Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

тарихи қалыптасуы жағынан кеш пайда болған ерін үндестігін
таңбалауды мақсат тұтпаған графика болып табылады. Үндесім
заңы дауыссыздардың тембрлік әуеніне негізделген (Крамски,
М.Маллова, В.Томсен, А.М.Щербак), ал дауыстылар үндесімі
– осы арқылы шыққан екіншілік заң дейміз. Алғашқы әліпби
түзушілер санасында дауыссыз дыбыс қазіргі түсініктен
өзгеше, ерін, езу, тіл мүшелеріне сай тембрлік әуен қоса
ассоциацияла-нып отырған дыбыс типі болғанын айтқымыз
келеді. Тілдің даму барысында жуан-жіңішке, езулік-еріндік
әуен қысқа айтылатын сына дыбыс тыңдаушы санасына
қабылдана бастайды. Сына да-уысты таңбсы әсіресе дауыссыз
бен үнділер арасына салынған. Қыстырынды дауыстылардың
бүкіл руникалық жазбаларға тән екенін айтады Э.А.Макаев.
Алғашында дауыссыздың тем-бріне ғана үйлескен, фонемалық
жүктемесі жоқ дыбыс кейін дифференциацияланған. Оған
Енисей, Талас жазуларында сирек таңбаланған дауыстылардың
Орхон жазуында тұрақты бейнеле-нуі дәлел. Дауыстылардың
графикалық бейнесі арқылы түркі тілдеріндегі инвариант
дауыстыны да, сына дауысты және одан өрбіген
дауыстылардың вариант, вариацияларын жобалауға бо-лады.
Енді консонанттар жүйесінің графемалары және графика-сы
туралы қысқаша тоқталып өтеміз. Жазуда <б>, <ғ>, <д>, <й>,
<қ>, <л>, <н>, <р>, <с>, <т> 10 дауыссызы 20-дан астам
әріппен 20 сингармофонеманы таңбалайды. Оның ішінде 3-тен
артық әрпі бар дыбыстар <б’>, <ғ>, <д>, <қ>, <к> фоне-малары
болып табылады. 

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: