Пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешенінің



жүктеу 1,69 Mb.
бет1/23
Дата17.01.2020
өлшемі1,69 Mb.
#27001
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23

ОӘК 042-18-20.1.28/01-2014

№1 басылым

11.09.2014 ж.



42 беттің беті - -еттің -ші




ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ

ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ



3 деңгейлі СМЖ құжаты

ОӘК

ОӘК 042-18-20.1.28/01-2014

«Халықаралық дербес құқығы» пәнінің оқу-әдістемелік кешені

№1 басылым

11.09.2014 ж.


«Халықаралық дербес құқығы» пәні бойынша

«5В030100»- құқықтану мамандығына арналған

ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІНІҢ

ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛЫ

СЕМЕЙ

2014
Мазмұны


  1. Глоссарий

  2. Дәрістер

  3. Практикалық сабақтар

  4. Студенттердің өздік жұмысы


1. Глоссарий




Терминдік ұғым сөз

Ұғымдық мазмұны

1

Халықаралық құқық


Мемлекеттер арасындағы әр түрлі саяси, экономикалық және өзге де қатынастарды, сондай-ақ халықаралық қатынастарға қатысушы басқа да құрылымдарды реттейтін құқықтың бір бөлімі.

2

Қағидалар

 


Қандай да бір жүйенің негізін қалайтын идеялар, нақты жүйенің барлық нормалары бағынатын, әрекеті көлемді нормалар.

3

Халықаралық құқықтық нормалар

Бұл халықаралық жария құқық субъектілері тәртіптерінің белгілі бір ережелері

4

Халықаралық құқықтың қайнар көздері

Халықаралық құқық субъектілерінің келісілген еркінбілдіретін халықаралық құқық нормаларына айналған нысандар.

5

Индивид

Бұл жекеадам, жеке өмір сүретін тірі тіршілік

6

De-jure

Бұл толық көлемдегі заңдық салдар туындағанда, құқық бойынша, тұтастай ресми тану.

7

De-facto

 


Тануы көпжылдық қатынастар орнатуға, экономикалық және әкімшілік сипаттағы шарттар жасасуға міндеттейтін тану.

8

Ad hoc

Субъектінің танылуы жоқ, мемлекетке туындаған мәселелерді реттеу үшін белгілі бір қатынастарға түсу, яғни фактілік сипаттағы мойындау.

9

Құқықмирасқорлық

Бұл бір субъектінің құқықтары мен міндеттерінің белгілі оқиғалар мен жағдайлардың туындауы нәтижесінде екінші біреуге өтуі.

10

Халықаралық шарттар ұғымы

 


Шарттық-құқықтық нормалар жиынтығын құрайтын, халықаралық шарттардың жасалу тәртібін, жарамдылық шарттарын, әрекет етуі мен тоқтатылуын айқындайтын халықаралық жария құқықтың бір саласы.

11

Халықаралық шарт

Бұл халықаралық құқық субъектілерінің, ең алдымен және негізгі орайда мемлекеттер еріктерінің келісілген көрінісі, ол тараптардың өзара мүдделі мәселелері бойынша жасалады және қатынастарды халықаралық құқықтың негізгі қағидаларына сай, өзара құқықтар мен міндеттерді жасау жолымен реттейтін шарттық ережелер

12

Pacta sunt servanda

“шарттар орындалуы тиіс” деген рим құқығынан алынған шарттар құқығының негізгі ережесі.

13

Халықаралық шарттарды жасау дегеніміз

Бірнеше жүйелі сатылардан құрылатын күрделі процесс.

14

Парафирлеу

Шарттың түпнұсқасын жасау.

15

Депоненттеу

Бекіту грамоталарымен алмасу.

16

Промульгациялау

Шартты жариялау.

17

Шарт мәтінін қабылдау

Дауыс берудің қажетті рәсімі, оның көмегімен мемлекеттердің немесе халықаралық ұйымдардың өкілетті тұлғалары мәтінімен келісілетіндіктерін білдіру.

18

Мәтәннің түпнұсқалығын бекіту

Шарттың қабылданған мәтіні түпкілікті деп танылатын рәсім (грек сөзі authentikos–түпнұсқа, алғашқы қайнар көзден шығады деген мағынаны білдіреді).

19

Ad referendum

Мемлекеттің шарттың өзіне міндетті екндігімен келісу әдісі.

20

Ескерту дегеніміз

Мемлекеттің кез келген нысанда және кез келген атауда жасайтын бір тарпты жариялауы.

21

Ратификациялау

Бекітушарт процессінің маңызды сатыларының бірі, ол мемлекеттік биліктің жоғары органының халықаралық шартты бекітуін көрсетеді.

21

Халықаралық жариялаудан басқа ішкі мемлекеттік промульгация

Ол қатысушы мемлекеттің бұқаралық ақпарат құралдарында халықаралық шартты ресми жариялау.

 


22

Депозитарий

 


бір немесе бірнеше мемлекеттер, халықаралық ұйымдар немесе осындай ұйымның бас атқарушы лауазымды адамы.

23

Депозитке беру деп

Депозитарийге халықаралық шарттың, бекіту грамоталарының, халықаралық шарттқа қосылу туралы құжаттардың немесе шарттың бұзылғаны туралы құжаттардың түпнұсқасымен сақтауға беруді айтамыз.

24

Халықаралық шарттардың өз күшіне енуі дегеніміз

Шарт тараптарының қатысушылар ретінде заңды құқықтар мен міндеттерге ие болуы.

 


25

Шарттың әрекет етуінің тоқтатылуы дегеніміз

Халықаралық құқыққа сәйкес барлық құқықтық қатынастардың тоқтауы.

 


26

Консенсус

Шешімдерді дайындау мен қабылдау рәсімі, оған мүше мемлекеттердің позициясын дауыс бермей-ақ уйлестіру және қабылданатын шешімдерге толықтай алғанда қарсылықтардың болмауы.

27

Халықаралық ұйым

Бұл белгілі бір міндеттерді орындау үшін халықаралық шарт негізінде құрылған, тұрақты әрекет ететін органдар жүйесі бар, халықаралық құқық субъектілігіне және халықаралық құқық номалары мен қағидалары негізінде құрылған мемлекеттердің тұрақты бірлестігі.

28

БҰҰ Бас Ассамблеясы

Оның барлық мүшелерінен тұратын Біріккен Ұлттар Ұйымының басты органы.

29

Хатшылық

БҰҰ-ның әкәмшілік органы

30

Халықаралық құқықтағы жауапкершілік

Бұл халықаралық құқықтық міндеттемелерді бұзған жағдайда халықаралық құқық субъектілері үшін туындайтын заңдық салдар.

31

Зиян (залал)

Мемлекеттің құқыққа қайшы тәртібінің салдары.

32

Реституция

Бір мемлекеттің аумағынан тартып алынып, келесі бір мемлекетке шығарылғанмүлікті қайтару.

33

Субституция

 


Егер заттарды қайтара алмаған жағдайда келісім бойынша соған тең бағалы немесе жақын келетін затпен қайтару.

34

Репрессалий

Басқа мемлекеттің бұзған өзінің құқықтарын қалпына келтіруге бағытталған мемлекеттердің мәжбүрлеу әрекеттері.

35

Абсолюттік жауапкершілік

 


Бұл мемлекеттің жауапкершілігі.Мемлекет өзінің органдары арқылы халықаралық аренаға шығады, яғни мемлекет өзінің атқарушы, заң шығарушы, сот органдарының барлығының әрекеті үшін жауап береді.

2. Дәрістер

Дәріс сабағының құрылымы

Тақырып 1. Халықаралық дербес құқық түсінігі

1. Халықаралық дербес құқық түсінігі және атауы

2. Халықаралық дербес құқықтың мазмұны мен мәні

3. Халықаралық дербес құқықтың құқық саласы ретіндегі мәні

4. Халықаралық дербес құқықтың құқық жүйесінде алатын орны

1. Біріншіден, бұл шаруашылық өмірдің интернационалдандырудың объективті процесі осыған сай жан-жақты экономикалық қатынастардың жаңа деңгейін талап етуде. Бұл тұстағы айқын мысал ретінде еуропалық континенттік дамуды атауға болады. Шаруашылық өмірдің интернационалдандырудың ең жарқын көрінісі ретінде жан-жақты экономикалық және экономикалық-техникалық қауымдастықтың дамуын атауға болады. Егер де XIX-XX ғасырларда ол қатынастар тек саудамен ғана шектеліп отырған болса, ендігі ХХ-ХХІ ғасырларда бұл тек тауар мен қызмет алмасу ғана емес, өндірістік кауымдастық, оның қүрамына бірлескен кәспорындар мен өндірістер, бірлескен зерггеулер мен ізденістерді жүргізулер кіреді.

Екіншіден, бұл жағдай - соғыстар мен түрлі сипаттағы қактығыстарға байланысты, саяси және ұлттық себептерге қатысты, сонымен қатар жұмысқа орналасу мен білім алуға байланысты халықтың көшіп-қонуының (миграциясының) тез арада өсіп кетуіне байланысты болды.

Үшіншіден, ғылыми-техникалық прогресс бір жағынан, коммуникациядағы, көлік жетістіктері аркасында көптеген елдер өзара жақындасты, осының аркасында, жалпы, адамзаттық қарым-қатынас дамыды, теле-радио кұралдары, бейнетехника мен спутниктік құрылғыларды қолдануға байланысты ғылымда болып жатқан жетістіктер дүние жүзінде әр түрлі хабарларды тез арада таратып отыруға мүмкіндік берді; космосты игерудегі жетістіктер тағы бар, ал екінші жағынан ғылыми-техникалық прогресстін кертартпа тұстары, атап айтқанда, Чернобыль мен Ирактағы трагедиялар, коршаған ортаның ластануы мен улануы бір ғана мемлекеттің шекарасымен шектеліп кана коймайды.

Халықаралық дербес құқық, үшін басты маңызды болып табылатын нәрсе - халықаралық қатынастар гуманизациялануы болып табылады. Барлық мемлекеттердің - халықаралық қатынас реттеуіне қатысушыларының назарында адам, оның жай-күйі, құқықтары мен бостандықтары болуы тиіс.

Мемлекеттердің өзара байланыстылығы әр түрлі салалардағы өзара ықпалдастық тұтастарынан да көрінеді.

Мемлекеттер арасындағы қауымдастық туралы мәселелерді шешу кезінде құқықтық және оның әдістері мен құрылымдарының орны ерекше болып келеді.

Халықаралық дербес құқықтың спецификалық ерекшелігі осы мемлекеттердің арасындағы, құқық жүйелерінің арасындағы айырмашылықты сақтай отырып, коллизиялық деп аталатын нормалардың көмегімен қай мемлекеттің құқығы тиісті жағдайларда қолданылатындығын анықтауға бағытталған.

Халықаралық дербес құқықтың мақсаты әр түрлі елдердің фирмалары мен ұйымдарының арасындағы іскерлік байланыстарды құқықтық реттеу болып табылады.

Қатынастардың екінші бір тобы - шетелдік қатысушылар, яғни азаматтардың қатысуымен болады. Халықаралық құқықтағы сияқты халықаралық дербес кұқыққа да жалпы қоғамдық мүдде мен жеке тұлғаның мүдделері толығымен ескерілуге жатады.

Халықаралық дербес құқықта шетелдіктердің жеке мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтары туралы, олардың еңбек, отбасы және басқа салалардағы құқықтары туралы сөз болады. Осы аталған құқықтарға кепіл болу халықаралық дербес құқықта басты орынға қойылады, әсіресе, бұл аралас (шетелдің қатысуымен) некелерге, отбасылардың түрлі мемлекет азаматтарынан құрылуына байланысты болып табылады. Халықаралық дербес құқық нормалары Қазақстаңдағы шетел азаматтарының құқықтық жағдайын және біздің азаматтардың шетел мемлекетіндегі жағдайын анықтайды.

Халықаралық дербес құқықтың реттеу пәні халықаралық өмірде пайда болатын азаматтық-құқықтық сипаттағы түрлі қатынастар болып табылады.

Халықаралық дербес құқық халықаралық жария құқықпен (не жалпы халықаралық кұқықпен) тығыз байланысты. Халықаралық дербес құқық өз бетіндік, тәуелсіз құқық жүйесі болып табылады. Үстемдік етіп тұрған концепцияға (тұжырымдамаға) сүйенсек халықаралық дербес құқық болып табылады.

Халықаралық жария құқық пен халықаралық дербес құқықтың нормалары бір ғана мақсат үшін - әр түрлі саладағы халықаралық қауымдастықты дамытудың құқықтық алғышарттарын дайындау қызметін атқаруда. Бұл екеуінің арасындағы ортақ мүдде - осы жердегі халықаралық қатынастар туралы ойлар бұл ұғымдардың кең мағынада, яғни екі немесе одан да көп мемлекеттердің қатысуымен болатын, бір мемлекет аумағынан тыс туындайтын қатынастар туралы болып отыр. Дегенмен, халықаралық дербес құқық жария құқықтық емес, жеке құқықтық қатынастарды реттейді. Бұл реттегі халықаралық дегеніміз шетел элементімен күрделендірілген қатынасты білдіріп тұрады.

Халықаралық дербес құқықтың халықаралық жария құқықтан ең бірінші айырмашылығы - олардың реттейтін қатынастарының мазмұнының әр түрлігінде. Халықаралық жария құқықта мемлекеттер арасындағы саяси қарым-қатынастар, бейбітшілік пен халықаралық кауіпсіздік, мемлекеттің егемендігі мәселелері, мемлекет ісіне араласпау, қарусыздану сияқты мәселелер қарастырылады. Халықаралық жария құқықта халықаралық сауда, экономикалық әрекеттесу сияқты сауалдардың кең етек алуы халықаралық экономикалық құқықтың туындауына әкеліп соқтырады. Дегенмен, олармен реттелетін қатынастар азаматтық-құқықтық емес, мемлекетаралық сипатқа ие болып табылады. Ал халықаралық дербес құқыққа келер болсақ, оның реттеу аясы халықаралық қатынастағы нақ осы жеке құқық саласында көрініс табады. Бұл ең біріншіден, мүліктік қатынастар (мәселен, авторлық пен патенттік құқық саласында), яғни бұлар халықаралық дербес құқықтың реттеу аясына жататын қатынастар болып табылады.

Халықаралық жария құқықтан халықаралық дербес құқық тек өзінің реттеу пәнімен ғана емес, сол қатынастардың субъектілерінен де ерекшеленеді. Мемлекеттер халықаралық жария құқықтың негізгі субъектілері болып табылады. Сонымен қатар, халықаралық ұйымдар мен өз тәуелсіздігі мен бостандығы үшін күресуші ұлттарды да осы топқа жатқызады. Ал халықаралық дербес құқықта қатысушылар мемлекет қана емес (бірақ оның қатысуы да жоққа шығарылмайды), ең басты қатысушылар жеке тұлғалар мен заңды тұлғалар болып табылады. Жеке тұлғалар бұл азаматтар, ал заңды тұлғалар - бұл мемлекеттік ұйымдар, жеке фирмалар, өндірістер, ғылыми зерттеу және басқа да ұйымдар.

Ендігі жерде халықаралық дербес кұқықты халықаралық жария құқықтан ерекшелейтін үшінші белгісін атап өтуге болады. Халықаралық шарт халықаралық жария құқықта қатынастарды реттеудің негізгі қайнар көзі болып табылады. Халықаралық дербес кұқыкта да халықаралық шарттардың алатын орны ерекше, бірақ олардың ережелері кейбір мемлекеттердің заңнамаларына сіңірілсе де, сіңірілмесе де қолданыла береді, ал кейбір мемлекеттерде ол шарт тек мемлекет санкциясын алған уақытта ғана қолданысқа ұшырайды.

Халықаралық дербес құқықта маңызды орынды (бұл халықаралық жария құқыққа барынша тән қасиет) таза ішкі сипаттағы заңнама, сот және арбитраж тәжірибесі алады.

Енді, халықаралық дербес құқықтың мәнін анықтағаннан кейін, оны құқықтық тұрғыдан алғандағы түсінігіне байланысты пікірлерді карастырған жөн.

Кеңестік дәуірде осы ғылымның дамуының алдында тұрған сұрақтардың бірі халықаралық дербес құқық деген түсінікке байланысты болып табылған. Жалпы жағдайларда, лениңдік түсінік - біз ешқандай жекөлікті танымаймыз, бізде бәрі ортақ, сондықтан да, жария құқықтық деген түсінік қолданылуы керек деген де болды. Дегенмен де осы дербес кұқық деген сөздің өзі тұтастай алғанда осы ғылымның ішкі мәнін және оның мазмұнын айқындап тұр, өйткені бұл сонау ерте римдік дәуірдегі құқықтарды дербес және жария деп бөлуді ары қарай дамытып отыр. Бұны Ульпиниан қалыптастырған болатын, оның айтуынша жария құқық мемлекеттің жағдайына байланысты, ал дербес құқық жеке тұлғалардың құқықтарына байланысты болып табылады. Халықаралық дербес құқықтағы халықаралық деген түсінік қазіргі кездің өзіне дейін даусыз болып келеді. Бірақ көптеген авторлардың пікірі бойынша халықаралық дербес құқық барынша ішкі құқықпен тығыз байланыста бола отырып, құқық саласы ретінде танылады және ұлттық құқық жүйесінің бөлігі болып табылады. Ал енді ең соңғы авторлардың қатары құқық деген сөзге өздерінің қарсылығын білдірді, себебі олардың пікірі бойынша халықаралық дербес құқық ол реттеуші функцияны емес, тек қана сілтемелік функцияны атқарушы болып табылады және мұндағы басты орынға коллизиялық ережелер ие деп тұжырымдады.

Сонымен қатар, осы халықаралық дербес кұқық деген түсінікке өзгертулер енгізуге байланысты жұмыстар одан әрі жалғасты. В.М. Корецкий өзінің «Очерки международного частного права» деген кітабында осы пәнді қамтиды деген 50-ден астам пәннің атауын ұсынады. Олардың қатарына келесі пәндерді жатқызуға болады: 1) халықаралық азаматтық құқық; 2) халықаралық шаруашылық құқық; 3) жеке құқықтық қатынастардың халықаралық режимі; 4) халықаралық дербес құқық; 5) шетелдік құқықты қолдану; 6) халықаралық құқық кағидаларына сәйкес түрлі мемлекеттердің заңдарын қолдану; 7) мемлекеттердің аумағынан тыс жерлерде құқықты тану; 8) құқықты тану; 9) шетелдіктердің жалпы жеке құқықтары; 10) бөлектейтін құқық; 11) жеке құқық саласындағы құқық конфликтілерінің теориясы; 12) кұқық конфликтісі т.б.

Халықаралық дербес кұқықтың мазмұнына аталған атаулардың қайсысы көбірек келетіндігін біз төменде көрсетілген бөлімдерден білетін боламыз, ал қазір біз халықаралық дербес құқық деген сөзді қолданған барынша дұрыс екендігін айта аламыз.


2. Біздің отандық ілім халықаралық азаматтық-құқықтық, шетелдермен отбасылық, еңбек немесе халықаралық қатынастарды реттейді деген көзқарасты ұстанады. Осылайша, халықаралық дербес құқық дегенде кең ауқымды бір мемлекеттің аумағында ғана орын алмайтын азаматтық-құқықтық қатынастар туралы айтуға болады, қайсыбір мемлекет азаматтары арасындағы мүліктік және оларға байланысты емес жеке мүліктік емес қатынастарды айтпастан бұрын, бұл мемлекеттер арасындағы сыртқы саяси қатынастарды да козғап өту керек.

Ең біріншіден, мүліктік қатынастағы халықаралық құқық шетелдік элементке ие екендігі туралы айтылуы керек. Осындай шетелдік элемент бар мүліктік қатынастардың негізгі деген үш тобын бөліп қарастыруға болады:

1. Шетелдік болып табылатын субъектінің қатысуымен болатын мүліктік қатынастар. Бұл шет мемлекеттің азаматы, шет мемлекеттің заңды тұлғасы немесе тіптен, шетелдік мемлекеттің өзі де болуы мүмкін. Мәселен, казақстандық өнеркәсіп орны ағылшындық фирмамен тауар партиясын сату туралы шарт жасайды. Мұндай жағдайда шетелдік элемент болып ағылшындық фирма табылады.

- Субъектілердің барлығы бір мемлекетке тиесілі мүліктік қатынастар (мәселен, мұрагерлік мүлік) тиісті қатынастар пайда болатын объект шетел аумағында болатын болса.

- Заңды фактімен пайда болуы не тоқтатылуы тығыз байланысты мүліктік қатынастар (зиян келтіру, шарт жасау, өлім т.б.).

Отандық ілім халықаралық дербес құқық сонымен катар, халықаралық азаматтық іс жүргізу мәселелерін де карастырды. Мұның астарында, азаматтық істе шетелдік элементтің болуы әлдебір процессуалдық салдар туғызады деген пікір туғызады.

Халықаралық дербес құқықтың тарихи негізін коллизиялық нормалар құраған. Шетелдік элементі бар азаматтық құқықтық қатынастарды реттеудің басты ерекшелігі - көп жағдайда халықаралық дербес кұқық мәселелерін шешуде тікелей ереже және қолданылатын ереже жоқ. Бұл ережелер тек қай заңнама қолданылуы керек екендігі туралы меңзейді. Мұндай сипаттағы ережелер коллизиялық деп аталады.

Заң тұрғысынан алғанда коллизиялық нормалар халықаралық дербес құқық құрамына кіретін аса күрделі нормаларды білдіреді. Мемлекеттер қолданатын осындай нормалардың жиынтығы коллизиялық құқықты құрайды. Коллизиялық құқық халықаралық дербес құқықтың аса күрделі және аса маңызды бөлігін құрайды, бірақ коллизиялық сауалдар мен халықаралық дербес құқық мазмұны толығымен ашылмайды.

Халықаралық дербес құқық аясына шетел элементі бар халықаралық азаматтық құқықты реттейтін барлық нормаларды енгізген жөн. Бұл ретте мемлекеттердің арасындағы құқық емес, олардың арасында орнайтын қатынас басты мәнге ие болуы тиіс. Осындай түсініктен кейін халықаралық дербес құқық құрамына халықаралық қатынастар көмегімен унификациялауға көп мән берген жөн. Шаруашылық өмірдің интернационалдануы сауда, көлік және басқа салалардағы материалдық құқықтардың унификациялануына алып келуде.

Халықаралық дербес құқықтың қолданылар кеңістігі мен оның мазмұны туралы сұрақтар құқықтық доктринада қолданыла бермейді. Шетелдік теория мен тәжірибеде белгілі бір дәрежедегі ортақ түсінік қалыптасты, яғни шетелдіктердің статусынын сауалы халықаралық дербес құқыққа бағытталған. Сонымен катар, осы тұста да бірқатар нюанстар бар. Мәселен, Францияда шетелдіктердің құқықтық жағдайы ешқандай сауалдарсыз халықаралық дербес кұқықтың реттеуіне енгізіледі, ал Англияда, Уэльсте және Нидерланта бұл халықаралық дербес құқықтың көрінісі деп танылады. Бірқатар жағдайларда халықаралық дербес құқықтың аясы туралы доктриналық көзқарастар халықаралық дербес құқық туралы заңнамада өз бекімін тапқан. Мәселен, Венгрияның халықаралық дербес кұқық туралы Заңында оның әсер ететін аясы белгіленген: бұл заң бейбітшілік кезіндегі шетел мемлекетімен осы мемлекеттің арасындағы азаматтық, отбасылық, еңбек қатынастарын реттейді деп көрсетеді. Ағылшындық, американдық, голландық ғалымдардың еңбектерінде халықаралық дербес құқықты реттеуге коллизиялық нормалар жатқызылады. Бұл реттегі сұрақтардың барлығы көбіне соттылыққа байланысты болып келеді, яғни белгілі бір даулы қатынастарды реттеуде қай мемлекеттің соты басым рөлді алу керек деген сауалдар, осыған байланысты қай елдің құқығы қолданылатындығы туралы мәселе шешіледі.

Шетелдіктердің құқықтық жағдайын халықаралық дербес құқық мәселелерінің қатарына жатқызу Франция мен оның бұрынғы отарларына тән болып табылады. Сонымен қатар назар аударатын бір мәселе, Францияның халықаралық дербес құқығында шетелдік азаматтың Франция азаматтығын алуы, оның аумаққа енуі, оның азаматтық және саудадағы мәртебесі сияқты мәселелер басым орынды иеленеді. Француздық құқықтық доктриналарда халықаралық дербес құқыққа қатысты көзкарас кездеседі, оған сәйкес халықаралық дербес құқық халықаралық қатынасқа енуші субъектінің құқықтық жағдайын анықтаушы болып табылады.

Халықаралық дербес құқықты зерттеумен айналысатын ғалымдардың айтуы бойынша оның реттеу аясына, сонымен қатар азаматтық сауалын, олардың статусына, жария тәртіпке байланысты мәселелерді де енгізуі керек. Бірақ 1940-жылдардың басынан бастап, күні бүгінге дейін халықаралық дербес кұқықты іс жүргізу құқығымен байланыстыру сауалы ашық түрде қалып отыр.

Жоғарыдағы даулардың тиісті шешімін тапқанша халықаралық дербес құқықтың жалпы танылған және мойындалған пәнін анықтау мүмкін емес. Осы пәннің жүйесіне байланысты даулардың шексіз жалғасуы халықаралық дербес құқықтың құқықтық табиғатын және оның реттелу әдістерін, оның жүйесіне байланысты сұрақтарды шешуге мүмкіндік бермейді, өйткені құқықтың осындай сипаттаушы белгілері құқықтың реттеу пәніне тәуелді болып табылады.

Ен біріншіден айтарымыз, халықаралық дербес құқық реттейтін қатынастардын бір тобын бөліп алу үшін оның тек халықаралық қатынастарды реттейтіндігін атап өту керек. Халықаралық қатынастар күрделі кешенді құбылыс болып табылады. Бірінші кезекте мемлекетаралық қатынастарды ажыратып алған жөн (мұның ішінде мемлекеттен келіп шығатын субъектілерді де міндетті түрде қосамыз). Бұл қатынастардың тобының ерекшелейтін белгісі болып олардың субъектілері - мемлекеттерге тиесілі егемендік болып табылады. Нак осы егемендік арасындағы мемлекетаралық қатынастарды белгілейді. Мемлекетаралық қатынастар халықаралық жария құқықтың реттеу пәні болып табылады.

Мемлекетаралық қатынастар мен көбіне олардың субъектілері азаматгар мен ұйымдар (заңды тұлғалар) арасындағы қатынастар байланысты болып келеді. Мысалы, Қазақстан шетелдік мемлекетпен сауда және экономикалық әріптестік туралы шартқа отырады. Бұл халықаралық құқықтың реттеу пәні болып табылады. Аталған жағдай мемлекеттер арасында жасалатын шарттардың негізінде айқындалады. Бұл қатынастардан басқа сол мемлекеттердің жекелеген ұйымдары мен азаматтарының арасында да сауда, экономика мен коммерциялық қатынастар орнығып қалуы мүмкін. Бұл тұста, жоғарыда аталған мемлекетаралық шарттар оларды реттеуде әлсіз болып қалады. Сондықтан да халықаралық қатынастарда жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың қатысуы ерекше бір спецификалық қатынастарды тудырады.

Халықаралық дербес құқықтың аясында азаматтық құқық: азаматтардың құқықтық қабілеттілігі, шетелдік заңды және жеке тұлғалардың меншік құқықтары, сыртқыэкономикалық мәмілелерден туындайтын қатынастарды реттеу жолдары сияқты өзінің күрделілігі бойынша бұл азаматтық-құқықтық қатынастар, яғни әрбір мемлекеттің өзінің аумағында азаматтық құқықпен реттелетін қатынастар. Құқықтық білім азаматтық-құқық пәніне азаматтар мен заңды тұлғалардың арасындағы жеке мүліктік және мүліктік емес қатынастар жатқызылатындығы мәлім.

Дегенмен, халықаралық дербес құқық пен азаматтық-құқықтардың реттеу пәндерінің бірдей немесе ұқсас болуы олардың пән ретінде ұқсастығын білдірмейді. Халықаралық дербес құқық стаңдартты мүліктік қатынастарды емес, тек кана халықаралық қатынастардан туындайтын қатынастарды реттейді. Мәселен, екі қазакстандық фирма арасында жасалған шарт азаматтық-құқықықпен реттелуге жатады, ал егер сол шартка отырушы мемлекет шетел мемлекеті болса, бұл халықаралық дербес кұқыктың нормаларымен реттелуге жатады.

Осыдан шығатын корытындыны таразылай отырып, халықаралық дербес құқықтың қоғамдық қатынастарының екі белгісін шығарып алуға болады. Олар: біріншіден, халықаралық; екіншіден, азаматтық-құқықтық болып табылады.Тек қана осы екі белгінің бір кезде кездесуі ғана коғамдық қатынастардың құрамынан халықаралық дербес құқықтың пәні болып табылатын қатынастарды бөліп карастыруға жол ашады. Мысалы, Қазақстан азаматының өлімінен кейін оның Қазақстаңдағы аманаты ашылады және оған сәйкес мұрагерлері анықталады. Бұл тұста азаматтық-құқықтық қатынастар туындайды. Егер осы мұра басқа бір мемлекет аумағында ашылса немесе мұрагерлер шетелдік азаматтар болып шықса, онда бұл халықаралық дербес кұқықтың көмегіне жүгінетін қатынас болып шыға келеді.

Сәйкесінше, қазақстандық ішкі қатынастар азаматтық құқықпен реттеледі де, олардың біразы халықаралық сипатқа ие болатын болса, халықаралық дербес құқықтың реттеу пәніне кіреді.

Осыдан келіп, халықаралық дербес құқықтың пәні болып халықаралық азаматтық құқықтық қатынастар табылады деп жауап берумізге болады.

Осыдан келіп азаматтық деген қатынастардан бөлек отбасылық, еңбек қатынастары осы халықаралық дербес құқықтың реттеу объектісіне жатады ма, әлде жоқ па деген заңды сұрақтар туындай бастайды.

Халықаралық дербес құқықтың пәнін құрайтын тағы бір қатынастардың белгілері бар. Бұл жеке адамдар мен заңды тұлғалардың арасында жататын қатынастар. Дегенмен, бұл принцип өз бетіндік сипатка ие емес, өйткені олардың барлығы жеке құқықтық табиғаттан келіп шығады.



жүктеу 1,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау