өсі і і
өнеді. Сөйтіп, паразиттердің can мөлшері
тез көбейеді. Eric каидалалардың екінші ұрпағының жұмыртқалау
кезеңі алдында триссолкустың орекеті онша айтарлыктай дәрежеде
болмаса, ал кандалалардыц үшіиші ұрпағының жүмырткалауы
кезеці басыида, ол жұмырткалардыц 80-90% залалдайды.
Қандалалардыц can мөлшерінің азаюыпдағы паразиттердің
рөліп олардыи сол зиянкестердіц жүмырткаларымен ересектерініц
залалдау
дәрежесі
аркылы
аныкталады.
Қандалалардың
жұмырткалау дипамикасында жэне жұмырткаларды паразиттердің
залалдау дәрежесіп, бакылау үшін әрбір мөлтектерден 100 өсімдік
(5 өсімдіктеп 20 сыпама) тексеріледі. Онда өсімдіктерде кездесетін
жұмыргкалардыц барлыгы есепке алынады жэне жұмырткаладыц
паразиттермеп залалдау дорежесін анықтау үшіп, сонымен катар
олардан
паразиттердіи
ересектерін
шығару
үшіп
біраз
жүмырткаларды
(100-120 жүмыртқа)
жипап алып, зергхамада
сактайды.
Бүл
кандалалардыц
зиянды
бакашыктан
жэне
калканшалылар тұкымдасының баска өкілдерінен айырмашылығы,
олардыц ішінде паразиттері бар жұмырткаларым сауларыпан
ажырату өте киып. Сондыктан паразиттердіц бар жоғын білу үшін
жұмырткаларды
сою
керек
немесе
олардан
паразиттердіц
ересектерін
шытару
керек
болады. Жүмыртка
жегіштерді
(телономиндерді)
шығару
үшіп
егіс
даласыпда
жиналған
жұмырткаларды мөлтектер бойыпша жеке пробикаларда сактайды.
Одан соц күн сайып пробиркаларды тексеріп, жүмыртқалардан
шыккан дерносілдермен паразиггердіц ересектерін есепке алып
отырады.
Ересек кандалалардыц паразиттермеп залалдау дорежесіп
анқтау үшіп олардыц ішіп жарып көреді (эрбір есептеу кезіпде 25
апалық жэне
25 аталық капдала) жэпе
олардап паразиттерді
шыгарады (100-150 капдалапы одейі арпалгап жопдікхапада өсіру
аркылы). Әрбір үрпактап капдалаларды екі рет жипайды - олардыц
жаішай капаттапу кезіпде жәпе біріпші жипаудап 10-15 күп өткен
соц паразигтерді ересектеріп шыгару үшіп кандалалардыц корегі
регінде жәқдікхана ішінде кырыккабат жапырақтарын салады.
406
Паразиттердіц дернэсілдері меи піллэлерін садоктарда екі-үш күнде
бір рет алып гүрады.
Стафилинид
коныздары
жыргкыш
болады
жэне
олар
паразиттік гүрде де тіршілік етеді. Қоңыздардыц өздері кырыккабат
шыбындарының дериәсілдері меп жұмырткаларын жеп коректенеді.
Ал олардың дерносілдері мен жүмыргкаларыи жеп коректенеді. Ал
олардыц
дернәсілдері
шыбындардың
пуиарийлерііііц
ішкі
паразиттері болып есептеледі. Аналық коцыздар жұмырткаларып
топыракка салады ( әркайсысы 500-ден). Бес-алты күн өткен соң,
жұмыртқалардан коңыздың дернәсілі шығады. Ол оте жылдам
келеді де, шыбынның пуііарийлеріп тез тауып алып, соныц ішіме
еніп, паразиглык тіршілік ете бастайды. Оиыц қуыршакка айналу
үрдісі де сол пупарий ішінде өгеді, коңыздардыц үшып шыгуы
табиғатта кырыккабат шыбымдары пупарийлерінің пайда болуы
кезеңімен тура келеді.
Қырыккабат шыбындарыныц паразиттеріп зерттеуді олардың
кыстап шыккан пупарийлеріне талдау жүргізуден бастау керек. Ол
үшіи күзде немесе ерте көктемде тонырак сыиамалары (0, 25
шаршы метрлік 20 сынама ) алынады. Талдау кезінде топырақ және
ондаған өсімдік калдыктары үкьшты түрде тексерілуі гиіс.
Қырыккабат шыбындарының негізгі энтомофагтары өздерінің
жетілу
мерзімін
иелерінің
ііупарийлерінде
аяктайды.
Қырыккабаттың вегетациясы кезіиде энтомофагтардың нэтижесін
зияпкестердіц жашіай куыршакка айиалу кезеңімен анықтайды.
Тексерілгеи мөлтектерден 100 өсімдік каралады
(шахмат реті
бойьшша 20 жерден 5 өсімдіктен ) жәие кырыккабат шыбыны
мекендеген өсімдіктердіц саны есепке алынады.
Пупарийлерді жимау жоие зиянкестердіц can мөлшерін апықтау
жұмыстарыи жүргізу үшіп мөлтектің әр бір бөлімдеріиеп үш-бес
закымдалтап өсімдік түбірімен жүлыныи алыпады жопе олардыц
мацайындағы топырағы жете тексеріледі. Одаи соц өсімдіктердіц
сабактары
мен
тамырлары
тексеріліп
ондағы
табылған
дерносілдермеп
пупарийлер
есепке
алынады.
Зертханаларда
паразиттерді шытару үшін және иупарийлердің залалдану дорежесін
аныктау
үшін
табылған
гіупарийлерді
шыпы
күтыларға,
пробиркаларта
салып
кояды.
Ал
шыбындар
дернәсілдері
паразиггермеп залалдану дорежесін аныктау үшін олардыц ішін
жарып карайды.
407
Паразиттердіц түр кұрамын жәие олардыц биологиялық
ерекшеліктеріп
зерттегенде
шыбындардың даму
мерзімдеріп
анықтау үшін фенологиялык бакылаулар жүргізіледі. Ол үшін
зерттеу мөлтектерінде 50 өсімдік үлгісі (модельді өсімдік) регінде
алып, бес-жеті күнде бір рет тексеріп түрады. Ец алдымеп
шыбындардыц жұмыртқалау үшін көбірек ұнататын жерлерін, япіи
тамыр мойпы айналасындағы топырактың үстінгі бетін жоне жер
сызаттарын үқыпты түрде тексереді. Табылған жүмырткаларды
пробиркаға салып, зертханаға жеткізеді. Одан соц паразиттермен
закымдаиу дорежесін апыктау үшін оларды талдап тексереді. Ол
үиіін дернэсілдердіц ішін жарып немесе оларды зертхаиада өсіріи,
паразиттерді шығарады. Дермосілдерді тексергенде оларды зат
әйнегінің бетіндегі су иемесе физиологиялык ерітінді тамшысыпа
салып, препараттау инесі көмегімен ішіне жарып карайды. Ал
зертханаларда
паразитгерді
шығару
үшін
шыбындардыц
дернәсілдерін өсіргенде оларға корек ретінде тары немесе
қырыккабат өзегінің түйірлері беріледі.
Қырыккабат егісінде ересек бүргелерді де түр түрімен жеке
жинап есепке алады. Есепке алу жүмысы кырыккабат жопе баска
айкышгүлді дакылдардыц егістерінде жүйелі түрде (7 күнде бір per)
каққышпен
кағу
аркылы
орындалады.
Қаккышпен
катуды
қоңыздардың нағыз белсенді болатын кезінде, яғни күндізі і сағат 11
мен 13-тің арасында жүреді.
Кесте. Б а к ш а ж о н е б а с қ а б іт е т ү р л с р і- к о д ім г і а л т ы н к о з , с ы п ы р гы с и р ф ы ,
ж ы р т к ы ш к ұ м ы т ы л а р , л и з о ф л е б у с э н т о м о ф а г т а р ы н а к с с т е т о л т ы р у .
№
Э нтом оф агтарды ң казакш а-
латы н ш а атауы
Э нтом оф агтарды ң
сипаттам асы
Е рскш с белгілері
н см есе сурсттсрі
1
А лты н коз д ср
- C h y s o p i d a e
түкы м д асы
2
Тапсырма:
Кәдімгі алтынкөз, сыпырғы сирфы, жырткыш
күмытылар, лизофлебустар
бакша және баска біте түрлері-
энтомофагтарымен танысу жоне кесте толтыру.
408
|
