И. В. Савельев жалпы физика курсы I том Алматы 2004

Біз 
м ә і і
 
бермегеп, бірқатар факторларды ескеретін, 
дәлірек жүргізілген есептеулср, тек сандық коэффициеп- 
ті ғана басқаша дәл осындай формулага келтіреді.
Газдың тұтқырлық коэффицпентіне арналған (112.6) 
формуланы зерттейік. 
пт-тл
р-мен алмастырып, 
v
орта-
ша жылдамдыктың 
\ г Tlm-ү
а пропорционал, ал 
а
орта- 
ша еркія жүру жолыныц 1 
Іпй2-қа
пропорционалдығын 
есксріп, былай дсп жазуымызга болады:
r, ~
am }\ Г ^ ~
- L ~ I
a
L 
V T
 
(112.7)
1
 
J 
т
п а і 
a
Алдымен р-ның бірлік көлемдегі молекулалар санын, 
демск, қысьтмға 
(р — пкТ
) тәуелсіздігі назар аудартады. 
Бір қарағанда таңқаларлық нәтнжені былай түсіндіруге 
болады. Қыеым азайған кезде 
п,
яғни импульсты тасы- 
малдауга қатысатым молекулалар саны, азаяды. Мұны- 
мен бір мсзгілде 
X
өседі, ендеше, жеке молекулалардың 
қарама-қарсы бағыттарда алып өтетін импульстарының 
айырмашылығы да өседі. Нәтижесіндс жылдамдықтың
^ 
. 
d a
оерілген 
-
j j
-
градиентшде молекулалардың алып өте-
тін қосынды импульсы қысымға тәуслді болмай шығады. 
Бұл тек 
X
газ ағып шыгып жатқан саңылаудың мөлшер- 
лерімен (мәселсн, трубаның диаметрімен салыстырған- 
да) салыстырғанда аз болатын кезге дейін ғана орында- 
лады. Бүл шарттың орындалуы тоқтаганда тұтқырлық
қысымға көбірек тоуелді бо- 
лып, қысым азайғанда ол да 
азайып отырады. Орташа ер- 
кін жүру жолының үзынды- 
ғы ғаз ағып жатқан санда­
ла удын 
мөлшерлсрімен
бірдей болғанда молекула- 
лардың жүруі сацылаудың 
шамасымсн анықталады да, 
X
қысымға тәуелсіз болып 
иіығады. Қысым азайган кезде бірлік көлемгс келетіп 
молекулалар саны да азая беріп, осы себепгерден р да 
азаяды.
(112.7) 
бойынша түтқырлық коэффициент! темпера- 
турага банланысты 
V 
Т
шамасыпа прогюрішонал өседі. 
9-таблнцада тәжірпбсден алынган ауаның ар түрлі тем-
9 - т а б л и ц а
т,
° к
Т, мкпз
ШҮ Т
273
171
10,4
313
190
10,7
573
295
12,3
673
328
12,6
773
358
12,9
382

пературалардағы тұтқырлығы келтірілген. 
Гдч 
р 
р 
темпе- 
ратураға ]/ 7’ шамасына проіюрцнонал өзгеретін болса,
оида 
г\!
] 
Т
қатынасы тұрақты болып қалуы' тніс еді.
Таблицадаи көріп отырғапымыздай, rj тұтқырлық
V 
Т
шамасына қараганда тезірек өсстіи болгандықтан, 
бул қатынас 7’-ніц артуымсн аздап өседі. Буған өткен 
параграфта айтылып кеткен орташа сркін жүру жолы- 
ныц температураға тоуелділігі себеп болып табылады.
Газ тұтқырлығыпыц молекулалар массасына тәуел- 
ділігін молекулаларыныц массалары әр түрлі болғанмен 
олардың эффектногік қималары бірдей болатыи газдар- 
да тсксеруге болады. Мундай газдарга, кәдімғі ж о не 
ауыр сутегі (дейтерий) осыған мысал бола алады. Дей- 
тернйдің атомдарының (осыған сэйкес оныц молекула- 
ларының) массасы байырғы сутсгі атомдарыныц масса- 
сынан 2 есе артық болады. Сутегі мен дейтерпйдіц 
электрлік қаспеттері шамамен бірдей. Молекулалардың 
арасындағы өз ара әсерлесу, демек, олардыц эффектнв- 
тік қимасы, молекулалардын электрлік қасиеттерімен 
анықталатын болғандықтан, дейтерий меп сутегіпін, эф- 
фективтік қнмасы бірдей болады, демек, бірдой темпс- 
ратурада алынған олардыц тұтқырлық коэффициепттері 
2 : 1 қатынасындай болуы керек. Эксперпментальдық 
турғыда көрее гілғепдей, дейтерийдің трсы сутегініц 
ц-сынан 1,39 ссе артық болады, ал бүді теорпялық мәнге 
ете жақын.

жүктеу 28,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: