Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 179/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) отырып, авторлар оның ақындық  ерекшелігі, хан-сұлтандарға өткір  де батыл айтылған сындары, күрес  дәуірінің ащы шындығын бейнеле- ген реалистік сипаты турасында тың  тұжырымдар білдіреді. Авторлар- дың көркем шығармашылықты зерт- теуде маркстік-лениндік әдіснаманы  негізгі басшылыққа алып отырғанын  мына пікір дәлелдей түседі. «Өзі  болған жорықты, өзі көрген тарихи  үлкен қимылды жыр қылушы қазақ  әдебиетінде екі-ақ ақын. Бірі – Ма- хамбет, екіншісі – Нысанбай. Бірақ  бұл екеуінің жыр, толғауларында екі  алуан басшылық бар. Махамбет –  қозғалыстың басшысы, найза басы  батыры. Оның сөзі де сол көпті же- тектеп, сүйреп майданға шақырып  отыратын сөз. Ал мынау (Нысанбай.  – Ж. С .) жорықтың басшысы да, ба- тыры да емес. Көбінесе Кенесары- дай ханның көңілін ашар ермегі...  Нысанбай Кенесарының хандығын,  жеке өмірін жоқтаушы, құптаушы бо- лады. Сондықтан оның тарихи жыры  да көбінесе сол қошемет жыры бола- ды. Шығармаларының барлық қалпы  хан жорығын мадақтап, үстем тап  жыршысының үлгісін көрсетеді» [52,  28]. Махамбет шығармашылығының  негізгі ерекшеліктерін ашу мақ са- тында Бұқар толғауларымен салыс- тырып, тақырыптық айырмасына,  «майданға көпті еліктіре сөйлеген,  шабуыл, атой ұран» сипатындағы  мағынасына және өлең өрнегіне  ерекше көңіл аударады. Авторлар  «Ере уіл атқа ер салмай» өлеңін тал- дау барысында ғылыми-зерттеушілік  ой-пікірді теориялық негізде өрбі- тіп, ақын тұлғасын ашып көрсете тін  дәрежедегі монографиялық портрет  жасаған. «Бұрынғы өлең-жырда әр  жерден шаң беріп, басы қосылмай,  бытырап жүретін суреттер мынада  қатты жымдасып, екшеліп, бір бас,  бір тас боп алады. Ақынның көпке  тастап отырған ұранындағы тілек- талап та сол. Жырдың ішкі-сыртқы  құрылысы табиғи тұтас біткен бі- рыңғай бүтіндікті білдіреді» деген  секілді пікірлер оқулықтың ғылыми- зерттеу еңбек ретіндегі маңызын  көтере түсетіні анық. «Бұл оқулықтың практикалық ма- ңызының мәні сол – бұрынғы екі ұш- ты бағаланған немесе аталмай жүр- ген ақындар жөнінде нақтылы, анық  сипаттама берілді. Мұнда Шортан- бай, Мұрат, Абай, Ыбырай, Әбубә- кір, Шәңгерей, Омар, Сұлтанмах мұт,  С. Дөнентаев сияқты ақындар дың  шығармашылығына арнайы тал- дау жасалған» [47, 191]. Авторлар  бұл ақындардың алғашқы алтауын:  «Бек тік құлауға айналып, өндіріс  ка питалы дәуірлей бастаған кездің  әдебиеті» (1870-1905) деп аталған  дәуірге жатқызса, қалғандарын «ұлт- шылдық әдебиеттің бас кезі» атты  кезеңге кіргізген. «Әдебиет тари- хын дәл осылай дәуірге бөлудің,  Ре по зи то ри й Ка рГ У 197 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз