Оқулық Алматы 2005 ббк 28. 04 М 87 Оцуыцты жогары оцу орындары студенттеріне

Цитологиялық 
зерттеулердің 
нәтижесі 
жануарлар 
мен 
түрлі 
жынысты 
өсімдіктердің 
көпшілігінде 
еркек 
және 
ұрғашы 
жыныстылардың хромосом жиынтығындағы бір жұп хромосоманың 
өзгеше болатындығын көрсетті. Кейінірек бұл хромосомалардың 
жынысты анықтауға қатысы бар екендігі анықталды, сол себепті олар 
жыныстық хромосомалар деп аталды. Сөйтіл, жануарлар мен түрлі 
жынысты 
өсімдіктердің 
хромосом 
жиынтығында 
кәдімгі 
хромосомалар 
немесе 
аутосомалар 
мен 
қатар 
жыныстық 
хромосомалар да болады, олар X жөне У деп белгіленеді.
Түқым қуалауніылықтың хромосомдық теориясына сәйкес 
организмнің жынысы үрықтану кезінде анықталады. Жыныстың 
хромосома арқылы анықталуының негізінен төрт типі бар (4-кесте).
Түрлердің басым көпшілігінің дене клеткаларында жыныстық 
хромосомалар екі-екіден - XX немесе ХУ болып келеді. Тек кейбір 
түрлерде ғана жалғыз X хромосома болады. Егер дене клеткасында 
жыныстық хромосомалар біркелкі XX болып келсе, ондай жынысты 
гомогаметалы, ал керісінше өркелкі ХУ болса, гетерогаметалы деп 
атайды.
Адам баласында, сүт қорекгі жануарларда, дрозофилада тағы 
басқа көптеген түрлерде аналық жыныс гомогаметалы (XX), ал 
аталық-гетерогаметалы (ХУ). Бүл аталған түрлерде мейоз кезінде 
біркелкі жүмыртқа клеткалары мен әркелкі сперматозоидтар түзіледі. 
Тауықтарда және басқа құстарда, сол сияқты жібек қүрты мен 
көбелектерде, керісінше аналық жыныс гетерогаметалы (ХУ), ал 
аталық гомогаметалы (XX). Мүндай жануарлардың гаметогенсзінде 
әркелкі жүмыртқа клеткалары мен біркелкі спермотозоидтар түзілсді. 
Шегіртке мен қандалада аналықтары гомогаметалы да, аталықтары 
гетерогаметалы, 
ал 
қара 
күйенің 
керісінше, 
аналықтары 
гетерогаметалы да, аталықтары гомогаметалы.
64

ЖЫНЫСТЫ АНЫҚТАУДЫҢ СИПАТТАМАСЫ
4-кесте
Жыны
сты
анық-
таудың
Организм
түрлері
Сома-
лық
клетка-
лар
Г аметалар
Гетеро­
гамета-
тип-
тері
9
сперма
тозоид
жүм.клет-
калары
лы
жыныс
ХУ
Адам, 
сүт
қоректі
жануарлар,
дрозофила
және басқа
түрлерінің

жүктеу 8,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: