178
«ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНЕ ЕНДІРУ-САПАЛЫ БІЛІМ НЕГІЗІ»
атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары
16 ақпан 2018ж
ыл
ӘДЕБИЕТТЕР:
1. КСРО-да халыққа дене тәрбиесін берудің бағдарламасы. /Дене тәрбиесінің
теориясы
мен практикасы,1990ж.№3, 7-12 бет.
2. Муравов И.В. Дене тәрбиесі мен қоғамдық қажеттіліктің сауықтырғыш
мүмкіндіктері мен жолдары. Дене тәрбиесінің теориясы мен практикасы,1990ж.№6, 8-бет.
3. Выдрин В.М. Дене мәдениетінің теориясы /мәдениет тану көзқарасы/. Л., 1988. 11-
бет.
4. Ғылым және оқу құралы ретіндегі дене тәрбиесінің теориясы. /Дене тәрбиесінің
теориялық және әдістемелік негіздері,А.А.Гужаловскийдің редакциясымен - М.Ф.және С.
1986ж. 5-16 бет.
5. Ласло Гараи. Ерекше адами қызметтілік проблемаларына тарихи-материалистік
көзқарас. / Психология мәселелері.-1966ж.,№3.64,67 бет.
6. Қарақов А. Дене шынықтыру-сауықтыру жүйесінде болашақ мамандардың кәсіби
дайындығын жетілдірудің ғылыми-педагогикалық негіздері. Пед.ғыл.док. ғылыми дәрежесін
алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты. А.Қарақов. – Түркістан, 2008. – 44 б.
7. Демин В.М. Қажеттілік-жеке адамды детерминациялаудың ұйтқысы. /Москва
универ.
хабаршысы, 7-сер.Философия, 1984. №6, 3-бет.
ӘОЖ 649
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ АГРАРЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫ РЕТТЕУДЕ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ
Сайлауханов А.
І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті, Талдықорған қ.
Ауылшаруашылығын мемлекетік реттеу мәселесі бүгінгі таңда өзекті
тақырыптардың бірі болып табылады. Аграрлық сала мемлекеттік экономикасында
маңызды орынды иеленеді. Ұсынылып отырған мақалада аграрлық қатынастарды
мемлекеттік реттеудің кейбір өзекті мәселелері қарастырылған.
Кілттік сөздер: Экологиялық құқық, аграрлық құқық, мемлекеттік реттеу, аграрлық
қатынастар, экономикалық реттеу.
Государственное регулирование сельского хозяйства является одним из актуальных
тем сегоднящнего дня. Аграрная сфера имеет место важную роль в экономике страны. В
предлагаемой статье рассматривается некоторые актуальные вопросы государственного
регулирования аграрных правоотношений
Ключевые слова: Экологиялық право, аграрное право, государственное
регулирование, аграрное правоотношение, экономическое регулирование
State regulation of agriculture is one of the topical issues of today's day. The agrarian
sphere has an important role in the country's economy. The proposed article deals with some
topical issues of state regulation of agrarian legal relations
Key words: Ecology, law, agrarian law, state regulation, agrarian legal relationship,
economic regulation
Аграрлық өндірісті мемлекеттік реттеу – бұл ауыл шаруашылық өнімдерін,
шикізаттарын және азық-түлік өндіруге, өңдеуге және оларды өткізуге, сондай-ақ тауар
өндірушілердің өндірістік-техникалық камтамасыз етілуіне мемлекеттің экономикалық әсері
болып табылады [1.89].
Батыс экономикасы нарық жағдайында экономиканы мемлекеттік реттеудің үлкен
тәжірибесін жинақтады, сондықтанда оларға көңіл аудару және оны үйрену бізге пайдалы
болмақ. Әрине өтпелі кезеңде мемлекеттік экономиканы реттеуден бүтіндей алшақтады деп
179
«ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНЕ ЕНДІРУ-САПАЛЫ БІЛІМ НЕГІЗІ»
атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары
16 ақпан 2018 жыл
тұжырымдауға болмайды. Десе де экономистер арасында нарық өзінен өзі қалыптасуы қажет
деген белгілі пастулатқа әбден сенгенін теріске шығара алмаймыз.
Нарықтық аграрлық қатынастарды реттеу ерекшелiктері:
әртүрлi табиғи-климаттық факторлар, яғни ауылшаруашылық тауар өндiрушiлердi
табиғиғ апат жағдайларынан болуы мүмкін тәуекелден қорғауға бағытталған құқықтық
шаралар жүйесiн қалыптастыру - ауылшаруашылық
өндiрiстi сақтандыру;
табиғи факторлар, ауылшаруашылық нарықтың экономикалық жағдайына тәуелдi
болатын ауылшаруашылық өнiмдерінің бағасының тұрақсыздығы;
өндiрiстiк циклдiң ұзақтығына байланысты ауылшаруашылық өндiрiсіне инвестиция
салу тартымдылығының әлсiздігі [2.62].
Аграрлық қатынастарды мемлекеттiк реттеуiнiң әдiстерi жүктелген міндеттер мен
функцияларды жүзеге асыру үрдісінде аграрлық құқықтық қатынастарға қатысушыларға
мемлекеттiк басқару органдарының әсер ету әдiстерiнiң жиынтығы болып табылады.
Ауыл шаруашылығын мемлекеттiк реттеудiң әкiмшiлiк және экономикалық әдiстерiн
бөліп көрсетуге болады. Әкiмшiлiк әдiстерді қолдану ауылшаруашылық тауар
өндiрушiлердің қолданыстағы заң нормаларын орындауларына, ауылшаруашылық
мақсатындағы жер учаскесін және басқа да табиғи ресуртарды ұтымды пайдалануды
қамтамасыз ету, ауылшаруашылық өнімнің сарасын, тұтыну нарығының қорғалуына
бақылауды жүзеге асырумен байланысты. Әкiмшiлiк әдiстер аграрлық құқықтық
қатынастардың қатысушыларына қатысты мемлекеттiң ұйғарымдар, тыйым салу, нұсқаулар
арқылы көрініс табады және мемлекеттiк билiк күшiне негiзделеді [3.56].
Сонымен қатар, аграрлық қатынастарды мемлекеттік реттеуде экономикалық
әдістердің басым қолданылуы өзекті мәселелрдің бірі болып табылады. Экономикалық
әдістер қаржыландыру, салық салу, несие беру, баға белгiлеу және сақтандыру арқылы
аграрлық
құқықтық
қатынастардың
қатысушыларын
экономикалық
жағынан
қызығушылықтарын
арттырып
ынталандырады.
Қазақстан
Республикасының
«Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік реттеу
туралы» Заңында агроөнеркәсiптiк кешендi және ауылдық аумақтарды дамытуды
мемлекеттік реттеу шаралары бекітілген. Олар:1) агроөнеркәсіптік кешен мен ауылдық
аумақтар саласында кредит берудi дамыту;2) агроөнеркәсiптiк кешендi субсидиялау; 3)
сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүргiзу;
4) мамандандырылған ұйымдар құру; 5) агроөнеркәсiптік кешен тауарларының
экспорты мен импортын реттеу;
6) агроөнеркәсіптiк кешендi техникалық
жарақтандыру;
7) агроөнеркәсіптiк кешендi ақпараттық-маркетингтiк қамтамасыз ету;
8) агроөнеркәсіптiк кешенді ғылыми, нормативтік-әдістемелік қамтамасыз ету және
ол үшін кадрлар даярлау;
9) ауылдық аумақтардың әлеуметтiк және инженерлiк инфрақұрылымының дамуын
инвестициялауды жүзеге асыру;
10) ауылды оңтайлы қоныстандыруды ұйымдастыру;
11) ветеринариялық-санитариялық және фитосанитариялық қауіпсiздiктi қамтамасыз
ету;
12)
салықтық, бюджеттiк,
кедендiк-тарифтiк, техникалық реттеу шаралары [4].
Аграрлық қатынастарды мемлекеттiк реттеуде аграрлық құқықтық қатынастардың
қатысушыларының ерiктi түрде тиісті әрекеттерді таңдау арқылы жүзеге асырылатын ұсыну
әдiсі. Мемлекеттік реттеудің ауыл шаруашылығының және оның жекелен саларының
дамуын болжау, агроөнеркәсіптік кешенді мақсатты бағдарламалар қабылдау арқылы реттеу
сияқты әдістерін де назардан тыс қалдырмау қажет [5.69]. Ауыл шаруашылығындағы
қатынастардың дамуы және осы саладағы қайта құрулар заң шығарушы мен атқарушы билiк
тарапынан аграрлық қатынастарды реттеу әдістерін қайта қарау қажеттiлігін туындатады.
Яғни, аграрлық қатынастардың болжау, жоспарлау, агроөнеркәсіптік кешенді мақсатты
бағдарламалар қабылдау арқылы реттеу әдістеріне көбірек көңіл бөлу қажет. Жаңа реттеу
