға болады, мысалы сызықты модель үшін ол келесі болады:

Егер жою құнын ескермесе w = п/2.

Үлестер әдісі үшін w келесі теңдеуден анықтауға болады

Баяулатылған амортизацияға келсек, іс жүзінде ол өте сирек кездесетін құбылыс, оны не кестелік әдіс арқылы не жиналған резерв (төменде сипатталған) әдісі арқылы жүзеге асырады.

Амортизация сомасына процентті есептеу арқылы қолданылатын әдістер

г) Жинақталған резерв әдісі

Амортизациялық төлемдер амортизациялық қорда жинақталады және кейін ескі жабдықтың орнына жаңа жабдықты алуға қолданылады деп алайық (іс жүзінде бұл ақша кәсіпорынның ағымдағы активтеріне жатады. Бұл қорға түсетін ақшаға пайыздар саналады. Амортизация мерзімінің аяғында жинақталған ақша сомасы өндірістен шығарылған жабдықтың құнына (жою құнын есебке алып) тең болу керек. Қор жасау үшін қажет салымдар тұрақты деп алайық. Сонда төлемдердің бәрі де тұрақты қаржы рента –постнумерандо ретінде қарастырылады, жинақталған сомасы қажет қор мөлшеріне тең болатын.

Тұрақты рентаның жинақталған сомасын анықтау формуласын жазайық

Жыл аяғындағы жүйелі салымдарды және пайыздардың өсімін есебке алып қордың өсу процесін келесі түрде көрсетуге болады

Қор сомасы уақыттағы әр қадам сайын үдейі өсетінін көруге болады. Амортизациялық аударымдар да сәйкес өсу қажет. Сонымен, бірінші жылы тозу көлемі D тең, екінші жылы — D(1+i) және т.с.с. t жылына саналған тозу көлемі келесі формула бойынша анықталады

Берілген сомалар әр жылдың аяғында қалдық құнынан аударылады. Бұл әдіс бойынша амортизация процесі баяулатылған болып табылады. Оның медианалық мерзімін келесі теңдеуден шығаруға болады.

Қорға салынатын бірреттік ақша сомасы сызықты әдіс бойынша анықталған амортизация сомасынан кем болады.

ҚР да қолданылатын амортизация әдістері

Сызықты әдісті көздейтін мемлекеттік органдармен белгіленген орталықтандырылған амортизация нормаларынан басқа амортизацияның басқа әдістерін қолдануға болады, өйткені амортизациялық қорды кәсіпорындар өзінің қызметін дамытуға жіберетін инвестиция ретінде қолдана алады. Мұнда амортизация әдісін таңдағанда ең маңызды фактор ретінде уақыт қолданылады.

Келесі әдістер қолданылады:

• 
  Сызықты тәсіл;
  
• 
  Кемітілмелі қалдық тәсілі;
  
• 
  Пайдалы қолдану мерзім жылдарының реттік нөмерлерінің қосындысы бойынша құнды аудару тәсілі;
  
• 
  Құнды өнім көлеміне пропорционалды аудару тәсілі;
  
• 
  Амортизацияның тездетілген әдісі (сызықты әдіс бойынша аударым құнының 3 еседен артық мөлшерде болмау керек).
  

• 
  Сызықты тәсіл бойынша негізгі қордың бастапқы құнына және амортизация нормасына қарай анықталады;
  
• 
  Кемітілмелі қалдық тәсілі бойынша есепті жылдың басында негізгі қордың қалдық құнына және амортизация нормасына қарай. Мұнда амортизация нормасы берілген қорды пайдалы қолдану мерзіміне қарай анықтайды; бұл тәсілде амортизация әсіресе бірінші жылы тездетіліп өседі.
  
• 
  Пайдалы қолдану мерзім жылдарының реттік нөмерлерінің қосындысы бойынша құнды аудару тәсілі бойынша негізгі қордың бастапқы құнына және жылдық ара-қатысқа қарай анықтайды. Бұл жылдық ара-қатыстың алымында қорды пайдалану мерзімінің аяғына дейін қалған жыл саны болса, бөлімінде қордың қызмет ету мерзім жылдары сандарының қосындысы қойылады;
  
• 
  Өнім көлеміне пропорционалды аудару тәсілі бойынша есепті жылы өнім көлемінің натуралдық шамасына және қордың бастапқы құны мен осы қорды пайдалы пайдалану мерзімі ішінде жоспарланатын өнім көлемінің жалпы көлемінің ара-қатысына қарай анықталады. Бұл тәсіл негізгі тозу факторы пайдалану мерзімділігі болатын активтер үшін қолданылады.
  

Әртүрлі әдістерді салыстыру

Сонымен, тездетілген амортизация әдістері бастапқы кезде өзіндік құнды өсіріп, салық салынатын пайда мөлшерін азайтуға мүмкіндік береді. Ал соңғы жылдары керісінше амортизациялық төлемдер азайып, салық салынатын пайда көлемі өсе бастайды, яғни салық салынатын пайда көлемі уақытта кейінгі мерзімдерге жылжиды. Ақшаның уақыттағы өзгерісін есебке алғанда компанияның ағымдағы салық төлеу шығындары төмендейді.

Кәсіпорынның инвестиция көздері ретінде пайда және амортизация болады. Әртүрлі тәсілдер осы екі көрсеткіштің уақыттағы шамасын өзгертеді, сонда кәсіпорынның «пайдасын» анықтау үшін қорларды пайдалану мерзімі ішінде амортизацияның жалпы сомасын және таза пайда сомасын бір-біріне қосу қажет және ақшаның уақыттағы өзгерісін (дисконтын) есебке алу керек.

 Көрсеткіштердің екі түрі бар:

1. 
   Жалпылама сипаттама беретін:
   

• 
  Қор қайтарылымдылығы – негізгі қордың әр бірлігінен шығарылатын өнім көлемі.
  

• 
  Қор сыйымдылығы – өнімнің бірлігіне жұмсалатын негізгі қор мөлшері.
  

• 
  Қорлармен қарулану деңгейі – бір адамға саналған негізгі қор құны.
  

Аорт.т. – өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың орташа тізімдік саны.

2. Негізгі қорларды жеке қолданылуын сипаттайтын көрсеткіштер жабдықтардың немесе өндірістік ғимараттардың жеке топтарын қолдану тиімділігін сипаттайды.

Жабдықты интенсивті пайдалану коэффициенті = Өі.ж./Өпаспорт (өнімділігіне қарай)

Жабдықты экстенсивті пайдалану коэффициенті = Ті.ж./Тнәт (уақытына қарай)

Жабдықты интегральды пайдалану коэффициенті = Ки*Кэ (қуатына қарай)

Нәтижелі уақыт қоры:

Экономикалық есептеулерде 3 түрлі уақыт қоры қолданылады:

1. 
   Күнтізбелі уақыт қоры:T_k=365
   
2. 
   Номинальды уақыт қоры – заң бойынша белгіленген уақыт қоры: