Таубаева ш. Т., Иманбаева с. Т., Берикханова а. Е

Акыл-ой, таным үдерісі оқушының зейін кою кабілетін, таддау- 
жинақтау эрекетін жэне ерік-жігерін жетілдіруді қажет етеді. Оқытуды 
жоғары қиындық деңгейінде жүргізу - окушыны белсенді танымдық іс- 
әрекетке жұмылдыру, білімге ынталандыру, қажетті мөлшерде шыгар- 
машылық жаттыгулар беріп, акыл-ойын жаттықтыру, яғни жақсы жэне 
нашар оқитын окушыларды оқу еңбегіне бірдей жатгықтыруды белгі- 
леді. Л.В. Занков ұсынган түсініктілік ұстанымын практикада кең ма- 
ғынада қолдану, оқу мазмұнының көлемін үлғайтып, теориялық 
деңгейін күрделендірді.
1960-70-ші жылдары дамыта оқыту теориясы оқушының акыл- 
ой қабілетін дамыту әдіс-тәсілдеріне барынша көніл бөлгенімен, окы- 
ған материалды есте сақтатуға жете назар аудармады. Дидактикада оқу 
материапын есте сақтау деген мүлде естен шығарылып, ол механи- 
калық жаттау ұғымымен теңестірілді. Оқу-танымдық үдеріс барысын- 
да оқушынын материалды игеруі үшін есте сақгау қабілеті қапыптасуы 
тиіс, эйтпесе ешкандай біпім көлемін игеруге болмайтыны белгілі.
13.3. 
Оқушылардың белсенді танымдық іс-ярекетке ж зне өзі-
нің интеллектуалдық қабілеттерін дамытуга мотивацияпық
дайындыгын қалыптастыру.
Кең танымдық қызығушылыктың 
көрсеткіштері кандай?
1) Кен танымдык қызығушылықтың айқындалған бір көрсеткіші
- ізденушілік танымдық міндетті шешуге ұмтылу. Тіпті ол үшін қа- 
жетті білік болмағанның өзінде оқушылар оған тоқгалып, өздерінін 
көңілін бөліп, ойланып, толғанып, шешімін табуға ынталанып, өзін 
бүл мәселені тез шеше алмағаны үшін кіналайды («Бүл қалай болды? 
Мен бұл туралы оқыган едім ғой»! Әлі ойланып көруге тура келеді!»);
2) Кең танымдык қызыгушылыққа ие оқушының қызмет үдерісі 
түлғалық қатынасынан байқалды. Ол Ісейбір оқушылардан сабырлы- 
лығымен, екіншілерден - зейінділігімен, ал үшіншілерден - абыржу- 
шылыгымен ерекшеленеді. Бұндай оқушылардың барлық эсерленуі 
мынаны көрсетеді: танымдық үдеріс олар үшін бэрібір емес, онда аз да 
болса өзбетінше ізденіс жасалады (тез шешімін табу, немесе ұзақ 
ойлану);
3) Кең танымдық қызығушылыққа ие жасөспірімдер таңдалған 
аймакта бағдарлама шегінен шығуға ұмтылады. Олардың кызығушы- 
лығы «үлкен ғылымға», казіргі заманғы ғылыми жаңалыққа бағыт- 
талған. Олар косымша ақпарат пен дерек көздерін іздейді және оны 
табады;
4) Олардың көпшілігінін дүниетанымы кең, көп оқиды жэне бос 
уақытының бір бөлігін кезкелген озінің сүйікті пэніне арнайды; 
олардың кейбірінде қызығушылық оның икеміне сэйкес келеді;
5) танымдық белсенділік, білуге кұмарлығы - олардың ерекше 
қасиеті. Олар сабакта белсенді, сұрақтар қояды, койылған мэселені
295

талқылауға тез араласады, кейде кызу тапасады (немесе бер көзка- 
растарды сынайды, немесе өзінін көзкарасыныц дұрыстыгын сенімді 
түрде дәлелдейді);
6) бұл топтағы окушылардың арасында жеңіл білім-ділері де 
болады. Бұлар өздерінін білімін жетілдіруге, барынша күр-делі 
біліктерді игеруге жеткілікті күш жұмсамағандар. Бүл топ оқушы- 
ларының арасында айырмашылық, барынша кең білім алуға үмтылу- 
шылық пен бүл білімдерді жеткілікті негізде менгеру мүмкіндігі ара- 
сында қарама-қайшылық байқалады.
Оқушының танымдық белсендіпігі сыртқы жэне ішкі белсен- 
діліктерге бөлінеді. Сыртқы белсенділік оқушы бойынан байқалатын 
сырткы көріністер. Ал ішкі белсенділік - окушының ойлау кабіпетімен 
Тікелей байланысты.
Оқушылардың белсенді танымдық іс-эрекетін ұйымдастырудың 
негізгі қүралдары:
1) Оқыту үрдісінде іс-эрекеттік түрғыдан окыту 
бағытын 
пайдалану қажет.
2) Түлғапық-бағдарлық бағыттың үтымды идеялары.
3) Оқытудағы ізденістік түғыры.
4) Оқытуда 
ақпараттық-коммуникативті 
технологиялардың 
мүмкіндіктерін толық пайдалану.
5) Оқытудағы дифференцияциялау.
6) Ұжымдық-танымдық іс-эрекетті үйымдастыру.
7) Педагог-новаторлар тәжірибесіндегі белсенді танымдык іс- 
эрекет идеясы мен технологиясымен танысу.
Оқушылардың оқу эрекетін белсендіретін эдістердің бірі ре- 
тінде зерттеушілік эдістің түрлері - белсенді еңбек, зертханапық, 
эвристикалық, экскурсия ұсынылды. Н.К.Крупская «Балаларды кіші 
топтан бастап, ересек топқа дейін окытуда, эр сұракка зертгеушілік 
әдісін қолданып, оқылатын тақырыпты бала барлық жағынан терең 
білуі керек»,- деп жазады. Мүндай пікірді П.П. Блонский, А.Г. 
Калашников, М.М.Пистрак та қолдады. Сонымен, 20-шы жылдары 
кеңестік педагогикада зерттеушілік эдіс берік орын алды.
Осы кезендегі кеңестік педагогикаға тэн терминологиялық 
көпмэнділік түрлі аныктамапар, мысалы, зерттеушілік ізденіс, тэжіри- 
белік-зерттеушілік, белсенділік-зерттеушілік, зертханалык-зерттеуші- 
лік, зертханалык жэне т.б. орын алды. Терминдердің көптігі эдіс- 
тердің де алуан түрлілігін білдіреді.
Инновациялық іс-әрекет мэселесін түрлі тұғырлардан қарастыру 
80-жылдардың соңында жүзеге асты. Ең алдымен оның мәні, өл- 
шемдері жэне тэжірибесі карастырылды (В.И. Бондарь, В.А.Кан- 
Калик, 
Т.В.Кудрявцев, 
Ю.Н. 
Кулюткин, 
В.П.Пархоменко,
2
%

Н.В.Кухарев, Я.С.Турбовской, Ф.Ш. Терегулов, Л.М. Фридман жэне 
т.б.). Оның түрлері аныкталды:
1. өнертапқыштык тэжірибесі (білім алушылармен жұмыс 
істеудің формапары мен эдістерін біріктіру жэне толықгыру);
2. жаңашылдар тәжірибесі (педагогикалык еңбектің тиімділігін 
айтарлықтай арттыратын жаңа жұмыс түрлері мен әдістерін кұру);
3. инновациялык тэжірибе ғьшымдағы жаңа идеялар, жаңа 
мазмұң, жаңа формалар мен эдістер байланысын жүзеге асыру.
Инновациялық іс-эрекет - қазіргі мектептің даму жолы. Иннова- 
циялық іс-эрекет элеуметтік-экономикалық жағдай тудырған басқа 
біпім беру саласынан белгілі бір стандарттың межесінен ауытқу мен 
бапама жүйе енгізу шараларын атқарады. Инновациялық іс-эрекет 
жаңалықгарды ойлап шығару, зертгеу, қодданысқа дайындау, іс жүзін- 
де пайдапану сияқгы үдерістермен сипатталады.
Болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыруды 
эр оқушыға қатысты дербес бағдарламамен жүзеге асыру қажет. Накты 
мүғалімге, шығармашылықпен жұмыс істейтін инноватор мүғалімге 
жасаған дербес жеке бағдарламадан көпшілікке, педагогикалық үжым- 
ға арналған бағдарламаны жасауға көшуге болады, яғни, жалқыдан 
жалпыға өту үстанымын басшылыкка алган жөн.

жүктеу 5,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: