а —  графикалық белгі;  б

124 
осылайша, 
күшейткіш 
коэффициентін 
азайтады, 
сондықтан 
да 
осы 
кері 
байланысты теріс деп атайды. 
Қажетті коэффициент кері 
байланыс 
тізбесінде 
резисторлардың 
бірінің 
кедергісін өзгерту есебінен 
орнатылады (қалыпты кезде 
R
2
).
Кері байланыспен күшейткіш 
коэффициенті 
К
ос
тең деп 
есептеуге болады: 
К
о.с = 
R
2
/R
l. 
Күшейткіштің үлкен коэффициентімен және кері байланысымен 
операциялық күшейткіштер автоматты жүйеде компаратор – кернеуді 
салыстыру құрылғысы ретінде қолданылады.
Егер осындай күшейткіштің екі кірісіне екі кернеуді берсе (екі 
кернеу үші де екінші нүкте – күшейткіштің нөлдік нүктесі), онда 
алдында келтірілген формулаға сәйкес и
вых
= 
К
и
(и
вх1
- 
и
вх2
) шығыстағы 
кернеу кіріс белгілерінің әр түрлілігіне байланысты болады. Бірақ, 
күшейткіштің үлкен коэффициенті кезінде кернеудің ең аз 
айырмашылығы байыту жағдайында күшейткішке шығарады, ол кезде 
оның шығысындағы кернеу тоқ көзінің кернеуіне тең болады. Егер бір 
кернеу шамалы үлкен болса, онда басқасынан шамалы азырақ болса, 
онда күшейткіштің шығыс белгісі -Е
п
д-ен +Е
п
-
ге дейін және кері 
секіретін болады. 
Осылайша, дискреттік белгілерді өңдеудің құралдарымен жеңіл 
тіркелетін компаратордың шығысындағы үлкен өзгеріс кернеуді 
салыстырудың өте сезімтал құрылғыларын құруға мүмкіндік береді. 
Мысалы, бір кірісте параметр датчигінен и
вх
белгі берілуі мүмкін, ал 
екінші кірісте – осы параметрдің мәніне шектік қолжетімділік кезінде 
датчик белгісіне тек тұрақты кернеуге 
U
0
,
беріледі. Енді, осы параметр 
шектік мәнінен асады, кернеу и
вх 
U
0
-
нан асады, ол апаттық белгі 
ретінде жүйені қабылдайтын компаратордың шығысындағы кернеудің 
ауысуын тудыртады.
Күшейткіштің 
К
и
өте үлкен коэффициенті кезінде компаратордың 
іске қосылуына әкелетін кернеу түрлілігі (и
вх1
- 
и
вх2
), төтенше аз, 
компаратор оның кірісінде кернеу теңдігін бекітеді деп санауға болады.
АСУ ТП атқарушы механизмдермен басқару үшін кішігірім 
күшейту коэффициентімен (100.....500), бірақ, үлкен шығыс 
қуаттылығымен 200 Вт-қа дейін) тұрақты және ауыспалы тоқты 
транзисторлық күшейткіштер қолданылады.
Д* 
5.13-
сурет. Теріс кері байланыспен 
операциялық күшейткіш 

125 
Егер 
атқарушы 
механизмдермен 
тұтынатын 
қуаттылық 
киловаттарды және одан да көбін қолданса, онда 
магниттік 
күшейткіштер
қолданылады. Олардың жұмысы күшті магниттік 
алаңдарда ферромагниттік материалдардың байыту жағдайына асу 
қабілеттілігіне негізделеді.
Ауыспалы кернеу көзінен тоқ алатын магнитті күшейткіштер және 
орамдар 1 және 3 (5.14-сурет) t/_ онда магниттік ағымды құратын және 
жүрекшеден 
өтетін 
ауыспалы 
магнит 
алаңын 
жасайды. 
Электромагниттік индукцияның заңына сәйкес, осы ағым көбірек 
болған сайын, айналу жүрекшесінде бар индуктивтілік көбірек және 
олар арқылы өтетін тоқ азырақ. Егер жүрекше байыту жағдайына 
кірсн, онда одан өтетін магнит алаңы онда үлкен магниттік ағымды 
құра алмайды. Индуктивтіліктің нәтижесінде айналым маңызды түрде 
азаяды, ал ол арқылы өтетін тоқ өседі. Осылайша, жүрекшенің байыту 
жағдайына ауысуын басқара отыра, айналым тізбегіндегі тоқты – 
күшейткіштің шығыс шамасын басқаруға болады.
Магниттеуді 2 айналдыруға берілетін тұрақты кернеуді басқаратын 
мәнін и
упр
өзгерте отыра, байытуға болады. Бұл кернеу магниттік 
күшейткіштің кіріс шамасы ретінде қарастырылады. Оны ұлғайтқан 
кезде, жүрекше материалы байыту жүрекшесіне жақындайды, сонымен 
қатар, басқару кернеуінің кішігірім өзгерісі кезінде айналымдағы 
тоқтың І (шығыс шамасы) маңызды өзгерісіне әкеледі.
5.14-
сурет. Магнитті күшейткіш схемасы:
1 ...3
— 
айналымдар 

126 
Магниттік күшейткіштердің қарапайымдылығы және үлкен шығыс 
қуаттылығы автоматты жүйелерде оларды кеңінен қолдануға әкеледі. 
Олардың негізгі кемшілігі – үлкен инерциялылық.

жүктеу 4,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: