З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

Ћасым Абылайџлы мен Саржан Ћасымџлы – ћазаћ халћыныѓ

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	170/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 166 167 168 169 170 171 172 173 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

4. Ћасым Абылайџлы мен Саржан Ћасымџлы – ћазаћ халћыныѓ
џлт-азаттыћ ћозѕалысыныѓ жетекшiлерi.
Патша љкiметiнiѓ ћазаћтар-
дыѓ байырѕы дќстљрлi ћоныстарын љстi-љстiне тартып алуы, Ћазаћ-
стан аумаѕында ќскери бекiнiстердiѓ кптеп салынуы, хан билiгiнiѓ
жойылуы, мiне, мџныѓ бќрi де отаршылдыћћа ћарсы ћозѕалыстыѓ
тууына алып келдi.
Бџл ћозѕалысты Абылайдыѓ отыз џлыныѓ еѓ кенжесi Ћасым сџл-
тан бастаѕан болатын. Ќкесiмен бiрге отаршылдыћ езгiге ћарсы оныѓ
балалары Саржан, Есенгелдi, Аѕатай, Кенесары жќне Наурызбай
атћа ћонды. Ћасымныѓ 12 џлы бар едi. Оныѓ ќрћайсысыныѓ зiнде
500 љйге тарта тлеѓгiттерi болатын.
1825–1826 жылдары Ћасым Сiбiр жќне Орынбор аймаћтыћ кi-
мет орындарына ашу-ызаѕа толы хаттар жазып, округтiк приказдар-
ды таратуды талап еттi. Сџлтан ћазаћтардыѓ кеѓ-байтаћ дала тсiнде
џзаћћа кшiп кету мљмкiндiгi бар екенiн де ескерттi. Сонымен ћатар
ол Ресеймен тату-тќттi бейбiт кршi болуды ћалайтынын да атап
крсеттi.
Приказдардыѓ салынуына ћарсы болѕан сџлтандар ћайтыс
болѕан Уќли ханныѓ љлкен џлы Ѕџбайдуллаѕа љлкен љмiт артты. Ол
батыл ќрекеттер жасайтын шыѕар деп кљткен едi. Тiптi Орта жљздiѓ
кейбiр рулары оны хан сайлап та ћойды. Мiне, осы жаѕдайда патша
љкiметi оны Ккшетау округiнiѓ аѕа сџлтаны етiп бекiттi.
Ћалыптасћан бџл жаѕдайды пайдаланып, Ѕџбайдулла сџлтан хан-
дыћ билiктi ћайта орнатудыѓ ћажет екендiгi туралы шешiм ћабылда-
ды. Осы маћсатты кздеген Ѕџбайдулла ћытайлыћтармен диплома-
тиялыћ ћатынас орнатты. Баянауыл таулары аймаѕында ћытайлыћ-
тармен кездесу ткiзуге ќрекет жасады. Ћытай императорыныѓ деле-
гациясы 600 ћарулы солдатымен, Ѕџбайдулланы хан сайлап ћайтуѕа
тырысты. Бiраћ олай етудiѓ сќтi тљспедi. Патша љкiметiнiѓ жљзбасы
Карбышев бастаѕан ћарулы жасаѕы жол тосып жљрiп, ћытай кiлдiгiн
де, Ѕџбайдулла сџлтанды да ћолѕа тљсiредi. Ѕџбайдулла бџдан кейiн

127
де Ћытайѕа делегация жiберуге ќрекет жасады. Бiраћ бџл жолы Ћы-
тай љкiметi оныѓ џсынысынан бас тартты. Gйткенi Ћытай Ресеймен
ћарым-ћатынасын бџзуды ћаламады. Ѕџбайдулла Тобыл губерния-
сындаѕы
Березов
ћаласына жер аударылды. Ол ћала саяси сенiмсiз
жќне ћылмыс жасаѕан ћазаћтар жер аударылатын дќстљрлi орын
болатын. Ѕџбайдулла сол жер аударылѕаннан 1840 жылы ѕана ћайтып
оралды.
1825
жылдыѓ кктемiнде Ресей империясыныѓ отаршылдыћ езгi-
сiне ћарсы ћозѕалысты Ћарћаралы округi ћазаћтарыныѓ басћару-
шы-сџлтаны Саржан Ћасымџлы басћарды. Ол ќрi-берi ткен керуен-
дерге баћылау орнатты. Приказдарѕа шабуыл жасауѕа кштi. 1826
жылѕы 31 ћаѓтарда Саржан Ћасымџлыныѓ жасаѕы патша љкiметiнiѓ
ќскерлерiне ћарсы ашыћ шайћасћа шыћты. Оѕан з ћол астына
ћарайтын Ћарпыћ болысы кмекке келдi. Алайда олар жеѓiлiп ћал-
ды. Саржан Кiшi жљз ћазаћтарыныѓ арасына кшiп кетуге мќжбљр
болды.
1831
жылдыѓ орта кезiнде патша љкiметiнiѓ ћџрамында 500 сол-
даты бар жазалаушы жасаѕы Саржан ауылдарын шауып кеттi. 450
бейбiт тџрѕын ћаза тапты. Ондаѕан адам тџтћынѕа алынды. Кейiнiрек
патша љкiметiнiѓ ќскерлерi тыћсырып, тиiсе берген соѓ Саржан Џлы
жљз ћазаћтарыныѓ ортасына кшiп барды. Ол Ћоћан хандыѕыныѓ
ћол астына ћарайтын ћазаћтардыѓ кмегiнен љмiттендi. Бiраћ бџл
жаѕдай Ћоћан хандыѕымен екi арада шиеленiстi оћиѕа тудырды. 1836
жылы жазда Ташкенттiѓ билеушiлерi Саржанды жќне оныѓ бауыр-
лары Ержан мен Есенгелдiнi Ћоћан хандыѕыныѓ нџсћауы бойынша
зџлымдыћпен лтiрдi. Ал

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 166 167 168 169 170 171 172 173 ... 481