(стеторус
немесе
нукте
тәрізді кокцинеллид) қолайлы. Бүл қоңыз кәдімгі
өрмекші
кененің жыртқыш
акарифагы.
Бақтарда
химиялық
препараттарды үзақ жылдар бойы қолдануға байланысты бүлардың
сан мөлшері өте азайып кстті де, өрмекші кенелердің жаппай өніп-
осуіне себепкер болды. Тіпті кейбір бақтарда
стеторус
кездеспейді
десе де болады.
Сондықтан
стеторусты
бір жердей
олар
кездеспейтін
екінші
жерге
апарып
тарату
акарифагтың
пәрменділігін едәуір арттырады. Екінші түрі-ек/
нуктелі цаи ңызы
қоңызы. Бүл қоцыз алма агашы бітелерінің негізгі жауларыиың бірі.
Кокцинеллидтердің жергілікті түрлерін сақтап, олардың тиімділігін
арттыру үшін улы препараттарды қолдануды мейлінше азайту
керек. Сонымен қатар бақтардың ішіндегі шөптерді шабудың
маңызы өте зор. Пішен шабу кезінде шөптесін өсімдіктерден
кокцинеллидтер жеміс ағаштарына өтіп, ондагы бітслерді түгелдей
жеп қүртады. Бұл әсіресе жеті нүктелі «қан қызы» қоңызының
пәрменділігін күрт арттырады.
335
Бақтар
арасындагы
жоңышқаларды
пішендікке
шабу
кокцинеллидтерден басқа да жырткыш энтомофагтардың (мысалы,
алтынкөздердің) тиімділігін күрт арттыруға әсерін тигізеді. Бұл әдіс
ешқандай шығынды қажет етпейді және агротехникамен үйлесімді
келеді.
Стеторус немесе нүкте тәрізді қоңыз-жеміс
кенелерінің
бейімделген жыртқыш акарифагы. Ересек фазасында қыстап, ерте
көктемде шығады. Алматы жагдайында аналығы жүмырткалауға
мамырдың бас кезінен бастап кіріседі. Стеторус бір жаз ішінде 2
үрпақ беріи өсіп-өнеді. Ол негізінен бақтың өрмекші кенесімен
коректенеді.
Қоңыздың бірінші жастағы дернәсілі бір тәулік ішінде кененің
25-35 данасын (жүмыртқа, дернәсіл, нимфа түрінде), екінші
жастагы дернәсілдері-50, үшінші жастагы дернәсілдері ересек
кенелердің 70-75, төртінші жастагы дернәсілдері-90-100, ал ересек
стеторустың өзі 120-130 данасын жейді (4-сурет).
С у р ет 4. С теторус н ем есе нүкте тәрізді коңы з
-Stethomspunctillum
Ws.
Стафилиндер немесе қысқа қанатты қоңыздар түқымдасы
Staphylinidae.
Қоңыздардың денесі үзын, жіңішке болып келеді, ал
қысқа қатты қанаттары қүрсағының алдыңгы екі сақинасын ғана
жауып түрады (5-сурет).
336
С урет 5. С таф илин нем есе кы сқа қанатты коңы здар тукы м д асы
Staphylinidae
Дернәсілдері камподео тәрізді, бастары өте үлкен. Ересек
қоңыздар да, оның дернәсілдері де жапырақтардың, тастардың,
ағаштар
қабыгының астында, сүтқоректілер
мен
құстардың
үяларында, қүмырсқалардың илеуінде т.б. жерлерде өмір сүреді.
Көпшілік түрлері жыртқыштар, кейбіреулері паразиттік тіршілік
етеді. Жыртқыш түрлерінің ішіндегі
алеохарсі
(Aleochara billineata
GyII). Ересек қоңыздар қырыққабат шыбындары дернәсілдері мен
жүмыртқаларын
жеп
қоректенеді,
ал
олардың дернәсілдері
шыбындардың жалған піллэларының ішкі паразиті. Дернәсілдері
өте жылдам қимылдайды да, шыбынның жалган пілләларын оңай
тауып алып, оларга қүрсагының ішімен жабысып, денесін тесіп,
ішіне енеді де
қоректенуге кіріседі.
Алеохара қырыққабат
шыбындарыныц тиімді энтомофагы болганымен оның бір кемшілігі
көктемде
қоңыздар
қыстаган
жерлерінен
қырықкабат
шыбындарынан
әлдеқайда
ерте
үшып
шыгады.
Сондықтан
зиянкестердің бірінші үрпагы өсімдікке едәуір зиянын келтіріп
үлгереді. Осыган байланысты бүл энтомофагты маусым айында
пайдалануга тура келеді.
Алеохораны зертхана жагдайында өсіріп-өндіру үшін оның
негізгі
қүрбаны
ретінде
көктемгі
қырыққабат
шыбынын
пайдаланады. Бүл қырыққабат шыбыны өзгермелі температурада
(түнде 15-16°С, күндіз-23°С, ауаның ылғалдылығы -60-75), ал
жарықтың үзақтығы 16-18 сағат жагдайында бейімделіп өсіріледі.
337
Шамамен 25-26 күннен кейін шыбынның жалган пілләлары пайда
болады. Пілләларды кұмды елеу арқылы бөліп алады да, алеохара
коңыздарының дернәсілдерімен залалдайды. Ол үшін қырыққабат
шыбынының 300-400 жалган піллэлары бар садоктарга 100-200
алеохара дернәсілін орналастырады. 6-7 күннен кейін залалданган
пілләларды бөлек садоктарга қойып, ересек қоңыздар үшқанша
үстайды. Үшып шыққан қоңыздарды кырыққабат егістіктерінде
зиянкеске
қарсы
3
мезгілде:
қырыққабат
шыбындарының
жұмыртқалау кезеңінің басында, жаппай жүмыртқалай бастағанда
және одан кейін 7 күн өткен соң жібереді. Қоңыздың жіберу
мөлшері бір гектарга 10-30 данадан.
Тапсырма:
Қатты қанаттылардың негізгі топтарымен,
олардың снпаттамасын конспект жасау және суретттерін салу.
Баңылау сурақпшры:
1. Өсімдік бітелерімен қоректенетін негізгі қандай түрлерін
білесіңдер?
2. Жеміс кенелерініц бейімделген жыртқыш акарифагы?
3. Стафилиндер немесе қысқа қанатты қоңыздар түқымдасының
түрлері?
4. Жыртқыш түрлерініц ішіндегі
алеохараның
негізгі ерекшелігі
неде?
5. Хармония
аксиридис
қоңызы неше үрпақ береді?
6. Екі нүктелі және шегіршін «қан қызы» қайда қыстайды жіне
неше үрпақ береді?
7. Криптолемустың жұмыртқадан ересек қоңызга дейінгі дамуы
неше күнге созылады және қанша үрпақ беріп өсіп-өнеді?
338
|
