41
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
зорлық-зомбылық пен кемсітушіліктің куәгері
болған, ал 75,9%-ы мектепте зорлық-зомбылық
пен кемсітушіліктің құрбаны болған.
3.2-сурет 3.12-кестеге негізделіп, балалардың
29,8%-ы ғана мектепте зорлық-зомбылық пен
кемсітушіліктің куәгері, құрбаны не жасаушы-
сы болмағанын көрсетеді. Мектепте зорлық-
зомбылық пен кемсітушілікке тап болған
балалардың 66,2%-ы (3-тен 2-сі), бар болғаны
21,4%-ы куәгер, құрбан не жасаушы санатына
кіргенін байқатады. Ал балалардың 28,4%-ы екі
санатқа енген: куәгер, құрбан және/немесе жа-
саушы; балалардың 16,4%-ы үш санаттың бәріне
кіреді: куәгер, құрбан не жасаушы.
Бұл деректер балалардың мектептегі ба-
лалар арасындағы зорлық-зомбылық пен
кемсітушілікке тап болу деңгейі өте жоғары екенін
көрсетеді, балалардың куәгер, құрбан не зорлық-
зомбылықты жасаушы ретіндегі рөлін түсіну үшін,
мектептегі зорлық-зомбылық пен кемсітушілік
оқиғалары туралы барынша көбірек білу қажет.
Осы деректердің негізінде, директор мен мектеп
қызметкерлерінің мектепте зорлық-зомбылық
пен кемсітушілік құрбаны кім екенін, ал зорлық-
зомбылық жасаушының кім екенін көп ретте
ажырыта алмай жататыны да байқалды.
3.13-кесте 3.11-кестеде берілген мектептегі
зорлық-зомбылық пен кемсітушіліктің жекелеген
түрлері бойынша барынша жан-жақты мәлімет
береді (Қосымшадағы 4, 5 және 6-кестелерді
қараңыз). Психологиялық зорлық-зомбылық
бойынша, балалардың 44,6%-ы өткен жылы
балалардың басқаларды мазақтап, оларды келе-
келеп жатқанының куәгері болған, 25,1%-ы (4-
тен 1-і) басқа балалардың өздерін мазақтағаны,
күлгені немесе сезімдеріне нұқсан келтірген ауыр
сөздер айтқанын хабарлаған; 10,0%-ы өздерінің
басқа балаларды мазақтап, күлгенін айтқан.
Бұдан бөлек, өткен жылы балалардың 22,0%-
ы (5-тен 1-і бір балаларға басқа балалардың
қорқытып-үркіткеніне куәгер болған, ал 6,3%-
ын басқа балалар қорқытқан, 4,6%-ы өздері
басқа балаларды қорқытқан. Сондай-ақ, өткен
жылы балалардың 15,2%-ы бір балалардың
басқа балалардың заттарын бүлдіріп, тартып
алғанына куәгер болған, 5,8%-ы өздерінің зат-
тарын басқа балалардың бүлдіргенін не тартып
алғанын хабарлаған, ал 1,1%-ы өздері басқа
балалардың заттарын бүлдіріп не тартып алған.
Сондай-ақ, психологиялық зорлық-зомбылыққа
қатысты, балалардың 26,2%-ы (4-тен 1-ін)
3.2-сурет.
Куәгер, құрбан және мектепте зорлық-
зомбылық жасаған адам арасындағы
айырмашылықтың бұлдырлығы
Ешбір
категория
1
2
3
29,8%
21,4%
16,4%
28,4%
басқа балалардың оларды жақсы көрмеуі үшін
өздері туралы біреулердің өтірік айтқанын, 3,1%-
ы өздері басқа бір бала туралы мектепте жалған
ақпарат таратқанын хабарлаған.
Физикалық зорлық-зомбылыққа келетін болсақ,
3.13-кестенің көрсетуінше, балалардың 39,8%-
ы (3-тен 1-і) өткен жылы бір балалардың
басқаларды итеріп, аяқтан шалып, қағып-
соғып не болмаса теуіп жатқанын көрген; ал
балалардың 13,5%-ы басқа балалардың өздерін
итеріп, аяқтан шалып, қағып-соғып не болма-
са тепкенін; 6,2%-ы өздері зорлық-зомбылық
жасағанын, яғни басқа балаларды өздері итеріп,
аяқтан шалып, қағып-соғып не болмаса тепкенін
айтқан. Бұдан бөлек, балалардың 28,0%-ы (4-
тен 1-і) бір балалардың басқаларды ұрғанын;
9,1% балалар өздерін басқалардың ұрғанын;
ал 12,9%-ы өздері зорлық-зомбылық жасап,
басқа баланы ұрғанын айтқан. Сонымен бірге,
балалардың 3,8%-ы өткен жылдың ішінде бір
балалардың басқа балаларды қандай да бір зат-
пен не қарумен қорқытып не шабуылдағанын;
балалардың 1,4%-ы бір балалардың өздерін
қандай да бір затпен не қарумен қорқытып
не шабуылдағанын; ал 6%-ы өздері зорлық-
зомбылықтың осы түрін жасағанын айтқан.
Сондай-ақ, 3.13-кесте балалардың 13,0%-ы
қандай да бір балаға басқа балалардың тарапы-
нан дене жарақаты жасалғанын көргенін; 9,7%-
ына басқа баланың дене жарақатын түсіргенін;
42
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
3.13-кесте. Мектептегі балалар арасындағы зорлық-зомбылық пен кемсітушіліктің жекелеген
түрлері (сауалнама)
Іріктеме
N=4207
Куәгер
Құрбан
Зорлық-
зомбылық
жасаушы
n
%
n
%
n
%
Мазақтау не келеке ету
Қорқыту
1876
44,6%
1057
25,1%
422
10,0%
Басқа баланың заттарына ақау түсіру не тартып алу
924
22,0%
263
6,3%
194
4,6%
Басқа балалардың баланы жақсы көрмеуі үшін
алдау
641
15,2%
245
5,8%
47
1,1%
Физикалық зорлық-зомбылық
---
---
1104
26,2%
132
3,1%
Итеру, ығыстыру, аяқтан шалу не тебу
Ұру
1673
39,8%
567
13,5%
262
6,2%
Физикалық жарақаттар
1176
28,0%
381
9,1%
543
12,9%
Затпен/қарумен қорқыту не шабуыл жасау
546
13,0%
408
9,7%
93
2,2%
Экономикалық зорлық-зомбылық
159
3,8%
59
1,4%
26
0,6%
Баладан ақша бопсалау не тартып алу
Жыныстық сипатта сөздер айту мен қысым көрсету
358
8,5%
81
1,9%
25
0,6%
Басқа баланың жыныстық мүшелеріне/сексуалды бөліктеріне қол тигізу/ұстап алу
Бала туралы жыныстық сипаттағы әзілдер
312
7,4%
229
5,4%
57
1,4%
Кибербуллинг
---
---
205
4,9%
95
2,3%
Баланы ұялту/қорқыту үшін хабарлама не бейне жіберуге Интернетті/ұялы телефонды пайдалану
Кемсітушілік
---
---
99
2,4%
42
1,0%
Қыздардың ар-намысына тиетін сөздер айту
Ұлтына, терісінің түсіне байланысты жағымсыз
қарым-қатынас/мазақтау
---
---
307
7,3%
---
---
Баланың киіміне не тұрған жеріне байланысты
жағымсыз қарым-қатынас/мазақтау
780
18,5%
230
5,5%
70
1,7%
Баланың дініне байланысты жағымсыз
қарым-қатынас/мазақтау
737
17,5%
158
3,8%
72
1,7%
Балада мүгедектік болуына байланысты
жағымсыз қарым-қатынас/мазақтау
221
5,3%
76
1,8%
44
1,0%
Плохое отношение/насмешки из-за наличия у
ребенка инвалидности
890
21,2%
248
5,9%
95
2,3%
балалардың өздерінің жыныстық мүшелеріне/
сексуалды бөліктеріне қол тигізгенін/ұстап
алғанын, шымшығанын, соның салдарынан олар
өздерін қолайсыз сезінгенін айтқанын көрсетеді.
Балалардың тек 1,4%-ы ғана өздері басқа
балаларға қысым көрсетіп, олардың жыныстық
мүшелеріне/сексуалды бөліктеріне қол тигізгенін/
ұстап алғанын айтқан. Және балалардың 4,9%-ы
ал балалардың 2,2%-ы өздері басқа балаларға
дене жарақатын түсіргенін көрсетеді.
Жыныстық сипаттағы сөздер айту мен қысым
көрсетуге тоқталатын болсақ, 3.13-ке-
сте балалардың 7,4%-ы балалардың бірінің
басқа баланың жыныстық мүшелерін/сексу-
алды бөліктеріне қол тигізгенін/ұстап алғанын
көргені туралы; ал балалардың 5,4%-ы басқа
Достарыңызбен бөлісу: |
