Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 288/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІІ БӨЛІМ.  Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары негізінен айтыс ұлы ақынның әдеби  мектебі мен шәкірттері төңірегінде  өтті. М. Сильченко да маркстік- лениндік ілім тұрғысынан қарау  керектігін сөз етіп, ақын тұлғасының  қалыптасуына қазақ фольклоры мен  орыс әдебиетінің ықпалына қарай ой- ыса берді. С. Мұқанов өз сөзін әріден  бастап, 1920 жылдардағы «ұлтшыл- алашордашылардың» абайтанудағы  еңбектеріне тоқтала келе, «Қоңыр»  деген автор (М. Әуезов) «Қазақ  әдебиетінің қазіргі дәуірі» атты ма- қаласында «А. Байтұрсынов, М. Ду - латовтан бастап Абай шәкірт тері»  деген тізімге 10 ақын-жазу шыны  тіркеді. Олардың жетеуі революцияға  қарсы болып қазақ халқының тари- хында қара тақтаға жазылғандығын»  атап көрсетті [81]. М. Әуезовтің  1934 жылғы «Абайдың ақындық  айналасы» мақаласында Мағауия,  Ақылбай, Көкбай, Шәкәрім ғана бол- са, Ә.Жиреншин кітабы мен Қ. Мұ қа- метқанов диссертациясында 25- 30-ға жеткенін сынап өтті. Баянда- машы Шәкәрім, Нарманбет, Турағұл,  Кәкітай, Мүқа, Әубәкірлерді ақын  шәкірттері деген тізімнен шыға- рып тастау керектігін айтып, әде- биеттің таптығы мен ұлтшылдық  бұр малаушылыққа қарсы күрес ауа- нында талдау жасады. Соның салда- рынан Ақылбай, Мағауия, Көк бай,  Әріп, Әсет, Машһүр Жүсіп, Сұлтан- махмұт, С. Дөнентаев – барлығы сегіз  ақынды ғана қалдырды. Әйтсе де С.  Мұқановтың: «Бейсенбай, Имам- базар, Махмуд, Әлмағанбет, Мүр- сейіт, Мұхаметжан, Самарбай секілді  адамдардың Абай шәкірттері де- ген тізімге неге кіргізілгенін түсіне  алмадық» деген пікірінің жаны  да жоқ емес еді. Айтыста абайта- ну саласындағы саяси қате болып  табылған ғылыми негізсіз қатаң  айыптаулардың соққысына ұшыра- ған М. Әуезов Абай ақындығының  алғашқы кезеңі туралы «тұрпайы  социологизмге» сүйенген теріс көз- қарасқа дәлелді де дәйекті түрде  тойтарыс беріп, ақынды «керітарт- па шығысшыл», «түрікшіл-ұлтшыл»  деген секілді оспадар бағалаулардан  қорғап қалды. Шынын айтқанда, ай- тыста қазақ әдебиеттану ғылымын да  абайтану саласындағы жетіс тік тер  мен ізденістер туралы тарихи тұр- ғыдан таразылап өткен тек М. Әуе- зов болды. Басқаларында қайткен  күнде де өзгелер байқамаған қателік  іздеп табу, сол арқылы өзінің ұлтшыл  емес екенін дәлелдеуге деген ұмты- лыс басым болғаны байқалады. Өз  өмірін Абай мұрасын зерттеуге арнап  өткен М. Әуезов маркстік-лениндік  тұрғыдан сыналған «қателіктерге»  амалсыздықтан келісе отырып, оны  «жою» жолында алда тұрған мін- деттерді де белгілеуге мәжбүр бол- ды. Бұл абайтануда жаңашыл бағыт  болып табылатын Абайдың әдеби  мектебі мен шәкірттері туралы соны  ізденістерді жоққа шығарды да, ұзақ  Ре по зи то ри й Ка рГ У 307 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз