Раманкулов шерзод жумадуллаевич

 
81 
-  табиғи эксперимент әрқашан айқын болмайды, ол  студенттердің бойында 
зерттелетін  құбылыстың  пайда  болу  мен  ӛту  механизмін  меңгеруді 
қиындатады;  
-  лабораториялық  жұмыс  жасағанда  құрылғылар  күрделі  және  ыңғайсыз, 
демонстрация жүрісін басқаруда ұзақ уақыт кетеді; 
- оптикадан эксперимент, негізінен, сапалы қасиетке ие, тек соңғы нәтижені 
береді. 
Мысалы,  жарық  таралуының  толқындық  сипаттамасын  дәлелдеу  үшін 
интерференция  және  дифракция  құбылысы  қарастырылады.  Жарық  шоғының 
екі  бӛлікке  бӛлінуі  және  қайтадан  бірігуі  жӛніндегі  Юнг  және    Френель 
идеясын қолданып, жарықтың интерференциясын алудың бірнеше әдістері бар. 
Бірақ  кейбір  жоғары  оқу  орнының  лаборатория  жағдайында  сәйкес 
тәжірибелерді  не  техникалық  демонстрациялау  (Ллойд  тәжірибесі,  Френель 
айнасы),  не  үлкен  оптикалық  ұзын  интерференциялық  жолақтарды  алу 
(Френель  бипризмалы  тәжірибесі,  Юнг  тәжірибесі)  мүмкін  емес.    Соңғысы 
монохроматты  жарықтың  интерференциялық  картинасын  демонстрациялау 
үшін  қосымша  жарық  сүзгілері  қолданылғаннан  кейін  анағұрлым  айқынырақ 
ӛтеді.  Алынған  картиналардың  оптикалық  рұқсат  етілуі  мен  жарықтылығы 
жарықтың  дифракциялық  құбылысын  жіпте  және  саңылауда  зерттегенде  де  
айқындалмайды.    
Жарықтың жаңа когерентті кӛздерін - лазерді қолдану тәжірибе жасаудың 
дайындығын  жеңілдетуге  және  бақыланатын  құбылыстардың  сапасын 
жоғарылатуға  мүмкіндік  береді,  бірақ  лазермен  жұмыс  жасау  қауіпті  болып 
саналады. 
Басқа  мысал:  жарықтың  кванттық  қасиеттерін  үйренуде  фотоэффект 
құбылысы  қарастырылады,  бірақ,  ӛкінішке  орай,  сәйкес  тәжірибелер  (Герц 
тәжірибесі  мен  Столетов  тәжірибесі)  демонстрация  үшін  күрделі  болып  қана 
қоймай,  сонымен  қатар  аудиторияда  фотоэффект  құбылысына  зерттеу 
жүргізуге мүмкіндік бермейді.  
Оптиканы  оқытуда  студенттердің  материалды  меңгеруін  жеңілдету  үшін 
кейде  арнайы  құралдарды,  плакаттарды,  бейнефильмдерді  және  т.б. 
қолданылады  (мысалы,  «Жарықтың  толқындық  қасиеті»;  «Жарықтың 
поляризациясы»,  «Фотоэффект»,  «Сутегі  атомының  сызықты  спектрлерінің 
табиғаты»). 
Бірақ 
бейнефильмдер 
де 
бірқатар 
кемшіліктерге 
ие: 
бейнематериалдар екінші дәрежелі ақпаратпен жиі толып кетеді; материалдың 
берілуінің  мазмұнына  және  қарқынына  әсер  ету  мүмкіндігі  болмайды; 
кӛрушілер пассивті бақылаушы болып табылады [153].   
Оптика  жарық  жӛніндегі  ғылым  ретінде  жоғары оқу  орнында  физиканың 
жалпы  курсын  оқытуда  маңызды  орындардың  бірін  алады.  Толқындық 
оптиканың берілуінің теориялық базасы - электромагниттік ӛріс теориясы мен 
оның  затпен  ӛзара  әсерлесуі  болып  табылады.  Осыған  байланысты  оқыту 
үдерісінде  маңызды  мәселе  қойылады:  оптикалық  құбылыстарды  оқытуды 
Максвеллдің электромагниттік теориясымен байланыстыру және студенттердің 
толқындық  құбылысқа  кӛзқарасын  электромагниттік  ретінде  тұжырымдау, 
олардың  терең  физикалық  бірлігі  мен  табиғатын  ашу.  Қойылған  мәселе 

 
82 
заманауи  лабораториялық  практикумды  орындауға  елеулі  дәрежеде  әсерін 
тигізеді,  мұндағы  әр  түрлі  оптикалық  құбылыстар  эксперимент  жүзінде 
оптикалық  диапазон  облысында  ғана  емес,  сонымен  қатар  электромагниттік 
толқындардың  радиодиапазонында  да  зерттеледі.  Бір  ғана  оптикалық 
диапазонды  демонстрациялық  және  лабораториялық  эксперимент  ретінде 
қолдану,  кӛптеген  әдіскерлердің    пікірінше,  жеткіліксіз  болып  табылады. 
Толқындық  оптика  бойынша,  физикалық  эксперименттің  кең  таралуы 
электромагниттік  толқындардың  радиофизикалық  диапазонын  (А,  =  3,2  см) 
қолдануға  ие  болды.    Сантиметрлік  электромагниттік  толқындарды  оқыту 
үдерісінде  эксперименттік  база  ретінде  қолдануға  Н.И.Калитиевский, 
Н.Н.Малов,  В.В.Майер,  Н.Я.Молотков,  Б.Ш.Перкальский,  Н.М.Шахмаев, 
С.Е.Каменецкий  және  т.б.  жұмыстары  арналды.  Электромагниттік  толқындар 
бойынша  физикалық  практикум  жұмысына  арналған  алғашқы  зерттеу 
жұмыстарының  бірін  ММУ-де  1967  ж.  Л.П.Стрелкова  орындады.  Бұл 
жұмыстарда,  оптиканы  оқытуда  радиофизикалық  диапазонның  зерттелетін 
құбылысының айқындылығын арттыруға мүмкіндік беретіндігі кӛрсетілді.  
Сонымен  қатар  ескерте  кеткен  жӛн,  экспериментте  зерттелетін 
толқындардың  радиофизикалық  диапазоны  оптикалық  құбылыстардың 
шеңберін  ұлғайтудың  қолжетімді  құралы  болып  табылады,  студенттерге 
кӛптеген  күрделі  оптикалық  құбылыстарды  терең  түсінуге  әсерін  тигізеді. 
Электромагниттік  толқындардың  сантиметрлік  диапазонындағы  эксперимент 
толқын  ұзындығына  қарағанда  салыстырмалы  аз  кескіндерінде  кӛптеген 
толқындық құбылыстардың «механизмдерін» зерттеуге мүмкіндік береді. 
Жалпы алғанда, жоғарыда айтылған тұжырымдарды қорыта келе, болашақ 
мамандарды  даярлауда  білімді  ақпараттандырудың  рӛлі  ӛте  маңызды,  ал 
заманауи  лабораториялық  жұмыстарды  жасау  мен  оларды  жүргізу  үшін  жаңа 
әдістемелік құралдарды жасау ӛзекті мәселе.   
Оптиканы  оқытуда  білімді  ақпараттандырудың  мақсаты  мен  тапсырмасы 
былайша  қорытындыланады,  студенттердің  ӛнімді  және  шығармашылық 
ойлауын құру  үшін  оқу  үдерісінің  маңызды жалпы білімділік  аспектісі болып 
табылады.  Оның  үстіне,  лабораториялық-практикалық  сабақты  жүргізудің 
негізгі  кезеңдері  оқу  материалын  қайталау  мен  бекіту,  сонымен  қатар 
оқытылатын  тақырып  бойынша  тапсырмаларды  шешудің  практикалық 
дағдысы  мен  іскерлігін  таңдау  болып  табылады.  Осылайша,  ақпараттық 
технологиялар  теория  мен  практиканың  арасында  ӛзара  байланысты  жүзеге 
асыруға мүмкіндік береді.    
Әлеуметтік  қатынаста  заман  талабына  немесе  ауыспалы  технологиямен 
байланысты  ӛз  қызметінің  бағыты  мен  мазмұнын  қайта  жасауға  қабілетті,  тек 
білімді тұлға ғана жоғары дәрежеде болады.     
Мамандар  даярлау  сапасын  жақсарту  мәселесі  оқытудың  барлық  жүйесін 
дамытумен  шешіледі.  Оқыту  жүйесі  деп  ӛзара  байланысқан  элементтердің: 
мақсаттың,  пән  мазмұныныың,  оқыту  әдісі  мен  құралдарының  және  оқытуды 
ұйымдастыру формаларының, ӛтілген материалды меңгеруін бақылау әдісінің, 
сонымен  қатар  оқытуда  қойылған  мақсатқа  жетуді  сараптау  тәсілдерінің  
мақсатты  дидактикалық  білімі  түсіндіріледі.  Компьютерлік  оқытудың  жүйелік