Педагогикалық äàìó Republican information and pedagogical magazine

22

www.aktobe-orleu.kz

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ

АҚПАРАТТЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖУРНАЛЫ

äàìó

äàìó

НУГМАНОВА Г.Д.,

Ақтөбе облысы Ойыл ауданы Қаракөл бастауыш мектебінің мұғалімі

Болашақтың  бүгінгіден  де  нұрлы  болуына 

ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын күш 

тек  білімде  ғана.  Қай  елдің  болмасын  өсіп 

өркендеуі, оның ұлттық білім жүйесінің деңгейі-

не, даму бағытына байланысты. Қазіргі кезеңде 

егеменді  елімізде  білім  берудің  жаңа  жүйесі 

жасалып,  əлемдік  білім  беру  кеңістігіне  бағыт 

алуда.

Ұлы  ағартушы  Ахмет  Байтұрсыновтың 

«Ұстаз үздіксіз ізденгенде ғана, шəкірт жанына 

нұр құя алады», - деген сөзі ізденімпаз, жаңа-

шыл ұстаздарға арналғандай. Оқушы тақырып-

ты  қаншалықты  деңгейде  меңгергенін  ұғады. 

Егер білімді тексермесе, онда оқушы өз білімін 

терең, жан-жақты жəне дұрыс бағалай алмайды. 

Оқушы баға алған соң өзінің мектептегі, үйдегі 

жұмыстарын  жетілдіруге,  жақсы  сапаларын 

дамытуға,  білім,  іскерлік,  дағдыларындағы 

кемшіліктерді жоюға мүмкіндік алады.

Білім,  іскерлік  жəне  дағдыларды  тексеру 

жəне бағалау тəрбиеге де ықпал етеді. Оқушы-

лардың  өз  оқулары,  табысы,  сəтсіздіктері 

туралы  ой-пікірлері  қалыптасып,  қиындықты 

жеңуге  ұмтылады.  Баға  оқушының  өзі  туралы 

ойына қозғау салады.

Білімді  тексеру  жəне  бағалаудың  мемле-

кеттік  маңызы  бар.  Мектептің,  мұғалімдер 

ұжымының жұмысын білімді басқару органдары 

оқушылардың  үлгеріміне  қарап  бағалайды. 

Мектеп  əкімшілігі,  қалалық,  аудандық,  облыс-

тық  білім  беру  ісін  басқару  органдары,  Білім 

ж ə н е   ғ ы л ы м   м и н и с т р л і г і   о қ у ш ы л а р д ы ң 

білімдерінің  сапасын,  мектеп  жəне  мұға-

лімдердің  жұмысының  жетістіктерін  жəне 

кемшіліктерін  білу  үшін  бақылау  жəне  тексеру 

жұмыстарын  береді  жəне  тексеру  нəтижесі 

бойынша мониторинг жүргізеді. 

Баға:  бағалау  нəтижесінің  шартты-

Ñûíûïòàғû áàғàëàó òåê қàíà òåõíèêàëûқ òәñ³ë åìåñ. Ìұғàë³ìäåð 

æàçáàøà  íåìåñå  àóûçøà  òүðäå  áàғà  қîþ  àðқûëû  áàғàëàéäû.  Îëàð 

қîëäàíàòûí  êåç  êåëãåí  íûñàííûң  àðòûíäà  òåê  қàíà  îáúåêòèâò³  íåìåñå 

æåòê³ë³êò³ äәðåæåäå îáúåêòèâò³ åìåñ íîðìàëàð ìåí ñòàíäàðòòàð ғàíà åìåñ, 

ñîíäàé-àқ  áàëàíûң  äàìóû,  îқóû  æәíå  ûíòàñû  òóðàëû  òүñ³í³ê,  ñîíûìåí 

қàòàð  өç³í-өç³  áàғàëàó,  қàá³ëåòò³ë³ê  æәíå  êүø-æ³ãåð  ñèÿқòû  ұғûìäàðғà 

қàòûñòû құíäûëûқòàð æàòàäû.

Àëåêñàíäåð, 2001

ОҚУДЫ БАҒАЛАУ МЕН 

ОҚУ ҮШІН БАҒАЛАУДЫҢ МАҢЫЗЫ

формальды (белгілік) бейнеленуі; білім алушы-

лардың  оқу  жетістігін  бағалаудың  сандық 

көрінісі.

Бағалау:  белгіленген  өлшемдер  бойынша 

білім  алушылардың  іс-əрекеттерінің  шынайы 

қолжеткізген  нəтижелерін  жоспарланған  білім 

беру нəтижелерімен сəйкестендіру үдерісі.

Бағалау - оқу дəлелдері жоспарлы, жүйелі 

жинақталатын жəне оқу сапасының қорытынды-

сын сипаттайтын ұғым. Бұл ұғым бағалаудың екі 

аспектісін  көздейді:  оқуды  бағалау  (жиынтық 

бағалау) жəне оқу үшін бағалау (қалыптастыру-

шы  бағалау).  Білім  беру  ұйымдарында  оқып 

жатқан барлық оқушылардың мектепте оқыты-

латын  барлық  идеяларды  игеру  деңгейін 

анықтау  үшін  белгілі  бір  бағалау  нысандары 

қолданылады.  Бағалау  оқу  бағдарламасының 

белгілі  бір  кезеңдерінде  жүзеге  асырылады. 

Бұндай  бағалауды  «жиынтық  бағалау»  деп 

атауға болады, өйткені ол оқушының алдын-ала 

əзірленген  критерийлерге  сəйкес  анықталған, 

болмаса қалған оқушылардың білімімен салыс-

тыру нəтижесінде анықталған білімін жиынтық-

тайды.  Бұл  нормативке  негізделген  бағалау. 

1990  жылдан  бастап  Ұлыбритания  мектепте-

рінде  бағалаудың  екінші  түрі  кеңінен  таныла 

бастады, бұл қалыптастырушы бағалау немесе 

оқу үшін бағалау. Бұл бағалау оқуды жақсарту 

үшін мұғалімдерді, оқушыларды жəне басқалар-

ды  қажетті  ақпаратпен  қамтамасыз  ететін  

оқуды  ағымдық  бағалау  дегенді  білдіреді.  Осы 

оқу  үшін  бағалауды  (ОүБ)  1987-1997  жж. 

аралығында  зерттеген  Пол  Блэк  пен  Дилан 

Уильям. Ұлыбританиядағы Бағалауды Реформа-

лау Тобы 1999 жылы «Оқу үшін бағалау» деген 

кітапша жариялады. Бұл кітапшада Пол Блэк пен 

Дилан Уильямның зерттеулеріне шолу ұсыныл-

ған.  Блэк  пен  Уильям  250  зерттеуге  талдау 

жасап,  оның  50  зерттеуіне  айрықша  назар 

аударған, себебі бұл зерттеулерден ОүБ тəжіри-

бесін  пайдалануға  негізделген  «араласудан» 

кейін үлгерімнің жақсарғандығының дəлелдерін 

көруге  болады.  Бұл  жетістіктер  «араласуға» 

дейін жəне кейін жиынтық тестілермен өлшеніп, 

əсер  коэффиценті  0,4-тен  0,7-ге  жеткен. 

Зерттеулерде оқу үлгерімі төмен оқушылардың 

көрсеткіші айтылғаннан да жоғары болған, бұл 

көптеген  мұғалімдер  мен  саясаткерлердің  ОүБ 

тəсілінің  өзектілігі  мен  маңыздылығы  туралы 

пікірлерін  өзгертіп,  бұл  əдіске  қызығушылық 

білдіруіне түрткі болды. Қалыптастырушы жəне 

жиынтық  бағалау  арасындағы  айырмашылық 

1960  жылдардан  бастап  белгіленген,  бірақ, 

берілген  екі  терминнің  мəні  нақты  анықталма-

ған. Қазіргі білім беру жүйесіне бағалаудың екі 

нысаны  да  қажет.  Айталық,  оқуды  бағалау 

жіктеу  жəне  есеп  беру  үшін  қажет  болса,  оқу 

үшін  бағалау  оқушылардың  білім  алуына 

көмектесетін  оқыту  үрдісінің  ажырамас  бөлігі 

болып  табылады.  Егер  бағалау  мақсаты  баға 

қою,  сертификаттау  немесе  оқытудың  алға 

жылжуын  тіркеу  үшін  оқыту  қорытындысын 

шығару болса, онда өзінің функциясы бойынша 

бұл  бағалау  жиынтық  бағалау  немесе  оқуды 

бағалау  болып  табылады.  Арнайы  тестілерді 

қолдану  кезінде  жиынтық  бағалау  оқушының, 

мұғалімнің  немесе  мектептің  мəртебесіне 

немесе  болашағына  ықпал  етуі  мүмкін.  Оқуды 

жақсарту  мүмкіндіктерін,  сондай-ақ  осы 

мүмкіндіктерді іске асыру əдістері мен түрлерін 

анықтауға  бағытталған  бағалау  қалыптастыру-

шы немесе оқу үшін бағалау екені анық. Ауызша 

мадақтау,  жылы  сөздер  айту,  арқасынан  қағу, 

бас  бармақ,  шапалақ  бұл  бағалау  əдістері  оқу 

үшін бағалау тəсіліне жатады.

«Бағалау» термині «жақын отыру» дегенді 

білдіретін латын сөзінен шыққандығы кездейсоқ 

емес,  себебі  бір  адам  басқа  адамды  бақылау 

арқылы бағалайды. Бағалаудың барлық түрлері-

не жалпы сипаттамалар төмендегідей:

-қадағалау  (бақылау,  жазба  жұмыстарын 

тексеру, ауызша сұрақтар арқылы);

-интерпретация  (алдын-ала  жəне  кейде 

жоспарланбаған  əрекеттердің  нəтижесі,  мінез-

құлыққа қарап логикалық қорытынды жасау);

-қорытынды (қорытынды бағалау).

Блэк  пен  Уильямның  зерттеулерінде  оқу 

үшін  бағалауды  қолдану  «қара  жəшік  ішіндегі 

жұмыс» техникалық метафрасы оқуды жақсарту 

бір  қарағанда  қарапайым  болып  көрінгенімен, 

оқытуға  енгізілуі  тиіс  бес  түйінді  факторға 

байланысты екенін көрсетті:

- Оқушыларға тиімді кері байланыс ұсыну;

-  Оқушылардың  өзіндік  оқуға  белсенді 

қатысуы мен өзін-өзі бағалау;

-  Бағалау  нəтижелерін  ескере  отырып, 

оқытуды түрлендіру;

- Бағалаудың оқуға деген ынтасын арттыру 

мен өзін-өзі бағалауына терең ықпал ету;

-  Оқушылардың  өз  оқуын  қалай  жетілдіру 

керектігін  түсіну  үшін  өздерін  өздері  бағалау 

жəне    өзара  бағалау  арқылы  оқушылармен 

бірлесіп жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру.

Оқуды  тиімді  бағалау  -  білім  беру  мен 

оқытудағы  ең  негізгі  кезең.  Өйткені,  ол  оқыту 

барысында оқушыны алға ілгерлеу қадамдарын 

айқын жасауына жəне нəтижеге жетуіне ықпал 

ететін  күш.  Бүгінгі  саналы  ұрпақты  жаңа 

тəсілдермен  оқыта  отырып,  бағалау  немесе 

өздеріне  бағалату  мұғалім  үшін  де,  оқушылар 

үшін де жауаптылықты қажет етеді.

Пайдаланылған əдебиеттер:

1.  М ұ ғ а л і м г е   а р н а л ғ а н   н ұ с қ а у л ы қ . 

CAMBRIDGE бен  NIS орталығы əзірлеген. 

2.  «Назарбаев  Зияткерлік  мектептері» 

ДББҰ

3.  Педагогикалық  шеберлік  орталығы, 

2015

23

Білім мазмұны/Образовательный контент

2(6) 2018

Advising Applicants

 

 

 

LORUM

 

 

IPSUM

DOLOR

VECTOR ILLUSTRATION

LORUM

 

 

IPSUM

DOLOR

VECTOR ILLUSTRATION

LORUM 

IPSUM

 

DOLOR

VECTOR ILLUSTRATION

LORUM 

IPSUM

 

DOLOR

VECTOR ILLUSTRATION

LORUM

 

 

IPSUM

DOLOR

VECTOR ILLUSTRATION

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Pellentesque ac enim et tortor sodales auctor ac et 

augue. Nunc id urna ultricies mauris tincidunt congue. Nulla facilisi. Sed aliquam aliquam ante, sit amet laoreet 

nulla vestibulum eget. Quisque mollis turpis vel mi iaculis interdum. 

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Pellentesque ac enim et tortor sodales auctor ac et 

augue. Nunc id urna ultricies mauris tincidunt congue. Nulla facilisi. Sed aliquam aliquam ante, sit amet laoreet 

nulla vestibulum eget. Quisque mollis turpis vel mi iaculis interdum. 

LORUM

 

 

IPSUM

DOLOR

VECTOR ILLUSTRATION