*  Н.В.Гоголь. Соч., М., 1889, т. V, стр. 210

жене 6ip адамнъщ тагдырьша курылуы, дэшрек айткднда, 
бас кдЬарманнын; мшезш ашып, бейнесш даралауы деп те 
тусшдаредо.
Бул пЬарде азын-шогын логика болганмен, булайша 
кесш-шшудщ кджеп жок, Жалпы эдеби шыгарма жазуга 
рецепт бершмейпш секицц, повесть жазуда да штамп 
болмайды. Bp6ip нускдлы повесть 
eMipre 
тек кдна ез 
езгешелшмен келедь Осыны еске ала парыкуасак,, орта 
келемд1 эпикалык, турдщ ymici болып табылатьш повестщ 
журт таныган кейб1р жанрлык, сипаты — мунда шагын 
эпостагыдай 6ip емес, б1рнеше окита, адам ем1ршщ 6ip, не 
6ipep эпизоды гана емес, 6ip алуан кезещц кубылыстарды 
кещрек, 6ipa3 дамьггыла суреттеледь Сондыкхан, эндмеге 
Караганда, повестщ келем! де улкен, сюжеп де курде./п, 
ондагы ем1рлгк тартыстардьщ окигаларга тугаса басталуы 
мен байланысы, шиеленка мен 
meiiiiMi 
де элдекайда табиги, 
завды, окигаларга кдтынасатын кдЬармандар да 
6ipey 
емес, 
б1рнешеу, кейде титл ондап саналады. Персонаждардьщ 
iiiiKi-сырткы 
б т м бейнелер1 бедерл1, аракдтынастары 
арналы, эжептеу1р ерше, ерютетше, калыптасу, даму устшде 
керсетшедь Повесть мазмунындагы ец езекп шындык, 
ерине, бас кдЪарманньщ 
eMipi 
болмак- Мысалы, Ш.Айтма- 
товтыц “ Кус жолы” повесшщ непзп желта — Толганай 
тагдыры болса, Т.Ахгановтын, “Дала сыры” (кешн “ Боран” ) 
повесшщ аркауы — К,оспан ем1ршщ композициялык, 
жагынан тугаскдн 6ip алуан келел1 Ьэм кезещц эпизодтары.
Орта келемд1 эпостьщ повестей баскд тагы 
6ip Typi —
поэма (грекше poiema — туынды) — еленд1 повесть, ем1рде 
болтан, не болуга тшс курделг кубылыстар мен келел! 
окцгаларды, алуан-алуан адам тагдыры мен заман шындыгын 
квлемд1, желт, эпикалык, не лирикалык сипаттагы влецмен 
суреттеу. Поэмалар турльтурлк сюжеги поэмалар да, 
сюжетаз поэмалар да болады. Поэмаларда жасалатын адам 
образдары да эр алуан: эпикалык, образ да, лирикалык, образ 
да, романтикалык, образ да, реалиспк образ да болады.
Поэма езшщ туу, даму тарихыньщ эр кезещнде эр 
сипатта бодцы. Кене дуние эдебиетшде классикальпс, хальпс, 
эпосы (“Илиада” , “Одиссея” ) туршде туган болса, ауыз 
эдебиетшде батырлар жыры (“ Крбыланды батыр” , “Ер 
Таргын” ) лиро-эпос (“ Козы Керпеш-Баян сулу” , “Кыз 
Ш бек” ) немесе тарихи жырлар (“ Бекет” , “ Бекболат” ) 
туршде дамып, жазба эдебиеттеп романтикалык, дастандар 
(“Медгат-Кдсым” , “Адаскдн 
eMip”) 
мен реалиспк поэма- 
ларга (“ Сулушаш” , “ Кулагер” ) уласты.
307

Поэма — Ka3ipri кдзак поэзиясындагы мол еркендеп, 
кец еркке шыккдн шешугш жанрлык турлердщ 6ipi.
Зертгелш отырган жанрдьщ уцшвш саласы — кецквлемд! 
эпикалык, тур.
Кец келемгй демеюш, эпостьщ бул туршде жазылган 
шыгармалар шындыкхьщ жекелеген эпизодтарьш суреттеу- 
мен тьшбайды, эдеби шыгармага аркду болтан адам мен 
котам пршшшн мейлшше кец кдмтьш, алуан-алуан даму 
кезендер1мен тутас жуйелеп, толассыз кимыл-козталыс 
кдлпында жан-жакгы жинакгайды. Адам мен котам ем
1
ршщ 
кдндай акдкдты болсын мунда букш тамыр-терендмен 
копарыла керсетшед1 де, окырманныц коз алдында езгеше 
6ip элем, бутш 6ip пршш к дунией пайда болады.
Эпостьщ осы турш кебше роман деп атап жур. “ Роман 
деген сез — дещд Пушкин, — ойдан ерб1те баяндалган 
тарихи дэу1р угымьш беред1”. Белинский де романды “жаца 
дэу1р эпопеясы” деп туейадрген болатьш. Ал дэу1рлж 
шындыкты керкем жинакхау ушш жекелеген адам тагдыры 
жеткишялз, эр алуан элеуметтЬс топтардыц кьш-кигаш 
курдел1 кдрым-кдтынастары, олардыц максат-мудделерщцеп 
б1рлЬсгер мен кдрама-кдрсылыктар, 
eMip 
пршшгктершдеп 
езекп окигалар мен кезецд1 кубылыстар кец кдмтылып, 
терец тугасшрылуга, сол аркылы жалпы когамдык дамудьщ 
зандылыктары танытылуга тшс. Романныц келем1 улкен, 
мазмуны кдт-кдбат, сюжеп мен композициясы орасан 
курдел1 болу 
ce6e6i 
де осыган байланысты.
Бул айтылгандар — романныц бугшп сипаты. Роман 
мундай кенен халге, эрине, б1рден жете койган жок, 
гасырлар бойы ем1рдщ ез1мен 

жүктеу 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: