темірді бір-біріне бекіту арқылы жасалынған.
Сол замандағы пошта қатынасының маңызды
жолының бойында орналасқан.
СҰҢҚАРҚИЯ - тарихи мəні бар биік шоқы
Қозыкөш жерден көрініп, көркіне сүйінші сұрап
тұратын қазақ рухының асқақ бір көрінісі былай
деп сыр ағытады: Бір алып құс Əлеке ханның
малбасы, дəулетінің құты санаған боз биенің
құлынын жылда көтеріп əкетіп, шыңның басына
апарып жейді екен. Хан əлгі құсты тірілей қолға
т ү с і р с е м д е п а р м а н е т е д і . Б і р к ү н і
Асанқайғының баласы Абат батыр қиядан
көздеп, топшысынан атып ханға əкеліп береді.
Абат батыр атып, құс тірі құлаған сол биікті ел
Сұңқарқия деп атапты.
ҚОСБҮЙРЕК – тау. Ертеректе бүтін тау
болған деседі. Қуғын сүргінге толы Құбақалмақ
заманында осы өлкені қалмақтың ханы Əуірке
басып алған. Оған қарсы күреске Абат батыр-
дың жер қайысқан қолы шығады да оның əскері
төбені айналып өтпей, тіке үстімен салады.
Қалың қолдың ат тұяғы тауды ойып жібереді де
екіге бөліп кетеді. Екіге бөлінген тау, алыстан
қарағанда қос бүйрек сияқты болып қана
көрінеді. Таудың атауы осыған байланысты
қойылған.
ХАН МОЛАСЫ ҚОРЫМЫ (ХІХ ғасырдағы
ескерткіші) - Ырғыз ауданы, Өлкейек өзеніне
Қабырға өзенінің Құяр сағасынан 4 км жерде.
А.Левшиннің, Н.Рычковтың деректері бойынша
бұл қорымда Кіші жүз ханы Əбілқайыр жерлен-
ген. Капитан Н.Рычковтың 1771 жылы «Қазақ
даласына жорығының күнделік жазбаларын-
да»: «Ханның зираты – күйдірілмеген кірпіштен
қаланып, ақ балшықпен сыланған, төрт бұрыш-
ты кесене. Бұл ғимараттың батыс қабырғасын-
да кең ашық кірме қалдырылған, мұның өзі
салынған жайдың қақпасы іспетті. Тамның
батысындағы есіктен кіргенде, бейіт ішіндегі
шұңқырда кəдімгі киімімен адам жатыр. Қасын-
да қылыш, садақ оғымен қойылған. Қазақтар
бұл моланы əулие тұтады, əсіресе хан бейітінің
аяқ жағына шыққан биік ағаш хан моласының
əулиелігін тіптен көтерген...» деп сипаттайды.
Қорым бірнеше құлыптастар мен төмпешіктен
тұрады. Төмпешіктің көлемі 15х10, ондағы
құлыптастар ақшыл көк мрамор тасқа ұқсас,
жазуы араб əрпімен терілген, ал өрнектердің
орналасуы əртүрлі. Биіктігі əртүрлі - 0,62-0,84
м . Б і р е р е к ш е л і г і – п а р а л л е л е п и-
пед–құлыптастар сыртқы түрімен Батыс
Қазақстан қойтастарына, белгі-өрнектері
о ң т ү с т і к ү л г і л е р і н е ( т ү р к і с т а н д ы қ -
сырдариялық) келеді. Бұл құлыптастар жерге
көмілмеген, биіктігі көмуге келмейді. Тағы бір
дəлелі Əбілхайыр ханның қазақ халқының
тағдырына байланысты батыл шешім қабылда-
ған орны, яғни тарихи құжатқа 1731 жылы 10
қазанда қол қойылған жер – Ырғыздан 25
шақырым шамасында. Ол – Маңтөбе деп
аталады.
Ы Р Ғ Ы З Д А А З А М А Т С О Ғ Ы С Ы
ҚҰРБАНДАРЫНА ОРНАТЫЛҒАН ЕСКЕРТКІШ.
Осында азамат соғысының (1918-1920) құрбан-
дарына арнап, 1968 жылы қойылған ескерткіш.
К е й і н Ж ү р г е н о в к ө ш е с і н і ң б о й ы н д а ғ ы
Ы.Алтынсарин атындағы орта мектеп алаңына
көшіріліп қойылды
ЫРҒЫЗДАҒЫ Ы.АЛТЫНСАРИН ЕСКЕРТКІШІ.
Аудан орталығындағы орта мектептің алдында
1976 жылы Ы.Алтынсариннің бюст-ескерткіші
орнатылды. Оны Алматының көркемсурет
шеберханасы қоладан құйып жасады.
ЫРҒЫЗДАҒЫ Т.ЖҮРГЕНОВ ЕСКЕРТКІШІ.
Қазақстан мен Орта Азия Республикаларының
мемлеткет қайраткері Темірбек Жүргеновке
1986 жылы орнатылған ескерткіш. Оны белгілі
мүсінші Х.Наурызбаев граниттен мүсіндеген.
Ж А М А Н Ш Ы Ң – Ы р ғ ы з с е л о с ы н а н
оңтүстікке қарай 40 км қашықтықтағы шыңдар
жотасы. Ғалымдардың болжамы бойынша
мұнан миллион жыл шамасы бұрын осы жерге
36-40 млн тонналық космостық дене салмағы
бар метеорит құлаған. Соның нəтижесінде он
мыңдаған мегатонна бомбаның қуатындай
жарылыстан аумағы 5-6 км, тереңдігі 700
метрдей қазан шұңқыр, түскен жер төңкеріл-
геннен шыңдар пайда болған. Жарылыс
төңірегіндегі қысым жүздеген килобарға,
температура бірнеше мың градусқа жеткен.
Жарылыс толқынының, шектен тыс температу-
ра мен қысымның əсерінен жер қойнауындағы
жыныстардың ауқымды бөлігі араласып, еріген
жəне буланған. Осының нəтижесінде импактит,
тектит породалары пайда болған. Бұл екі
породаның жер бетінде бір жерден табылуы
алғашқы рет Жаманшың кратерінің үлесіне тиіп
отыр. Табылған импактиттерге – Жаманшың,
тектиттерге – Ырғызит деген ғылыми атаулар
қойылды жəне дүние жүзіне мəлім болды.
Тектиттер тұңғыш рет осы жерден кездескен.
Бұл айтылымдардың бəрін 1937-39, 1946, 1957,
1969, 1975-76, 1980, 1986-88, 1989 жылдарда
жүргізілген ғылыми зерттеулерінде ғалымдар
А.Яшин, В.Вохрамеев, Е.Бойцов, П.Плоренский,
А.Дабажи, Р.Гриев, Д.Гарвин, Д.Шторнер өз
тұжырымдамаларына енгізген. Ырғызит тектиті
– ірілігі 2-3 мм-ден 2-3 см-ге дейін жететін
тамшы, сопақ шар, иірілген көпіршік пішінді
келген, күңгірт шыны тəрізді зат. Ырғызит басқа
елдерден табылған тектиттерге ұқсас.
21
Білім мазмұны/Образовательный контент
2(6) 2018
Advising Applicants
LORUM
IPSUM
DOLOR
VECTOR ILLUSTRATION
LORUM
IPSUM
DOLOR
VECTOR ILLUSTRATION
LORUM
IPSUM
DOLOR
VECTOR ILLUSTRATION
LORUM
IPSUM
DOLOR
VECTOR ILLUSTRATION
LORUM
IPSUM
DOLOR
VECTOR ILLUSTRATION
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Pellentesque ac enim et tortor sodales auctor ac et
augue. Nunc id urna ultricies mauris tincidunt congue. Nulla facilisi. Sed aliquam aliquam ante, sit amet laoreet
nulla vestibulum eget. Quisque mollis turpis vel mi iaculis interdum.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Pellentesque ac enim et tortor sodales auctor ac et
augue. Nunc id urna ultricies mauris tincidunt congue. Nulla facilisi. Sed aliquam aliquam ante, sit amet laoreet
nulla vestibulum eget. Quisque mollis turpis vel mi iaculis interdum.
LORUM
IPSUM
DOLOR
VECTOR ILLUSTRATION
