Пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «химия есептерін шығару әдістемесі»

Келесі есептерді шығар:

1. 
   Мына газдардың О₂, Ν₂, СО₂,ауа, ЅО₂, ΝН₃,НСl бір литрінің массасын анықтаңдар.
   

2. 
   Қалыпты жағдайда берілген 500м³ гелийдің,
   сутегінің , азоттың массаларын аныктаңдар.Жауабы: (кг) 89; 28; 44; 64; 625
   
3. 
   Температурасы 20°С-да 730 мм с.б. N₂О, СО, N0,
   ЅО₂, ΝН₃, НСl ЅО₃ газдарының бір литрінің массасы кан-
   ша болады?Жауабы: (г/л) 1,75; 1,12; 1,20; 2,56; 1,46; 0,68; 3,99
   
4. 
   Көлемі 344 мл газдың 42°С-да 772 мм с. б. масса-
   сы 0,865 г. Осы газдың салыстырмалы молекулалык массасын
   табыңдар. Жауабы: 64
   
5. 
   Массасы 0,879 г оттегінің 18°С-да 752 мм с.б.көлемі
   қандай? Жауабы: 603 мл
   
6. 
   10 г СS₂ буы 100°С-да, 1 атм қысымда қандай
   көлем алады? Жауабы: 4,02 л
   
7. 
   Көлемі 20 л баллонда 3 кг оттегі бар. 20°С-да баллондағы газ қысымы қандай?
   

8. 
   Температурасы 17°С-да болат баллондағы азоттың қысымы 12,5 мПа. Баллон 20,3 мПа қысымға шыдайтыи болса, газ шекті қысымға қандай температурада жетеді?Жауабы: 114 ⁰С
   
9. 
   Температурасы 17°С-да газдың көлемі 850 мл, егер
   кысым түрақты болса, 100°С-да газ қандай көлем алады?Жауабы: 746 мл
   
10. 
    Массасы 1,73 г газ 39°С-да, 741 мм с. б. 640 мл
    көлем алады. Газдың молярлық массасы қандай?Жауабы: 71 г/моль
    

1. 
   Келесі анықтамаға,түсініктерге глосарий құрастыр: Бойль-Мариотт заңы, Гей-Люссак заңы, Шарль заңы, Гей-Люссактың көлемдік қатынас заңы, парциалды қысым, Клапейрон-Менделеевтеңдеуі
   
2. 
   Келесі есептерді шығар:
   

1. 
   Массасы 14,6г НСl калыпты жағдайда кандай көлем алады?Жауабы: 8,96 л
   
2. 
   Көлемі 20л ыдыс 22°С-да, 500кПа қысымда көміркышқыл газымен толтырылған. Осы газдың массасы кандай?Жауабы: 179,4г
   
3. 
   Массасы 30,3 г газ 18°С-да көлемі 15 ыдыста тұрғанда 122 кПа қысым көрсетсе, оның молярлык массасы қандай?Жауабы: 40 г/л
   
4. 
   Температурасы 20°С 500 мл көлем алатын газдың көлемі 100°С-да қандай болады?Жауабы: 392 мл
   
5. 
   Көлемі 2л газдың қысымы 90 кПа. Осы газдың % көлемін 4 л-ге шейін жеткізу үшін қысым кандай болу керек?Жауабы: 45 кПа
   

№7,8 Зертханалық-практикалық сабақ

Жоспары :

1. 
   Химиялық формулалар бойынша есептердің типтері
   
2. 
   Химиялық формула ,түрлері.Формула құру
   
3. 
   Формуласы бойынша заттың салыстырмалы молекулалық массасын және молярлық массасын есептеу бойынша типтік есептің үлгісі
   
4. 
   Формуласы бойынша заттың құрамына кіретін элементтердің массалық үлесін есептеу (проценттік мөлшермен)
   
5. 
   Формуласы бойынша заттың құрамына кіретін элементтердің массаларының қатынасын есептеу
   
6. 
   Жай заттың берілген массасын алу үшін қажет күрделі заттың массасын есептеу
   
7. 
   Күрделі заттың берілген массасынан алуғаболатын жай заттың массасын есептеу
   
8. 
   Құрамында кристалдық суы бар заттарды формулалары бойынша есептеулер
   
9. 
   Моль және молярлық масса ұғымдарын пайдаланып жүргізілетін есептеулер.
   

Химиялық қосылыстың формуласы оның әр молекуласы қандай элементтердің қанша атомдарынан түратындығын көрсетеді. Егер заттың 1 моль мөлшерін алатын болсақ, онда оның формуласы сондағы өр элемент атомдарының мөлшерлерінің, яғни моль сандарының қатынасын көрсетеді. Әрине, бүл қатынас бүтін сандар қатынасы болу керек (атом; жарты немесе ширек болмайды, тек бүтін болады).

Химиялық қосылыстардың формулаларына байланысты негізінен екі түрлі есептеулер жүргізуге болады. Егер химия-лық қосылыстың формуласы белгілі болса, онда оның құрамына кіретін әр атомның массалық үлесін, яғни проценттік мөлшерін табуға болады. Керісінше, егер химиялық қосылыстың құрамына кіретін әр элементтің массалық үлесі, яғни проценттік мөлшері белгілі болса, онда қосылыстың құрамына кіретін элементтердің моль сандарының ең кіші қатынасын көрсететін ең қарапайым формуласын табуға болады. Әдстте, мүндай формуланы "эмпирикалық" формула| деп атайды. Заттың эмпирикалық формуласын табу үшін. "химиялық анализ" мәліметтері қажет.

Белгісіз затгың эмпирикалық формуласын табу сол затгың нағыз, немесе, басқаша айтқанда, молекулалық формуласын табу жолындағы алғашқы қадам болып қана табылады. Заттың молекулалық формуласын табу үшін көбінесе химиялық анализ мөліметтерінен басқа да қосымша мөліметтер қажет болады. Мысалы, берілген заттың молекулалық массасын есептеу үшін оның буының тығыздығы керек болады. Осы-лай, белгісіз заттьщ қүрамына кіретін әр элементтің массалық үлесі (%) арқылы оның "эмпирикалық формуласын" ал, қосымша меліметтер арқылы оның нағыз молекулалық формуласын табуға болады. Эмпирикалық формула мен нағыз немесе молекулалық формула еселік қаты-наста болады. Олардың айырмасын төмендегі кестеден түсіну болады.

Молекулалық формула деген атаудың жеке молекулалардан тұратьш затгар үшін немесе, басқаша айтқанда, молекулалық затгар үшін ғана мағынасы бар. Ал, NaС1 тәрізді кристалдық затгар үшін тек оньщ құрамындағы элементтердің мөлшерлерінің (мольдерінің) қатынасы туралы ғана айтуға болады. Мүндай затгар үшін эмпирикалық формула мен нағыз формула бірдей.

Сонымен, химиялық анализ мәліметтері бойынша белгісіз заттың құрамына кіретін әр элементтің массалық үлесі және оның молекулалық массасы, немесе оны есептеуге керекті мәліметтер жеткілікті болса, онда оның эмпирикалық нағыз (молекулалық) формуласын табуға болады. Ал, көптеген есептерде белгісіз заттың молекулалық массасы есептің шартында берілмейді, бірақ оны есептеу үшін қажетті кейбір мәліметтер келтіріледі. Кейде молекулалық массасын табу үшін арнайы логикалық әдістерді қоддануға тура келеді.

Егер заттың химиялық формуласы белгілі болса, онда заттағы әрбір элементтің салыстырмалы массасын есептей салуға болады.

Заттың химиялық формуласы негізінде 2 негізгі типтегі есептеулерді жүргізуге болады.

1. 
   Заттың құрамындағы әрбір элементтің атомдық массасын біле отырып, 1 моль заттағы жалпы массасын, әрбір элементтің проценттік үлесін анықтауға болады.
   
2. 
   Керісінше тапсырманы орындауға болады: заттағы элементтердің берілген проценттік құрамы бойынша заттың химиялық формуласын анықтауға болады.
   

Газы жоқ ыдыстың массасын m_ыдеп белгілейміз, ал белгісіз газдың молекулалық массасын – х. Бұдан:

V(Н₂)*2+ m_ы =24,8; (1)

V(О2)*32+m_ы =36,8; (2)

Екі газдың зат мөлшері тең, себебі көлемі, қысымы және ыдыстардың температурасы бірдей. (1) және (2) теңдеулерді шешеміз:

m_ы=24,0г, ν(Н₂)=ν(О₂)=0,4 моль

Үшінші ыдыстағы қоспаның массасын азайту арқылы табамыз:

33,28-24,0=9,28г

Бұл ыдыстағы азоттың зат мөлшері: ν(N₂)=v(қоспа)*0,4=0,16моль;

Белгісіз газдың молярлық массасын мына теңдеу арқылы табамыз:

9,28=0,16*28+(0,4-0,16)х, бұдан:

х=20г/моль. Белгісіз газ – неон.

1. 
   Кальцийдің, күкірттің және оттегінің массалық қатынастары 5:4:8 ,болса, заттың формуласы қандай?
   
2. 
   Үш валентті металлоксидінде оттектің массалық үлесі 47,06%. Осы элементті және оксид формуласын анықта
   
3. 
   Темір купоросында кристалды судың массалық үлесі 45,3%.құрайды. Темір купоросы формуласындағы судың молекула санын анықта
   
4. 
   Құрамында 4% қоспасы бар 10 кг тотияйын құрамында қанша мыс бар.
   
5. 
   Тотияйын (CuSO₄*5H₂O) құрамындағы судың массалық үлесі қандай
   
6. 
   Массасы 16г элемент 6,4г оттекпен қосылыпЭО оксидін түзсе,ол қандай элемент болғаны?
   
7. 
   Сахарозада көміртегінің массалық үлесі 42,1%құрайды, осы қосылыстың салыстырмалы молекулалық массасы 342-гетең. Сахароза молекуласындағы көміртегі атомының санын тап.
   
8. 
   Үш валентті металл оксидіндегі металдың массалық үлесі 30,0%.Осы элементті және оксидті анықта.
   
9. 
   Егерде 28,8г оксидте 25,6г мыс болатындығы белгілі болса оксидтің формуласы қандай?
   
10. 
    Құрамына 87,5% азот,12,5% сутегі кіретін заттың формуласын анықта.Заттың салыстырмалы молекулалық массасы 32-ге тең.
    
11. 
    Хлоридтегі элементтің массалық үлесі 0,202.Егер элемент үш валентті болса ол қандай элемент екендігін анықта?
    
12. 
    Оксидтегі металдың массалық үлесі0,599.Қандай металл екендігін анықта
    
13. 
    Барий хлориді кристаллогидратындағы барийдің үлесі 56,14 .Кристаллогидраттың формуласын анықта
    
14. 
    Барий хлориді кристаллогидратындағы криисталды судың үлесі 14,8 . Кристаллогидраттың формуласын анықта
    
15. 
    0,5моль алкиндерге жататын көмірсутегі толық жанғанда 2 моль оттегі қажет болды. Алкиннің формуласын анықта
    
16. 
    Массасы 8,40г этилен қатарының көмірсутегісі көлемі 2,688л сутегімен толық әрекеттесті. Алкеннің формуласын анықта.
    

1. 
   Келесі есептердің типтеріне мысалдар қарастыр ,бақылау сұрақтарын дәптерде жазбаша орындау керек
   

Әдебиеттер:

1. 
   Ерыгин Д.П., Шишкин Е.А. Методика решения задач по химии. - М.: Просвещение, 1989 - 173 с.
   
2. 
   Хомченко Г.Г., Хомченко И.Г. Задачи по химии. -М.: Высшая школа, 1987 - 238 с.
   
3. 
   Лабий 10.М. Решение задач по химии с помощью уравнений и неравенств. - М.: Просвещение, 1987. - 80 с.
   
4. 
   ТемірболатоваӘ.Е.Химия есептері мен жаттығуларының жинағы. Алматы:Рауан,2000.96б
   
5. 
   БекішевК.Б. Химия есептері (оқу құралы)Алматы. «Білім».2007ж
   
6. 
   Усманова М.Б.,Сақариянова К.Н. Химия сандық есептер шығару әдістемесі Алматы «Атамұра» 2004
   

№9,10 Зертханалық-практикалықсабақ (2сағ)