Пәндердің ОҚУ-Әдістемелік кешені

мамандығы үшін

Семей

1. 
   ГЛОССАРИЙ
   

2. 
   ДӘРІС ОҚУЛАР
   

1. 
   Еңбек қорғау бойынша заң бұзылу жауапкершілігі.
   
2. 
   Қауіпсіздік техникасы мен еңбек қорғау бойынша ережелер мен стандарттар, нормалар.
   
3. 
   Еңбек қорғау бойынша жіктелулер.
   
4. 
   Кәсіптік аурулар мен өндірістік жарақаттың көрсеткіштері.
   

Өндірістік ғимараттарды салғанда, жобалағанда және эксплуатациялағанда еңбек қорғау бойынша нормалар мен ережелер сақталуы керек. Ешқандай да өндіріс, цех, өнеркәсіп қауіпсіз және дені сау еңбек шарты сақталмаса қабылданбауы тиіс.

Әкімшілік құрылыс алаңдары мен өндіріс орындарындағы жұмыс тәртібі мен жұмыстың орындалу ережесін қалыптастыратын жобаны талдайды әрі жұмысшы еңбегін қорғайтын ережемен таныстырады сонымен қатар ереже орындалуы туралы тұрақты бақылауды жүзеге асырады. Жұмысшылар мен қызметкерлер бұл ережені сақтауға міндетті әрі өзін қорғайтын жеке құралдарды қажет кезде қолдана білуі керек.

Еңбек қорғау бойынша заңның бұзылуына жауапкершілік. Еңбек заңын бұзуға кінәлі міндетті тұлға тәртіптік, әкімшілік, материалдық және қылмыстық жауапкершілікке тартылады.

Тәртіптік жауапкершілік жауапты тұлғаға мына ретпен ескерту жасатады: ескерту, сөгіс, қатаң сөгіс, ақысы төмен жұмысқа үш ай мерзімге төмендету немесе сондай төмен қызметке ауыстыру, жұмыстан босату.

Әкімшілік жауапкершілікке еңбек қорғау бойынша заңды бұзған жауапты тұлға тартылады. Бұл жауаптылық бақылаушы органдар жағынан ақшалай штраф салумен көрсетіледі.

Материалдық жауапкершілікке еңбек заңын бұзған жауапты тұлғадан кездейсоқ жағдайдан немесе кәсіптік аурудан зардап шеккен жанғатолық немесе бөлшекті соманы алумен суреттеледі, сонымен бірге жұмысты көп қалдырғаны үшін жұмысшы заңсыз босатылса.

Қылмыстық жауапкершілік ҚР қылмыстық кодексімен анықталған.

Өндірістік жарақат пен кәсіптік ауру жайлы түсінік. Қалыпты жұмыстан ауытқу және қауіпсіздік техникасының талабын бұзу жұмысшы еңбегіне зақым келтіруі мүмкін.

Жетекші тапсырмасын немесе еңбек міндетін жұмысшы орындағанда жұмысшыға қауіпті өндіріс факторының әсер ету жағдайы өндірістегі кездейсоқ жағдай деп аталады. Кездейсоқ жағдай нәтижесінде денсаулық зақымдануы жарақат деп аталады. Өндірістік жарақаттар механикалық (сынықтар, жаралану), химиялық (химиялық күйік, улану), электрлік (соққы, күйік) және тағы басқалары болып табылады. Барлығы топтасқан жарақаттар да кездеседі.

Өндірісте жұмыс жасағанда еңбек қауіпсіздігін сақтамағаннан алған жарақат өндірістік жарақат деп аталады.

Кәсіби ауру – бұл жұмысшыға қауіпті еңбек жағдайынан туындаған аурудың түрі.Мұнайөңдеу және мұнайхимия өнеркәсібіндегі қауіпті еңбек жағдайына мысалы, мұнайөнімі әсерінен денені улауға әкелетін, сонымен бірге өткір немесе қалыптасқан тері аурулары; мұнай өңдеу өнімдерінде канцорегенді заттар болуы, соның себебінен кәсіби түзілімдер тудырушы; тербеліс пен шу, ол тербеліс ауруы мен кереңдікке әкеледі және тағы басқа факторлар. Кәсіби аурулардың жеке бір түрлері кәсіби уланулар болып табылады. Сала жағдайында қажетті қорғаныш құралы болмағанда қолданылатын және алынатын заттар өткір және қауіпті улану туғызуы мүмкін. Өткір уланулар әдетте организмге улы заттар жылдам өтіп кенеттен туындаудан болады. Орнығып қалған улану біртіндеп дамып, организмге ұзақ уақыт бойы аз мөлшерде түскен заттар әсерінен туындайды. словиях отрасли применяются и получаются вещества, которые при отсутствии необходимых предохранительных мер могут вызвать острые и хронические отравления.

Кәсіби аурулар жиынтығын сипаттайтын құбылыс кәсіби аурушаңдық деп аталады.

Мұнайөңдеу және мұнайхимиясы өнеркәсібіндегі жарақат сипаты. Мұнайөңдеу және мұнайөнеркәсібіндегі 3 күннен жоғары мерзімде еңбекке қабілеттігін жоғалтатын кездейсоқ жағдайлар себебін келтіруге болады

1. Құрал жабдықтар, механизмдер мен машиналар ақаулануы 9,3

2. Қауіпті және ауыр жұмыс механизациясы болмауы 2,6

3. Технологиялық процестердің бұзылуы мен технология жетіспеушілігі 4,0

4. Құралдың жобалық жетіспеушілігі 4,7

5. Еңбек қауіпсіздігі бойынша ереже мен норма сақталмауы 25,2

6. Мамандығы бойынша жұмыс жасамағандар 2,3

7. Қауіпсіз еңбек ережесіне үйренбеу 6,6

8.Өндіріс аумағының қанағаттанғысыз мазмұны мен дұрыс жарықтанбау 9,0

9.Басқалар 14,2

Келтірілген мәліметтерден техникалық себеп үлесіне (1-4) 29, ал органикалық себеп үлесіне 65 келетіні көрініп тұр. Бұл деген қарапайым, белгілі көп салымды қажет етпейтін ұйымдастыру шараларын қолданып одан әрі өндірістік және еңбек тәртібін күшейтіп жарақатты азайтуға үлкен мүмкіндік туады деген сөз. Сонымен бірге техникалық ретті шара да қажет.

Жарақат сипаты бойынша келесідей бөлу :

1. Механикалық жарақат 78,3

2. Термиялық күю 7,7

3. Химиялық күю 3,0

4. Электрожарақат 1,2

5. Улану 0,9

6. Араласқан және басқалар 8,8

Егер механикалық жарақатты талдаса, онда бұл жарақаттың техникалық себебіне барлық жарақаттың 19,2 ғана, ал қалғаны ұйымдастыру шараларынан болады. Механикалық жарақат тудыратын жарақаттаушы факторлар ды мына ретпен орналастырса болады: 1. құрылғы, 2. механизжмдер, 3. құрал-жабдық, 4. көлік құралы, 5. құлау, зат түсуі. 6. жарақаттанушының биіктен құлауы, 7. қозғалушы жүктер.

Осыдан, жарақатты төмендетудің басты бағыты – бұл ұйымдастыру шараларын жүргізу екені болады.

Ережені қарастырады, анықтайды егер онда қауіпсіздік режесі толық болмаса толықтырады. Ережені жеткеші талдап, қауіпсіздік техникасымен келісіп, оны бас инженер бекітеді.

Өндірісте жыл сайын еңбек қорғау бойынша жұмыс жоспары талданады. Оны көбнесе номенклатуралы жұмыс жоспары деп атайды.

Онда еңбек қорғау бойынша, қауіпсіздік техникасы мен өнеркәсіптік санитария ол еңбек қаіпсіздігінің стандартынан шыққан, санитарлық нормалар мен өзге нормативті құжаттардан тұрады. Оған технологиялық немесе басқа өндірістік құрылғының өзгеруі, технологиялық процестерді дистанционды және автоматты басқару мен автоматы қорғау, өндірістік құрылғыны орналастыруды қайта жоспарлау, желдету жүйесін қайта өзгерту мен шу және тербеліс жүйесін ГОСТқа сәйкес реттеу әрі өндірістік орынды тазалауды механикаландыру жатады. Жүйелі жұмыс жоспары цехтың жалпы жиналысында талданып, жетекші бекітеді.

Қауіпсіздік техникасы бойынша ереже – еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз етудің бір құралы, өндірісте кездейсоқ жағдай мен кәсіби ауруды ескерту. Оған жұмыстың қауіпсіз әдістері мен құралдары кіреді. Осыдан олар еңбек қауіпсіздігі мен қауіпсіздік техникасы әрі өндірістік санитария бойынша ережені оқып ол білімдері тұрақты тексеріліп отырады.
Негізгі ұғымдар: еңбек заңдылығы; өндірістік жарақат; кәсіби ауру; термиялық күю; химиялық күю.
Бақылау сұрақтары:

1. 
   Еңбек қорғау бойынша заң бұзылса міндетті тұлға қандай жауапкершілік шегеді?
   
2. 
   Өндірістік жарақат пен кәсіби ауру негізіне қандай түсінік жатады?
   
3. 
   Өндірістік жараөқат сипатына қандай факторлар әсер етеді?
   
4. 
   Мұнайөңдеу және мұнайхимия өндірісінде қандай режелер арқыдлы жүйелі жұмыс жоспары талданады?
   

1. 
   Өндірістік санитарияның және еңбек гигиенасының белгіленуі және анықталуы
   
2. 
   Өнеркәсіпті кәсіпорынға көрсетілетін санитарлы-гигиеналық талаптар
   

Өндірісте жыл сайын еңбек қорғау бойынша жұмыс жоспары талданады. Оны көбінесе номенклатуралы жұмыс жоспары деп атайды. Онда еңбек қорғау бойынша, қауіпсіздік техникасы мен өнеркәсіптік санитария ол еңбек қаіпсіздігінің стандартынан шыққан, санитарлық нормалар мен өзге нормативті құжаттардан тұрады. Оған технологиялық немесе басқа өндірістік құрылғының өзгеруі, технологиялық процестерді дистанционды және автоматты басқару мен автоматты қорғау, өндірістік құрылғыны орналастыруды қайта жоспарлау, желдету жүйесін қайта өзгерту мен шу және тербеліс жүйесін ГОСТ-қа сәйкес реттеу әрі өндірістік орынды тазалауды механикаландыру жатады. Жүйелі жұмыс жоспары цехтың жалпы жиналысында талданып, жетекші бекітеді.

Қауіпсіздік техникасы бойынша ереже – еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз етудің бір құралы, өндірісте кездейсоқ жағдай мен кәсіби ауруды ескерту. Оған жұмыстың қауіпсіз әдістері мен құралдары кіреді. Осыдан олар еңбек қауіпсіздігі мен қауіпсіздік техникасы әрі өндірістік санитария бойынша ережені оқып, білімдері тұрақты тексеріліп отырады.

Нұсқау жүйесіне: кіріспе нұсқау, біріншілік нұсқау және оқу, периодты қайталанатын нұсқау және оқу, кезектен тыс нұсқау жатады.

Барлық жұмысшы кәсіпорынға жаңадан түсетіндер, инженерлі-технологиялық жұмысшылар және қызметкерлер алдын ала құрылған медициналық тексерістен өткеннен кейін кіріспе нұсқаудан өтуі керек.

Кіріспе инструктаждың мақсаты – жұмысқа орналасатын қызметкердің өндірістегі қауіпті және зиянды негіздерімен, ішкі тәртіп ережелерімен, апат, өрт жағдайда тәртіппен танысу болып табылады.

Басқа цехтан келген немесе өз мамандығын ауыстырған әрбір қызметкер: а) біріншілік инструктаждан; б) жұмыс орындағы қауіпті жұмыс әдістерін теориялық және практикалық оқытудан өтуі керек.

Біріншілік инструктаж, цех бастығымен немесе орынбасарымен жүргізіліп, өндіріс сипаттамасымен, қауіптілік негіздермен, жеке сақтандыру шараларымен және цехтағы жалпы қауіпсіздік ережелерімен таныстырады.

Теориялық және практикалық оқыту инженер-техник қызметкер басшылығымен жұмыс орнында жүргізіледі.

Теориялық оқыту кезінде әрбір жаңа қызметкер қауiпсiздiк техникасының, өрт қауiпсiздiгiнің нұсқауларын зерттеуді, апатты жою жоспары бойынша әрекеттерді, дәрiгер келгенге дейiнгi көмек ережелерін меңгеруi керек.

Еңбек гигиенасы- еңбекті және айналадағы өндірістк ортаның адам организміне тигізетін әсерін зерттейтін еңбек етуге қолайлы жағдай туғызу, кәсіби ауруларға жол бермей салаларын қарастыратын гигиена саласы. Еңбек гигиенасы физиология, токсикология, химия, физика, санитария, статистика және кәсіби патология ғылмдарымен тығыз байланысты. Еңбек гигиенасының тәжірибе жүзіндегі ұсыныстарының орындалуынсанитарлық-эпидемологиялық стансалар қағидалап отырады.

Еңбек гигиенасы 2-ге бөлінеді:

1) Жалпы еңбек гигиенасы өндірістің барлық саласына тән физикалық факторлардың, шаңның токсикалық заттардың әсер ету заңдылықтарын зерттейді. Жақын арада шешімді талап ететін сұрақтар тізілімі, яғни өндірістік желдетумен газдардан тазарту және өндірістік тастамаларды залалсыздандыру әдістерінің тиімділігі.

2) Жеке еңбек гигиенасы ауыл шаруашылығының жеке салаларында еңбек жағдайын, жеке мамандықтардың еңбек гигиенасын зерттейді. Жеке еңбек гигиенасының міндеті кәсіптік зияндылықтардың денсаулыққа және жұмыс қабілеттілігіне кешенді әсерін зерттеу және оларды болдырмау шараларының жүйесін құрастыру .

Еңбек гигиенасының шешетін мәселелері:

1.Еңбек гигиенасы жұмысшылардың жұмыс жағдайларын жақсарту үшін гигиеналық нормативтерді негіздейді.

2.Өнеркәсіп мекемелерінің құрылысын салуға қажетті санитарлық ережелерді шығарады.

3.Жұмыс орындарын тиімді пайдалану, еңбек процестерін ұйымдастыру және еңбек пен демалыс тәртібінің сақталуын қадағалайды.

4.Салынып жатқан өнеркәсіптік орындарда, ауылшаруашылықта санитарлық сақтық қадағалау жүргізу.

1. Өндірістегі қауіпсіз еңбек жағдайларын ұйымдастыру үшін қандай іс-шараларды жүргізу керек?

2.Санитарлы-қорғаныс зонасының кеңдігіне байланысты өндіріс классификациясы қандай?

3. Қызметкердің оптималды және тиімді еңбек шараларын атаңыз.

4. Микроклиматқа анықтама беріңіз.

Негізгі әдебиет 1 [76-86 ], 2 [50-59 ]

Қосымша әдебиет 4
Микромодуль 1 - Кіріспе. Зиянды өндірістік факторлар және олардың адамға әсерін төмендету жолдары.
№ 3 дәріс. Заттардың улылығы және алдын-ала уланудан ескерту.

1. 
   Улы заттардың жіктелуі.
   
2. 
   Ауадағы шекті рұқсат етілген концентрация және зиянды заттар классы.
   

Өндірістік улы заттар адам ағзасына тыныс алу, ішек аурулары, терінің бұзылуы арқылы келіп түседі. Газ, бу, тұман, аэрозольдер, шаң секілді улы заттар тыныс алу арқылы адам ағзасына енеді (уланудың 95-98 %).

Химиялық зиянды және өндірістік қауіпті факторлар адам денесіне енуіне байланысты, жалпы улы, қоздыратын, сенсибилизацияландыратын, канцерогенді, мутагенді болып бөлінеді.

Сенсибилизацияландыратын заттар - онымен ұзақ уақыт қатынаста болғанннан кейін, сол затқа сезімділігін күшейтеді. Ол заттар адам денесінде тері аурулурын (дерматит, экзема), астмалық құбылыс, қанның бұзылуына әкеп соқтырады. Мұндай заттардың құрамына: сынап, платина, альдегидтер, ароматты нитро-, нитрозо-, аминоқосылыстар жатады.

Кейбір заттар ағзаға ене отырып, ұлпаның ұлғайуын және қатты ісіктерді болуын туғызады. Мұндай заттар канцерогенді деп аталады. Оларға азбесті щаң, кейбір полициклді көмірсутектер: 1,2,5,6 – дибензантроцен, 3,4 – бензпирен, метилхлорантрен, холантрен жатады. Жоғары температурада қайнайтын мұнай өнімдерінен де канцерогенді заттар табылды – гудрон, пиролизді шайырлар, пека, сульфофрезол олар шикі затты 550⁰С-қа дейін қыздырғанда алынатын заттар және ароматты қатардың полициклді қосылыстары.

Заттардың көп бөлігі тітіркендіретін улы заттарға жатады. Олар жоғарғы тыныс жолына (күкіртсутек, хлор, аммиак), кейбіреулері – терең тыныс жолдарына (азот оксиді, ароматты көмірсутектер, қышқылдар ангидриді) әсер етеді.