Пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Басқару және тұрақты дамудың географиялық негіздері» 5В011600 – «География»мамандығы үшін ОҚУ-Әдістемелік материалдары


Федеративтік Германия Республикасындағы федерация мен жерлердің өзара әрекеттестігі



жүктеу 0,92 Mb.
бет4/6
Дата05.03.2018
өлшемі0,92 Mb.
#11426
1   2   3   4   5   6

2.3 Федеративтік Германия Республикасындағы федерация мен жерлердің өзара әрекеттестігі
Германия өзіндік әрі күрделі жүйесі бар федеративтік мемлекет ретінде танылады. Өздігінен федерация да, жерлер де жарамсыз болып табылады. Мемлекеттің мәнін олардың өзара қарым-қатынасы айқындайды. Федерация мен жерлердің арасындағы байланыс гомогендік (біртекті) ұстанымға негізделген:

-федеративтік мемлекет ретінде федерация секілді жерде де республикалық конституциялық құрылым болу қажет;

-халық мемлекеттік үкіметтің жаршысы болып есептеледі. Мұның астарында үкіметтің азаматтық демократиясы немесе көпшіліктің үстемдігі жатыр. Халық мемлекеттік органдарды қолдайды. Түрлі пікірлер мен бір-біріне қарама-қайшы келетін көзқарастар саяси ортада еркін айтылу керек, сонымен қатар күндердің күнінде шағын топ адамдар үстемдік етуіне мүмкіндік бар;

-жер еркін іс-әрекетке ие. Мысалы, олар Президентті өз жерінің басшысы немесе үкімет пен парламент арасында федералды деңгейден басқа қарым-қатынас орната алады. Жер парламенттің мүшелерін сайлау кезінде сайлау құқығы, сонымен қатар сайлау мерзімінің ұзақтығы ерекше болуы мүмкін. Нақты шешім қабылдау үшін қарапайым халықтың, тұрғандардың немесе референдумның заң шығару бастамашылығы негізгі заңнан қарағанда әлдеқайда басым.

- федерация мен жерде әлеуметтік конституциялық құрылым болу қажет. Мемлекет өз тарапынан белсенді түрде халыққа экономикалық және мәдениеттік қысым жасауына жол бермей, әлеуметтік әділдікті жүзеге асыруға міндетті. Әлеуметтік мемлекеттік міндеттерін жүзеге асыруға талпыну қоғамдық интеграциялық үлгінің әлеуметтік нарықтық экономиканың, білім алуға және әлеуметтік көмекте көрініс тапты;

- мемлекет озбырлыққа жол бермей, қолданыстағы заңнаманы сақтауға міндетті.

Федералдық жер қауымдарға және олардың одақтарына (мысалы, қауым бірлестігі, аудандық маңызы бар қалалар, аудан ауылдары және ландшафтық бірлестіктер) бөлінген. Дегенмен Германияның мемлекеттік құрылымы 3 сатылық емес, жер мен федерация деңгейінен құралған екі сатылы болып келеді. Қауым ішкі жер бөлумен сипатталады және олармен коммуналдық өзін-өзі басқару құқығы кепілдемесін береді.

Федерация мен жер арасындағы міндеттерді бөлісу. Федеративтік Германия Республикасында классикалық сызбаға көлденең бөлу өкілеттілігімен қоса (заңнамалық, атқарушы және сот билігі араларында) тігінен - мемлекетпен және оның бөлімдері бар. Тек федерация ғана емес, сонымен қатар жердің әрқайсысында меншікті парламент, өкімет пен соттары болады.

Міндеттері көлемі мен типіне байланысты төмендегідей жіктеледі:

-заң өкілеттілігі қызметінің көп саласы федерацияның қолында;

- әкімшілік басқару, негізінен, жердің құзіретінде;

-сот әділдігі мәселесін федерация мен жер бір-бірімен өзара бірлесіп шешеді.

Бөлісудің мұндай түрі федерацияға басымдылықты кепілдік етеді. Федерация өкілеттіліктің кең ауқымын иелене отыра, бірыңғай нормаларды белгілеу, орнату мүмкіндігіне ие. Жер бундесрат арқылы заң шығару үдерісіне қатыса алады, бұл оның елеулі өтемдік механизмі болып табылады.

Жерлердің мүддесін қорғайтын федералдық заңдар тек бундесраттың келісімі болғанда ғана қабылданады.

Федерацияның заң шығару құзіреті. Мемлекет пен азаматтардың мүдделері бір жерден шығып, бірыңғай норманы талап еткен жағдайда, мысалы, федерация халықаралық қатынастар, қорғаныс, кеден және шекара күзеті сияқты мәселелерге қатысты заң шығару құқығына ие болады.

Көптеген облыстарда бәсекелестік заң шығару жұмыс істейді. Шындығында, мұнда федерация басымдық, немесе доминанттық сипатта болады. Жерлер федералдық деңгейде реттелмейтін мәселелерге қатысты ғана заң шығара алады. Федерация іс жүзінде жерлерге мүлдем дерлік бәсекелестік аймақ (мысалы, қылмыстық, процессуалды, экономикалық, еңбек құқығы, қоғамдық көлік және тұрғын үй шаруашылығы, шетелдіктердің келуі мен олардың тұрақты тұруы, жиналыстар мен бірлестіктердің жұмыс істеуін, кеме қатынасы) қалдырмады.

Федерация жерлердің шығармашылық мөлшерінің негізгі мазмұны мен бағытын көрсетіп, бірқатар мәселелерді шешу үшін жалпы ұйғарым береді. Бұған жоғарғы білім алудың жалпы принциптері, кино мен баспасөзге арналған жалпы құқықтық қатынастар, қоршаған ортаны қорғау, ландшафтық жоспарлау, территорияны реттеу, су шаруашылығы, көлікті тіркеу жүйесі сияқты мәселелерге қатысты шектеулі заң шығару жатады. Федерацияда белгіленген нақты мәселелер туралы шешім қабылдау мүмкіндігі осылайша жерлердің құзырында қалады.

Федерацияның территориясын реттейтін заң туралы жалпы ережелер ғана бар, ал экономика саласының құрылымдық жоспарлауы, әлеуметтік және мәдениет салалары тікелей әр жердің құзырына енеді.

Жерлердің заң шығару құзіреті. Федерацияның Конституциясына байланысты болмаса, Жерлер заң шығару құқығын іске асырады. Бір қарағанда осының арқасында жерлердің заң шығару мүмкіндігі жоғары деген сезім қалыптасуы мүмкін. Іс жүзінде шындыққа жанасымды басқа ой дұрыс. Төменде көрсетілген мәселелер федерацияның ұйғарымынсыз жерлердің толық құзіретіне кіреді:

-бірінші кезекте білім беру, радио мен телевидение сияқты мәдениет саласы;

-коммуналдық саланың дамуы;

-мемлекеттік және қоғамдық тәртіпті ұйымдастыру мен қолдауға қатысты жалпы ережелер.

Жерлер мұнда әр түрлі мақсаттарды көздеп, өз жолымен жүруі де мүмкін. Полицейлік құқық жерлердің деңгейінде реттеледі, бірақ полицейлердің киімі бірыңғай. Мектептердегі білім беру жүйесінде біршама өзгешелік бар, дегенмен жерлердің мәдениет министрлері оны үйлестіру үшін көп жұмыс атқарып жатыр.

Жер өкілеттілігі тек аймақтарға ғана таралмайды. Мысалы, телевидение толығымен жер деңгейінде реттеледі. Дегенмен жер федерация қабылдаған бағдарламаларды жасауға болады және ортақ аймақаралық телекомпания құра алады.

Басқару міндеттері. Германия үстел үстінде, кабинетте шешілетін, болып жатқан оқиғалардан алшақ болатын ірі білім беру мекемелерден қашық. Сондықтан федералдық билік, негізінен, тек ішкі қатынастарға қатысты, мысалы федералдық қаржы басқармасы, бундесвердің қызметі, федералдық шекара күзеті секілді аз ғана салаларға байланысты заңды жүзеге асыруға жауап береді.

Басқарудың көп бөлігі коммуналдық өзін-өзі басқаруға негізделген жерлерге жүктелген. Оларды 3 топқа бөлуге болады.

Федерацияның тапсырмасы бойынша, мысалы федералдық автострад пен автомобиль жолдары жүйесін басқару, су жолдары, құрылыс пен атомдық электрстанцияларын пайдалану және радиобелсенді заттарды қайтадан өңдеу мен сақтау талаптарын анықтауға рұқсат алумен байланысты әуежайлардың құрылысы секілді мәселелердің тек аз бөлігі ғана орындалып жатыр.

Мұндай жағдайда федерация өз нұсқамаларын беруге құқылы. Федералдық заңдардың көп бөлігін федералдық қадағалау арқылы тікелей жер үкіметімен орындалады. Дегенмен мұнда федерацияның ықпалы шектеулі. Басқарушылық шешімдерін заңда орынды пайдалану үшін қадағаланады. Егер олар бірнеше болса, онда таңдау жер үкіметіне қалады. Федерация басқа шешім дұрыс немесе оң деп өз шешімін ауыстырмайды. Сол себепті жерлер тек атқарушы органдар ғана емес, олар сонымен қатар өз ұғымдарын ескеріп, мысалы құрылыс, кәсіпкерлік, әлеуметтік көмек салаларында өзіндік шешім қабылдай алады.

Жер кіріспесінде тек тікелей әкімшілік міндеттер туралы шешімдер (мектептерді дамыту, полицияны қамтамасыз ету, жерді жоспарлау) бар.

Басқару кең мағынада үкіметтік қызмет ретінде белсенді мемлекеттік саясат деп жіктелуі мүмкін.

Бөлісу шығындары. Бөлісудің ұстанымдары мен өкілеттікті бөлу ережелері тек қаржыландырудың нәтижесінде ғана маңызды болады. Қаражат болмаса, жерлер үшін жолдардың құрылысымен айналысудың ешқандай мән-мағынасы болмайды. Сол себептен қаржыландыру мәселесі федерация мен жерлердің арасындағы тұрақты тақырып және ол федеративтік құрылғының каркасы болып табылады. Шығындар үшін соңғылардың жауапкершілігі былайша сипатталады.

Мемлекеттік аппаратты пайдалану мен қолдауға қажетті әкімшілік шығындарға жауапкершілікті тиісті инстанция алады. Осылайша федералдық маңызы бар заң шығару, басқарушылық, мемлекеттік және сот институтының кадр мен кеңсе шығындарына федерация мен жердің әрқайсысы жауап береді. 6,7

Материалдарды төлеу шығындары мен қызмет көрсету осы сектор жұмысы бойынша басқару құқығы бар(заң шығару емес) жақ төлейді.

Егер мұндай құқыққа тек федерация ғана ие болса, онда оған жауапкершілік те, сәйкесінше жерге қатысты шығындарға да жауапты болады. Федералдық автострадалар федерацияның тапсырысымен жерлермен салынады, сондықтан да федерация құрылыстың әрі бундесвердің құрылымы бойынша шығынын төлейді және ол үшін федерация әкімшілік жауапкершілік алады.

Мектеп құрылыстары, керісінше, жерлердің (немесе қауымның) әкімшілік мәселесі, сондықтан осы саладағы барлық шығындарды жерлер өз мойнына алады.

Федералдық заңдарды өз күшімен жүзеге асыру үшін жерлер материалдар мен қызмет көрсету ақысын өздері төлейді, мысалы, әлеуметтік көмек туралы, қоршаған ортаны қорғау, су және әуе аймағы, шумен күрес.

Азаматтарға ақшалай ақы төлеуге бағытталған заңдарға келгенде, федерация оларға толығымен немесе ішінара ақы төлеп, жерлерге тікелей қатысты бөлігін өтеуі қажет.

Жерлерге студенттердің шәкіртақысы федерацияның бюджетінен ішінара өтемақы ретінде төленеді, себебі білім алудағы көмек көрсету туралы заң сәйкесінше федералды болып табылады. Егер жерлер шығынның 1/4 бөлігін немесе одан да көп тартса, онда бундесраттың келісімі болуы керек.

Салықтарды бөлу. Салық заңдарының барлығын дерлік федерация қабылдайды, елдің барлық бөліктерінде салық салу принципі бірдей. Бұл бәсекелестікте теңсіздікті болдырмайды, сонымен қатар жоғары салықтардан, капиталдың бір жерден басқасына ауыспауын қадағалайды. Бірақ бұл жерлердің қаржылық мүдделерінің құқығын бұзу немесе қысым жасау деп түсінбеу керек, федерацияның заң шығару құзіреттілігі салықтарды автоматты түрде бөлуге көзделмеген. Керісінше, федерация мен жерлер мемлекеттік кірістерге құқылары бірдей .

Федерация мен жерлердің қажеттіліктері өздерінің шығындарын жабуда әділ төлемақы төлеуге негізделген. Бұл өз кезегінде салық төлеушінің шамадан тыс салық төлемеуін және үйлестіру жұмыстарының кепілдемесі мен ФГР барлық аймағында өмір сүру деңгейін жақсартуды көрсетеді. Федерация мен жерлердің арасында салық екі түрлі жүйемен жүзеге асырылады. Оның көп түрі бөлісу жүйесі бойынша - толығымен федерацияға немесе жерлермен есептеледі.

Жалпы салық көлемінің 70%-ын құрайтын федерация мен жерлердің арасында ең маңызды салықтар бірыңғай орталықтандырылған бөлу жүйесінің негізінде бөлінеді. Ол негізгі 3 салықтан - табыс салығынан, корпорациядан және ақша айналымынан тұрады. Бірінші екі түр алдын ала бекітілген қатаң пайыздық мөлшерлемемен федерация мен жерлердің арасында бөлінеді. Айналым салығына (қосымша құн) нақты мөлшерлеме жоқ, уақыт сайын өзгеріп құбылып тұрады.

Қаржылық-төлемақы механизмі. Германияның қаржы заңнамасы федерация мен жерлердің арасындағы салықтың көлемі әділ бөлінуін қарастырады. Жерлердің экономикалық және қаржылық ықтималдылық айырмашылығы бірдей болады. Салық түсімі толықтай болмайды, олай болмаса кедей адамдар өздерінің жағдайларын жақсартуға талпынбайды.

Жаңа жерлерде қаржы мәселелерінің шешімі келісімшартта Германия бірлестігі туралы айрықша келісілген. Алдымен федерация мен 11 ескі жерлер 115 млрд неміс маркасынан құралатын герман ынтымақтастық Қорын ашады. Аталған қор нарықтық экономика инфрақұрылымына, ауыл шаруашылығы, сондай-ақ адамдардың өмір сүру деңгейін жақсарту мақсатында пайдаланады. Қордың сексен бес пайызы жаңа жерлер мен Берлиннің ортақ қаржылық қажеттілігін өтеу үшін тұрғындарға бірдей бөліну керек, ал 15 %-ы орталықтың осы аймақтағы мәселелерін шешуге жұмсалады. Федерацияға келіп түсетін салықтардың шығыны мен бөліп беру шығысгермания жерлерімен де бірдей болады, дегенмен айналымнан өзгеше бөліп беру бар, ол- жерлер мен қауымдарға қаржылық төлемақы төлеу.

Бундесрат – федеративтік мемлекеттік орган. Жерлер жер үкіметінің мүшелерінен құралған бундесрат атты жоғарғы мемлекеттік орган арқылы заң шығару мен федерацияның басқару жүйесіне қатыса алады. Әр жердің жіберетін өкілдер саны бірдей емес. Бір жердің ең аз дегендегі дауысы – 3, 2 млн-нан астам тұрығандары бар жерлердің- 4 дауысы, 6 млн-нан астам-5 дауысы, 7 млн-нан астам тұрғындары барлар- 6 дауысқа ие болады. Бундесрат мүшелері тиісті жер үкіметінің шешімімен тағайындалатын болғандықтан, бундесратқа сайлау жүргізілмейді.

Бундесрат – ландтагиден кейінгі сайлаулардан соң уақыт өткен сайын құрамы өзгеріп тұратын тұрақты орган. Әр жер бірыңғай жүйемен өздерінің дауыстарын бере алады, олай болмаған жағдайда бундесратта оның жеке-жеке бөліктері емес жер бостандығы ұсынылу қажет.

Бундесрат бундестагқа халық сайлаған парламенттің заң жобаларын ұсынуға құқылы. Ал федералдық үкімет өз кезегінде өздерінің заң жобаларын алдын ала бундесратқа бағалау үшін тапсыру керек. Соңғының заң шығару қызметіндегі ең маңызды мәселе бундестаг қабылдаған заңдарды талқылау болып табылады. Егер де олар жерге қатысты болса, онда ол тек бундесраттың келісімімен ғана өз күшіне енеді. Мұндай заңдарға мыналар жатады:

-Конституцияны өзгертетін. Оларды қабылдау үшін көпшілік қауымның 2/3 дауысы керек;

-Жерлерге қаржылық түсімге қатысты. Алдымен мұның қатарына жерлер мен қауымдардың қазынасына келіп түсетін салықтар турады заңдар кіреді;

-ол заңдар жерлердің әкімшілік егемендігіне қатысты болады.

Бундесраттың маңызы оның келісімі бойынша заңдарды қабылдау құқығына байланысты болады. Бұл құқық олардың федерация деңгейінде заң шығару үдерісіне ықпал етуге мүмкіндік береді. Бундестаг әр заңның екіншісін бундесраттың пікірін ескермей қабылдай алмайды.

Жерлер бундесрат бекітпейтін заңдарды жер палатасы арқылы қалыптастыруға ықпал ете алады. Соңғысы наразылық көрсетуі мүмкін. Дегенмен бұл тек бундестаг тарапына айтылған ескерту деп қана қабылдау керек. Бундестаг көпшілік қауымның дауысымен наразылықтан ауытқуы мүмкін. Бундесраттың мойындамаған заңын, бундестаг оның келісімінсіз заң қабылдай алады.

Бундесрат басқару саласында бірінші кезекте үкіметтің жұмысын бундесратқа істің мән-жайын баяндайтын бақылау мен қадағалау қызметін жүзеге асырады. Бұл міндет үкімет шешетін барлық мәселелерге қатысты болып, заң шығару мен басқармаға ғана емес, сонымен қатар жалпы саяси жағдай мен ішкі және қорғаныс саясаты жөнінде ақпараттарды жеткізуге де таралады. Бұдан басқа бундесрат мүшелері бундестагтың барлық мәжілістеріне және оның комиссиясына, пікірлерін айтып, ортаға салуға рұқсаттары бар.

Федерация мен жерлер өз міндеттерін орындауда өзара бақылау мен өкілеттіктің шектеулі құқығына ие. Дегенмен олар бір-бірінің көзқарастарын ескере отырып бір-бірімен әрекет жасау керек. Осылайша бундесрат бундестагпен және федералдық үкіметпен тең болып, байланыстырушы звено ретінде есептеледі. Жердің бундесраты арқылы:

-өз тараптарынан федерацияға өздерінің мүдделерін тікелей танытады;

-федералдық заң шығару үдерісіне қатысып, заң шығару өкілеттілігінен айырылғандықтан белгілі бір нақтыланған төлемақы алады.

-өздерінің саяси және әкімшілік тәжірибелерін федерацияның заң шығару мен әкімшілік қызметтерінде қолданады. Олар осылайша жер саясаты аясында ғылымдарды пайдалануға және мемлекет қызметіне тікелей қатысы бар тиісті заңдар орындауға мүмкіндіктері бар.

Бундесратта федеративтік және партиялық саяси элементтер өзара әрекеттесіп, жер саясаты сияқты партияның мүддесімен айқындалады. Соңғылардың саясаты федеративтік мемлекеттің деңгейіндегідей белгілі бір дәрежеде партияға қатысты жер ұйымдарымен жасалады.

Ішкі жақындасулар федерацияның жұмысы болып табылады, ол ішкі істер министрлігін (елшіліктерді, консулдықтарды, өкілдіктерді) сәйкесінше мекемелерді жақындастырады. Дегенмен жер мәселесі шетел мемлекеттерінің құзырынан тұтастай алынбаған.

Халықаралық ұлттық келісімшартқа отырмас бұрын федерация жерлердің көзқарастарын тыңдап, олардың мүдделеріне қатысты мәселелер болса, алдын ала ақпараттандыруы керек. егер де мәселе кеме қатынасы жайындағы келісімшарттар болса, нақты айтқанда соған жақын жерлердің пікірін есепке алу қажет. Рейне кеме қатынасы туралы келісімшарт талқыланса, Рейнеге жақын жерлердің ойы да ескерілу керек.

Заң шығару құзіреттілігі жердің қолында болса, әр жер шетел мемлекеттерімен келісімшарт жасай алады. Бұл ретте федералдық үкіметтің келісімі керек болады. Себебі қабылданатын шешімдер ФГР-ның ішкі саясатына нұқсан келмеу керек. Мұндай келісімшарттар мәдениет пен білім беру саласында жүргізіледі.

Жерлер бундестаг арқылы федерацияның ішкі саясатын қалыптастыруда жанама түрде болса да қатысады.

Саясаттағы федерализм екі элементті- жарыстар мен келісімге келуді күшейтуге септігін тигізеді. ФГР-ның тұрақтылығы мен гүлденуі мұнымен ғана есептелмейді. Көп азаматтар федерация мен жер деңгейінде саяси үдерістерге қатыса алады. Шындығында, ФГР бірыңғай мемлекеттік білім беру болып табылады, ал жерлердің болуы оны маңызды етіп, сан алуандықтың ішінде бірлікті көрсетеді



3 АЙМАҚТЫҚ БАСҚАРУДЫҢ ЖАҢА ТҮРЛЕРІ МЕН ӘДІСТЕРІ
3.1 Қазақстан Республикасында бірлескен басқаруды дамыту проблемалары
Елбасы басқару жүйесі мәселесі бойынша өзінің 2007 жылғы Қазақстан халқына Жолдауында: «Біз бірлескен басқару негізінде мемлекеттік басқарудың сапалы да жаңа моделінің нәтижелілігін, қоғамға есеп беру мен айқындылықты көздейтін жүйеге енуіміз керек. Біз мемлекеттік холдингтердің мүмкіндіктерін белсенді пайдаланып, мемлекеттік–жеке серіктестік негізінде дамудың инфрақұрылымдық механизмін қалыптастырумыз қажет» деді.

Тәуекел факторларының арасында жетекші венчурлық бизнеске – мемлекеттің қолдауы, бизнес-идея, күтілетін кіріс, менеджмент - әлемдік тәжірибеде бірінші кезекке менеджмент жобаларының деңгейін қояды. Елдердің инновациялық дамудың талдауы ғылымның жаңашылдығына, инженерлік ғылымға назар аудару керектігін көрсетеді. Компаниялардың дамуы мен жемісті жұмыс істеуіне ұйымдастырушылық, яғни, менеджментті дамытуды қолға алу қажет. Ол ең алдымен мақсаттылықты, келісімді, технологиялық және құқықтық-экономикалық білімдердің жоғары деңгейін, тәуекелге бара алу мүмкіндігін басқаруды қамтамасыз ету керек. Қазақстанда менеджмент мемлекеттік басқаруда, банк саласында жемісін көріп жатыр. Ал бірлескен сектор, ғылым мен білім беру, денсаулық сақтау салалары туралы оны айтуға болмайды. Бірақ елдегі басқару жүйесіндегі көпке ортақ кемшілік болып бұрынғыдай кеңес үкіметі кезіндегі мысалы, қаржылық-шаруашылық қызмет секілді бағаланып-талдау жұмыстары жүргізілмейді. Қаржылық шығындар жаман менеджменттің салдары. Қазір мысалы көптеген бюджеттік ұйымдарға енгізілген сапалы менеджмент жүйесі, жүйедегі уәжді немесе басқа да факторларға мүлдем назар аудармау салдарынан формалды сипатта жүр. Елбасы басқару жүйесінің мұндай өрескел кемшілігін сынға алды.

Заманауи менеджментті әрі қарай дамытуға, компаниялардың әлеуметтілігін нығайту үшін ұйымдар мен жекелеген жұмысшылардың арасында өзара әрекет ұстанымы ерекше орын алады. Бұл іске бизнес өздерінің өзімшілдігінен жеткілікті назар аудармай отыр. Тіпті бірлескен үлгідегі ұйымдарда, қоғамда бірлескен рух, бірлескен мәдениет оң құбылыс ретінде қалыптасқан. Жылдам басқару мен капитал мүддесінен қарағанда дұрыс. Бұл жерде талдау басқа кеңістікте - бірлескен ұйымның мүддесі ұжымның барлық мүшелерінің мүдделерімен сәйкестігі қаншалықты екендігіне негізделеді. Әлеуметтік тұрғыда бірлескен басқару бұрыннан орталықтандырылған өктем басшылықпен шектелген топ адамдар ретінде қалыптасқан. Мұндай ескі бірлесу әр түрлі белгілер мен мақсаттарға байланысты, мысалы кәсібилікке т.б. бірлескен ұстаным бойынша бұрында отбасылар, тектер т.б. ұйымдастырылған, қазір бұл бизнес, саяси партиялар, кәсіподақтар т.б. бизнестің бірлескен ұйымдары қазіргі жағдайда монополия арқылы ақпарат жүзеге асады, осылайша ішкі бәсекелестікті басқарып отырады. Бірлескен басқарудың басқа да маңызды ресурстардың тапшылығы мен биліктің иерархиясы осы үкіметтің ажырамас бөлігі болып табылады.

Бірлескен менеджмент – бүгінгі таңда бұл меншікті басқарудың ең тиімді құқықтық-экономикалық механизмі. Қазіргі кездегі әлемдік шаруашылық жүйеде трансұлттық компаниялар (ТҰК) ерекше орын алады. ТҰК еңбекті бөліп берудің халықаралық тиімді әрі маңызды құралы болып келеді, ал жекелеген елдердің экономикалық жетістіктері, соның ішінде Қазақстанның еңбекті бөліп беруі көп жағдайда ТҰК қадағалайтын әлемдік технологиялық тізімде нешінші орын алатынымызда болады.

Бірлескен басқарудың жұмысы салалық, салааралық және трансұлттық білім берудің нарықтық белсенділігін пайдалану мен жетістіктерге жетуге, интеграциялық-сервистік жүйені құруға бағытталған.

Қазақстанда бір-бірінен көлемімен, меншік құрылымымен, ұйымның типімен және басқарудың жағдайымен ерекшеленетін 100-ден астам бірлескен ірі бірлестіктер қалыптасқан. Бұлар алдымен мынадай бірлестіктер: ұлттық және мемлекеттік компаниялар, мемлекетпен бекітіліп-жеке жобалар бойынша меншіктендірген акционерлік компаниялар, жеке бірлескен басқарулар мен Қазақстандық ТҰК бөлімшелері. Қазақстанның оннан астам бірлескен басқарулары шын мәнінде экономиканың нақты секторында төлем қабілетін реттейді: Қазмұнайгаз, КЕГОК, «Метал-Стил», Қазақмыс, Қазмырыш, Қазақстан Аллюминийі, Өскемен титан-магний комбинаты, ТҰҚ Қазхром т. б. Қаржылық сектордың ішіндегі ұлттық бірлестіктердің арасындағы көшбасшылар «Казкоммерцбанк», Халықтық жинақтау банкі мен ТуранАлем Банктерді атау керек.

Бірлескен басқару жүйесін сипаттайтын негізгі белгілер деп мыналарды атауға болады: меншікті басқарудың қатысушылары, бірлестік жұмысының ашықтығы, акциялардың концентрациясы, банктердің бірлестіктің акцияларын иемдену құқығы, мемлекеттің бірлескен құрылыста қатысу деңгейі, бірлестікті дамытудың негізгі ұлттық идеясы, бірлестіктің негізін қалаушылар, акционерлер арасындағы консенсус деңгейі, менеджмент пен жұмысшылардың арасындағы байланыс, акционерлер тарапынан менеджмент жұмысының деңгейі, бірлестіктердің стратегиялық мақсаттарға жақын болуы, нарықтық қордың бірлестіктің жұмысына ықпалы т. б.

Меншікті бірлескен басқарудың қатысушысы болып акционерлер, менеджерлер, банктер, кәсіподақтар, мемлекет және басқалары бола алады. Акционерлер ғана қатысса бір басқа. Егер мемлекет меншікті басқарудың басқа да қатысушыларымен тең дәрежеде компанияның активтеріне ие болса, онда бұл бірлескен басқарудың басқа жүйесі болады. Бірлескен басқару жұмысының ашықтығын оның негізгі белгісі болып табылады.

Қазақстандық бірлестіктердің талдауы тиімсіз меншіктік құрылымды, бірлескен басқарудың өзі әлсіз екенін, инвестициялық мүмкіндіктердің шектеулі екендігін көрсетеді. Акционерлер мен менеджменттің арасында мүдделердің шиеленісіп бара жатқаны бәсекеге қабілетті компанияның басқару мен интеллектуалдық ресурстарының жоғалуына әкеліп соқтырады. Қалыптасудың бастапқы кезеңінде бірлескен басқару құрылымдарының нормативтік-құқықтық базаның жеткіліксіз болу салдарынан екінші деңгейлі банктердің экономиканың нақты сектордың активтерін сатып алуға мүмкіндік берді.

Ұлттық іскерлік идеологияның, корпоративтік нормалар мен құндылықтардың болмауынан, оларды олигархтарды байыту құралына айналдырды. Бұл талдау бірлескен басқару басқа салалардағы менеджментті жүзеге асыруда, мысалы, мемлекеттік басқаруда –стратегиялық немесе шұғыл шешімдердің қабылдаудағы нарықтың немесе транс акция қатысушыларының мүдделерін қамтамасыз ету болып табылады. Сонымен бюджеттік ұйымдардың сәтсіздікке ұшырауының негізгі себептері менеджменттің төмен деңгейі мен қызметкерлер құрамын басқарудың ғылымға негізделмеген әдістері, бірінші басшылардың табысты ең маңызды құрал деп қарамауында. Дамушы елдер экономикасының дамуын зерттеуде кезінде олар да менеджмент факторын жете бағаламағандық кезеңінен өткен. Сонымен Қазақстандағы басқару жүйесін дамытудың негізгі шаралары Елбасы Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауындағы талаптарға сәйкес «Қазақстан өзінің дамуында жаңа беталыс табалдырығында тұр: Қазақстанның бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына ену стратегиясын»:

-меншік иесі және менеджмент табысының жетекші факторы ретіндегі бірінші басшысы екенін мемлекеттің мойындауы;

-ұйымның бірінші басшысы лауазымына орналасқан кезде менеджменттің теориясы мен практикасына біліктілік минимумды енгізуі;

-ұйымдастырушылық аудитке аудит менеджмент бөлімін аудио жүйесін енгізуі;

-Қазақстандағы бірлескен басқару мен менеджментті дамытудағы мәселелерді зерттеу бойынша мемлекеттік гранттар бөлуі;

-жаңа нарыққа шығуға мүмкіндік беретін ұтымды аса ірі бизнестермен мемлекеттік серіктестікті күшейту;

-елдің транснационалдық компаниялар үдерісіне әлемдік технологиялық тізімде еңбекті бөліп берудің халықаралық қатынасқа шығуға көмектесуі;

-елдегі компаниялардың бірлескен басқару жағдайын тыңғылықты зерттеу үшін және салыстырмалы талдау жұмыстарын жүргізуді қалыптастыруы;

-корпорацияның нормативтік-құқықтық база жұмысын, акционерлер құрылымын, ашықтың деңгейін, екінші деңгейлі банктердің акцияларға иемдену құқығы, мемлекеттің әлеуметтік серіктестігі, еңбек пен корпорация, бірлескен басқарудың стратегиялық мақсаттарын дамытуы т.б. деп есептеуге болады.

Сонымен менеджмент саласындағы мәселелерді талдай келе, бірлескен басқарудың бәсекеге қабілетті болып дамуға және Қазақстан экономикасы мен оның бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына енуіне талпыныс жасайды.


жүктеу 0,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау