Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 178/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) шығармашылығына монография лық  сипаттағы әдеби-тарихи талдау жа- сайды. Оқулықты «XІX ғасыр мен  XX ғасыр басындағы қазақ әдебие- ті» деп атай отырса да, XVІІІ ғасырда  өмір сүрген Бұқар жырауды тұңғыш  рет әдебиетіміздің тарихына кіргі- зіп, өмірі мен шығармаларынан мол  мәлімет береді. Бұқар толғаулары  көтерген қоғамдық, әлеуметтік тақы- рыптарды саралай отыра, бірлікке,  бейбітшілікке, адамгершілік пен әді- леттілікке шақырған жырларына  ерек ше тоқталады. Бұқар поэзиясы  мен өнерпаздық тұлғасын бағалауда  әде би-тарихи талдау бағытындағы  ғы лыми-зерттеушілік ой-пікір маркс- тік-лениндік әдіснаманың әдебиеттің  таптығы принципіне сай көрінді. Ав- торлар Бұқар толғауларын ел бірлігін  сақтау мен жоңғар шапқыншылы ғы- на қарсы күресті жырлаудағы маңы- зын ерекше атап көрсете отырса да,  ішкі қоғамдық мәселелерде үстем тап  жыршысы болғанын нақты үзінді- лер мен дәлелдеу орын алғанымен,  ке йінгі зерттеулерде тереңдетіле, ке- ңейтіле айтылған талдаулардың оқу- лық көлеміне тән алғашқы нұсқасын  жасаған. Арғынның табан Шөңгел  биі, Абылай ханмен дәрежесі тең адам  болғанын айта келіп: «Ол хан атынан  билікті айта алады, халыққа сүйе ніп  ханға да қарсы тұра алады. Билеу- ші таптың тілегін, талабын бүрке- мей көрсетіп ұстаған ақын екенін  Бұқардың жалғыз тақырыбы мен сөз  мазмұны ғана емес, толғауларының  түрі, теңеулер, сырт қалыптары да  бай қатады», – деп бағалайды [52, 17].  Бұ қар жырау отызыншы жылдар дағы  қазақ әдебиеттану ғылымында ха лық  жыршысы деп асыра дәріптелмей, хан  жақтасы деп тым датталмай барын ша  әділ бағаланған ең бірінші ақын бол- ды. Бұқар шығармасын кейінгі кезде  зерттеушілер осындағы ғылыми тұ- жырымдарды әрқашан негізге алып  отырғанына көңіл аударсақ, оқу лық- тың сол кезеңде ғылыми-зерттеу ең- бек ретіндегі маңызының зор бол ға- нын байқаймыз. Оқулықта Махамбет пен Нысан- бай ақындардың өмірбаяндық де- ректері ХІХ ғасырдың бірінші жар- тысындағы дәуір шындығына ты ғыз  байланыстылықта беріліп, салыс- тыр малы түрде қарастырылған. Иса- тай-Махамбет бастаған шаруалар  кө терілісі мен Кенесары-Наурыз бай  қозғалысының тарихи мәнін баға- лауда, оны екеуінің хандық билік- ке таласу жолындағы күресі деп  қате көрсете отырса да, Махамбет  шығармашылығының бүкіл көте- рі лістің айнасы болғандығын, жа- уынгерлік рухқа толы патриотизм  мен романтикалық сарынның өте  күшті екеніне жан-жақты тоқталған.  Х. Досмұхамедовтің «Исатай-Махам- бет» еңбегіндегі Махамбет жыр ла- рына айтылған пікірлеріне сол кез- дегі саяси күрестің, «ұлтшылдыққа»  қарсы күрестің әсерімен қарсы келе  Ре по зи то ри й Ка рГ У 196 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз