Оқулық ретінде бекіткен Ал ма ты «Қа зақ уни вер си те ті» 016 Әож 94

66
§­1.­Ақ­Орда­мемлекетінің­құрылуы­
­­­­­­­және­этносаяси­құрылымы­
Ақ Орда мемлекеті – моңғолдар үстемдігінен кейінгі кезеңде 
Қазақстан аумағында жергілікті этникалық негізде құрылған ал-
ғашқы мемлекет. Ол мемлекеттің тарихы XIII ғасырдың 20-жыл-
дарында құрылған Жошы ұлысынан, оның ішіндегі Орда Ежен 
ұлысынан бастау алады. 
Бату хан Шығыс Еуропаға (1236-1242) жасаған жеті жылдық 
жорығынан оралғаннан кейін өзінің ағасы Орда Ежен мен інісі 
Шибанға үлеске жер береді. Сөйтіп, Жошы ұлысы өз ішінде Жо - 
шының ұлдары және олардың ұрпақтары билеген көптеген кіші-
гірім ұлыстарға бөлінеді. Батудың ағасы Орда Еженнің және оның 
ұрпақтарының ұлысы алғашында Орда Ежен ұлысы, ал кейіннен 
Ақ Орда деп аталды.
Орда Ежен ұлысының аумағына алғашқы кезде Ертіс өзенінен 
шығысқа қарай Ұлытау мен Қаратауға дейінгі, Жетісудың солтүс-
тік-шығыс бөлігіндегі жерлер енді. Ұлыстың аумағы біртіндеп 
кеңейе түседі де, XIII ғасырдың екінші жартысында Сырдың орта 
ағысы бойындағы жерлер де ұлыс құрамына енгізіледі. 
Орда Ежен ұлысының батысқа қарай Жошының бесінші ұлы-
ның иелігі – Шибан ұлысы орналасты. Шибан ұлысының аумағы 
туралы ортағасырлық авторлар былай деп жазады: «...Шыңғыс 
ханның ұлы Жошы ханның баласы Шибан хан жеті жылдық жо-
рықта астар, орыстар, черкестер және бұлғарлар елдерін жаулап 
алған кезде ептілік көрсетіп, ағасы Бату ханнан сыйлық ретінде 
төрт омақ алды». Ал ұлыстың аумағы туралы Әбілғазы былай
деп хабарлайды: «Шибан жазда Орал бөктеріндегі, Тобыл, Жайық,
Ырғыз өзендерінің аралығындағы кең-байтақ жерлерде, ал қыс-
та Арал теңізі өңірінде, Шу, Сарысу өзендерін бойлап және Сыр-
дарияның төменгі ағысында көшіп жүреді».
Орда Ежен ұлысының билеушілері өздерін Алтын Орда хан-
дарына бағыныштымыз деп мойындаса да, дербес саясат жүргізіп, 
олардың құрылтайына бармады. Ол туралы Рашид ад-Дин былай деп 

жүктеу 24,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: