Раманкулов шерзод жумадуллаевич

 
85 
Фотоэффект.  Жарықтың  әсері.  Негізгі  эксперименттік  заңдылықтар  және 
оларды  түсіндіру.  Фотондар  мен  олардың  қасиеттері.  Фотондар  қатынасын 
процестердегі энергия мен импульстің сақталу заңдары. Комптон эффектісі. 
Еріксіз сәуле шығару. Оптикалық кванттық генераторлар. Спонтанды және 
еріксіз  сәуле  шығару.  Лазердің  жұмыс  істеу  принципі.  Гелий-неонды  және 
рубинді лазер. Лазер сәулесінінің негізгі қасиеттері.  
Аталған  тарау  тақырыптары  бойынша  меңгерілуі  қажет  болған  білімдер 
«Оптика»  пәні  бойынша  оқу-әдістемелік  кешенде  келтірілген.  Сонымен  бірге 
тӛмендегі  тараулар  мен  оның  тақырыптары  бойынша  да  теориялық  білімдер 
және  оларды  тиімді  меңгертудің  әдістемесі  оқу-әдістемелік  кешенде 
келтірілген,  сонымен  бірге  оқу  үдерісінде  «Оптика»  пәні  бойынша  отандық 
ғалымдардың оқу құралдары қолданылды[130-131].   
Біздің  зерттеу  жұмысымыздың  барысында  жоғарыда  келтірілген 
оптикалық  құбылыстар  мен  заңдылықтар  бойынша  студенттердің  бойынан 
айтарлықтай  кемшіліктер  мен  қателіктер  байқалып  олардың  себептері  
анықталды.  Негізгі  себептер,  біріншіден,  физикалық  құрал-жабдықтардың 
жеткіліксіздігінен  немесе  мүлдем  жоқтығынан  студенттердің  физикалық 
құбылыстар  мен  заңдылықтарды  кӛз  алдына  елестете  алмай,  жай  ғана 
теориялық тұрғыдан білім алуы болса, екінші жағынан негізгі білім берудің кӛзі 
болған  дәріс  сабақтарын  ұйымдастырудың  тӛменділігі.  Яғни,  тек  баяндама 
түріндегі  дәріс  сабақтары  студенттердің  қызығушылығын  тӛмендетіп,  зейінін 
басқа  жаққа  қарай  аударуына  алып  келеді.  Мұндай  мәселелерді  шешуде 
ақпараттық технология мүмкіншіліктерін 1.3-те айтқан болатынбыз.   
Жоғарыда  аталған  оптикалық  құбылыстар  мен  заңдылықтардың  қазіргі 
заманғы  мәселелірімен  айналысқан  отандық  ғалымдардың  еңбектерін  талдау 
болашақ физика мұғалімдерінің креативтілігін қай салада кӛрсету қажеттілігін 
анықтап  береді,  пәнге  деген  қызығушылығын  оятады,  ғылымның  ашылмаған 
сырларын анықтауына мүмкіндік жасайды. 
Г.С.Алтыбаев,  «Нелинейное  поглощение  света  в  полупроводниках  типа 
GaAs  при  возбуждении  мощными  короткими  импульсами  света»  атты 
кандидаттық  диссертациясында,  кинетикалық  теңдеудің  шешімі  негізінде 
суперлюминесценция  алаңында  жарықтың  күшейту  спекрінде  «кемтік»  пен 
GaAs  та  жарықтың  бейсызықты  шашырау  спектріндегі  «выступ»  арасындағы 
байланысты  зерттеп  анықтады.  А.А.Баратова,  «Исследование  фотофизических 
процессов  на  поверхностях  с  фрактальной  размерностью»  атты  кандидаттық 
диссертациясында 
фрактальды 
ӛлшемді 
беттерде 
фотофизикалық 
құбылыстарды  зерттеуге  баса  кӛңіл  аударды[121].  А.Ж.  Жанботин  «Кремний 
коллоидтық 
жүйелердің 
люминесценциясы» 
атты 
PhD 
докторлық 
диссертациясында  Ӛзіндік  және  сыртқы  люминесценция  табиғатын  зерттеу, 
жердегі  сирек  иондар  Eu  {  3+  },  Tb  {  3+  }  легирленген  мезокеуекті  кремний 
бӛлшектердің  электронды  қоздыру  энергиясын  беру  заңдылықтарын 
зерттеді[122].    К.А.Кутербеков,  «Разработка  новых  преобразователей  энергии 
спектра  солнечного  излучения  в  оранжево-красный  диапазон  для  увеличения 
КПД  кремниевых  фотопреобразователей»  атты  ғылыми  зерттеуі  нәтижесінде 
люминесцентті  таза  және  монодисперсті  жоғары  кеуекті  сфералық  кремний 

 
86 
бӛлшектер  қоспасы  алынған[123].  М.А.Хизирова,  «Квазиортогональная 
электростатическая 
линза» 
атты 
ғылыми 
зерттеу 
нәтижесінде 
квазиортогональды 
линзаның 
қасиеттері 
мен 
сипаттамалары 
анықталынды[124]. 
Ж.Т.Камбарова, 
«Расчет 
и 
проектирование 
электростатистических  анализаторов  потоков  заряженных  частиц»  атты  PhD 
докторлық  зерттеу  жұмысының  нәтижесінде  заттарды  физико-химиялық 
тұрғыдан  зерттеу  үшін  нақты  толқындық-оптикалық  схемасын  әзірледі[125]. 
Yavidov  B,  et  all  «Effect  of  screening  of  the  electron-phonon  interaction  on  the 
temperature  of  Bose-Einstein  condensation  of  intersite  bipolarons»  атты  ғылыми 
зерттеу 
нәтижесінде 
ӛзаражелілік 
биполаронстың 
Бозе-Эйнштейн 
конденсациялық температурада электрон-фонон ӛзара әрекеттесуінің экрандағы 
эффектісін алды[126].  
Қазіргі  қоғамның  техникалық  дамыған  кезеңінде  оптикалық  құбылыстар 
мен  заңдылықтар  электротехникада,  медицинада,  биология  салаларында, 
оптикалық  приборларды  дамытуда,  оптика-механикалық  ӛлшеу  аспаптарын 
жасауда, оптикатор, оптиметр сонымен қатар бірнеше салаларда қолданысқа ие. 
Сонымен бірге қазіргі кӛкейкесті мәселелердің бірі – экологиялық таза энергия 
кӛзі  –  күн  энергиясын  электр  энергиясына  түрлендіргіш  күн  батареяларын 
жасауда оптикалық құбылыстар мен заңдылықтардың маңызды орын иелейтіні 
белгілі.   
Міне  оптиканың  осындай  қасиеттерін  есепке  ала  отырып  білімді 
ақпараттандыру  жағдайында  «оптика»  пәнін  оқыту  білімгерлерге  мынадай 
артықшылықтар туғызады[127]: 
- оптикалық  құбылыстар  мен  заңдылықтарды  меңгеруін  жылдамдатады, 
оқу материалдарын белгілі дәрежеде кеңейтуге мүмкіндік береді; мультимедиа, 
граф,  тірек-сізба,  видео,  анимациялалар  арқылы  нақты  тұрақтылық  іс-әрекет 
жүзеге асады; 
- оқудың  мотивациясын  ұлғайтады,  компьютермен  ӛз  бетінше  жұмыс, 
оқудағы шеберлік, оқу мәселелерінің жүйелілігі;  оптика пәні бойынша есептер 
мен мәселелерді шешудегі белсенділікті арттырушы кӛмекші құрал; 
- студенттердің  оқу  үдерісіне  белсенді  ат  салысуына  әсер  етеді;  дәстүрлі 
оқыту  кезінде  кӛпшілік  студенттердің  оқу  үдерісіндегі  белсенділігі  тӛмен 
болатыны белгілі; 
ЖОО-да  оптика  құбылыстарын  оқыту  және  оптика  заңдылықтарын 
практикада  қолдану  техникалық  білім  беруде,  диалектикалық  –  материалдық 
кӛзқарастарын  қалыптастыру,  білім  алушылардың  әдістемелік  білімі,  олардың 
логикалық  және  креативтіліктерінің  қалыптасуында  ӛте  үлкен  рол  атқарады. 
Біздің зерттеу жұмысымыздың мақсатыда осы.  
Мақсатқа  жету  үшін  біз  білімді  ақпараттандыру  жағдайында  «оптика» 
пәнін оқытудың әдістемелік жүйесін (19- сурет) жасадық.