Оқулық. Г. О. Сыздықова Алматы, 2012. 160 бет

91
жағынан барлығы бірдей тең болмайды. Бұлардың біреулері негізгі 
болады да, қалғаны көмекші болады. Сөйтіп, ылғи етістіктерден 
құралған күрделі етістіктер бір-бірімен көсемшелер арқылы бай-
ланысады» деп, етістіктің аналитикалық формаларын көсемшемен 
байланыстырғанымен, олардың күрделі етістіктерден аражігін 
ажыратпай, солардың қатарында қарастырады. Мысалы: 
сатып ал, 
келе жатыр, айта бер, өлең айт, көңіл көтер, күліп жіберді, күліп 
жібере жаздады,
т.б. 
Етістіктің аналитикалық формалары Ы. Маманов, А. Əбілқаев-
тың еңбектерінде де күрделі етістіктер құрамындағы көмекші 
етістіктерге қатысты қарастырылады. Ғалым Ы. Маманов «Күрделі 
етістіктің құрамындағы алдыңғы көсемше түріндегі сыңары 
лексикалық мағынаға ие болады да, соңғы сыңары – көмекші етістік 
оған грамматикалық мағына үстейді жəне етістіктің басқа форма-
ларымен түрленетін конструктивтік қызмет атқарады» деп, бұл 
мəселені көмекші етістіктердің қызметі тұрғысынан түсіндірсе, 
ғалым А. Əбілқаев «де» көмекші етістігінің мағынасы мен қызметін 
талдауда осы етістік арқылы жасалған бірқатар грамматикалық фор-
маларды бөліп көрсетеді. Мысалы: 
-йын/йін деп отыр, -йын/йін деп 
жатыр, -деп жүр, -деп қалды, -деп барады,-деп келді,
т.б. 
Аналитикалық етістіктер туралы ғалым А. Ысқақов та маңызды 
тұжырымдар жасайды. Ғалымның пайымдауынша, егер тіркестегі 
компоненттердің біреуі ғана негізгі мағынасын сақтап, өзгелері 
өз лексикалық мағыналарын я солғындатып, я жоғалтып, тек 
көмекші болып, грамматикалық қызмет атқарса, ол 
сараламалы 
(аналитикалық) етістік
немесе 
күрделі етістіктің саралама-
лы түрі
деп танылады. Алдыңғы пікірлерден ерекшелігі: ғалым 
етістіктің аналитикалық формаларын 
(айтып жібер, келе қой,
т.б.) 
күрделі етістіктердің жай күрделі тіркес (
алып бар, алып қайт, кіріп 
шық, оқып бер, алып кет, 
т.б.), суреттемелі етістік (
бала едім, жас 
екен, берсе игі еді, 
т.б.), құранды етістік 
(жəрдем ет, көмек қыл
т.б.) 
тəрізді топтарынан бөліп көрсетіп, күрделі етістіктің сараламалы 
немесе аналитикалық түрі деп атайды. Бұл топтастыруда күрделі 
етістіктердің барлық түрі (мысалы, 
барған жоқ, айтқан жоқ, баруға 

жүктеу 457,37 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: