296
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Франчайзингтің дамуының үшінші кезеңінде оның қолдану салаларының кеңейе
түскенін байқаймыз. Франчайзинг әдеттегі қоғамдық тамақтандыру, бөлшек саудаға
қосымша, тұрмыстық қызмет көрсету саласында да қолданыла бастады.
Сурет 1 - Қазақстандық франчайзингтік нарықтың даму динамикасы, 1996-2015 ж.
Қазақстанда 400-ге жуық оператор-фирмалармен іскерлік қарым-қатынас
жасайтын, Қазақстандық франчайзинг қауымдастығына біріктірілген, 40 - 50
франчайзингтік жүйелер бар, олар қызмет көрсету, БАҚ, сауда, қоғамдық тамақтандыру
салаларында қызмет етеді. Әрине, франчайзингтік үлгінің жалпы жіктелімі мұнымен
шектелмейді және барлық жіктеу категорияларын қамтымайды. Қазақстанда франчайзинг
негізінде жұмыс жасайтын кәсіпорындардың жылдық айналымы 3 млрд. АҚШ доллары
шамасына жетті (сурет 1)[
vii
].
Әлемдік франчайзинг нарығының көрсеткіштері 100 елде 30 мыңнан астам желі,
жылдық айналымы 3,79 трлн. АҚШ долларын құрайтын 3млн.-нан астам кәсіпорындарды
құрайды (сурет - 2).
Сурет 2– Франчайзерлер саны бойынша әлемдік аймақтардың үлесі
3
14
150
495
0
100
200
300
400
500
600
1996
2002
2007
2015
Ф
ра
нча
йз
ин
гт
ік
ұ
йы
мд
ар
с
ан
ы
Жылдар
14%
12%
31%
33%
5%
4%
Солтүстік
Америка
Латын
Америкасы
Еуропа
Азия
Австралия мен
Океания
Африка
297
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Франчайзерлер саны бойынша әлемдік аймақтардың басым үлесі 33 % Азия
құрайды, келесі кезекте Еуропа мен Солтүстік Америка. Латынамерикалық нарық үлесі
өте қарқынды дамуда, мәселен оның үлесі 2007 жылы 7% болса, ал бүгінгі таңда ол 12%
құрайды.
Азия аймағының көлем бойынша көшбасшылығына қарамастан, әлемдік франшиза
нарығы көбінесе еуропа мен америкалық франшизалардан (Жапониядан басқа) құралған.
Бірақ жергілікті франшизалар өз үлестерін алуда, осы беталыстың айқындалуы
франчайзингтің аймақтағы даму қарқынын сипаттайды. Бүгінгі таңда бұл көрсеткіш
бойынша көшбасшы Бразилия, оныі еншісінде 90 % жергілікті франшизалар. Одан кейін
АҚШ, Үндістан, ОАР және Жапония, мұнда жергілікті-отандық франшизаға сұраныс
жоғары.
Қазақстанда жергілікті франшизалар үлесі 20%-дан аспайды, ал Ресейде бұл
көрсеткіш 60% жоғары. Франчайзинг нарығын зертеушілердің айтуы бойынша оның
Қазақстандағы дамушы сегменттері айқындалған (сурет -3).
СПА, сұлулық салоны, балалар мен қарттарды қарау, репетиторлық сияқты жеке
қызметтері
Қонақүй бизнесі, Airbnb сервисі типінде хостелдардың дамуы
Логистика, қойма қызметтері, жол сервисі, инфрақұрылым
«Жасыл» бизнес, экоөнімдер
Ректутинг, коучинг, салық және қаржылық қызметтер, жеке кеңес берулер сияқты
бизнес қызметтер
Тұжырымдық қоғамдық тамақтандыру – мобильді асүйлердің жаңа форматтары,
ұлттық фастфуд, дұрыс тамақтану және т.б.
Ритейл. Құлдырауға қарамастан табысты форматтардағы тауашалар микрофраншиза
аррқылы дамуда
Сурет 3 – Қазақстандағы дамушы сегменттер, 2016 ж.
Ғаламдық нарықтағы франчайзерлердің операторы ретіндегі АҚШ өз
көшбасшылық орнын 4600 франчайзингтік желісі бар Қытайға берді. Бірақ АҚШ-тың
франшизалары 12% нарық үлесін алғанымен, брендтер саны бойынша 10 ірі желілері
бойынша басым орында. АҚШ-тың франчайзингтік нарығының жылдық айналымы 2,1
трлн. немесе нарықтың 63% қамтиды.
Жоғарыда аталған өзгерістерге байланысты, сонымен қатар еліміздегі нарықтық
қатынастардың нығаюына орай нарық тауарлар мен қызметтерге толысты. Нарықтың
қарқынды дамуы тұтынушылардың сұраныстарының өсуіне, жаңалануына әсер етті.
Елімізге жан-жақтан жаңа тауарлар әкеліне бастады, сонымен қатар оларды тұтыну
ерекшеліктері де пайда бола бастады. Тұтынушының бейнесі, талғамдары мен талаптары
өзгеріске ұшырады. Осыған орай, әр түрлі мәдениеттердің өзара ықпалдасуымен және
тұтынудың біртұтас мәдениетінің қалыптасуымен нарықтың ғаламдануы негізінде
тұтынушы әлемнің кез келген түкпірінде өзінің үйреншікті тауарын сатып алу мүмкіндігі
туындады.
298
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Қазақстандағы франчайзингтің дамуын болжай отырып, біздің еліміздегі осы
нысанға деген қызығушылықтың жоғарылауы байқалуда. ДСҰ кіру барысында
қаражаттардың ағымы ұлғаяды және ол франчайзинг сияқты бизнестің жан-жақты
дамуына мүмкіндік береді. Сонымен қатар өнім сапасының сәйкестікгін растау
процедурасын оңтайландыру негізінде айналым көлемі артып, еліміздің заманауи
технологияларға қол жетімділігі жоғарылайды.
Қолданылған дереккөздер тізімі
1
Амирбекова С. Франшиза для своих //Эксперт Казахстан. – 2004. – № 15 (17). –
С.12.
1
Абылаев С. Жаңа бизнес түрінің алғашқы толқыны //Малый и средний бизнес
Казахстана Специальное приложение: Франчайзинг. – 2004. – № 2 (7). – С. 36-37.
1
Семенова А. Франчайзинг как эффективная мера поддержки малого бизнеса //
Казахстанская правда. - 2003.
1
Бутрин Д. Довгань как зеркало российского франчайзинга //Компания. – 1999. –
№16(64). – С.26-27.
1
Нусупбаев М., Сейтимов Е. Бизнес в стиле KAZ Алматы. – Алматы: Пресс
АТТАше, 2005. – 400 с.
1
Сарин Қ. Стремительное развитие при низких затратах //Малый и средний бизнес
Казахстана. Специальное приложение: Франчайзинг.– 2004. – № 2(7). – С.14-15.
1
Статистика казахстанского франчайзинга
https://business.gov.kz/ru/franchising/kazakhstan-franchising-statistics.php
Методика анализа товарно-материальных запасов на предприятии
Малимон Е.С.
Финансовый университет при Правительстве РФ, г. Челябинск
E-mail:
katya_button@mail.ru
Целью любого предприятия является получение максимально возможной прибыли.
В условиях современной экономики для достижения в своей производственно-финансовой
деятельности наивысшего экономического результата, предприятию необходимо
рационально и эффективно использовать свои материальные, финансовые и трудовые
ресурсы. Для этого необходимо знать все тонкости анализа ресурсов, в первую очередь
товарно-материальных запасов, которые составляют основу деятельности предприятия,
так как являются одним из важнейших факторов, обеспечивающих постоянство и
непрерывность воспроизводства.
Товарно-материальные запасы – это активы, которые в зависимости от их роли в
процессе производства, подразделяют на группы:
сырье и основные материалы, вспомогательные материалы, покупные полуфабрикаты,
возвратные
отходы производства, топливо, тара и тарные материалы, запасные части и т.
Д[1].
Данные группы весьма условны и деление зачастую зависит от особенностей
производства.
Аналитическая информация о товарно-материальных запасах дает возможность
своевременно выявить в них потребность, рассчитать эффективность их использования,
провести анализ их оборачиваемости и так далее.
Практика показывает, что в связи с нерациональным и некорректным управлением
производственными запасами, предприятие может понести значительные убытки [4].
Таким образом, к целям анализа товарно-материальных запасов на предприятии
относятся: экономическая оценка использования материальных ресурсов; выявление
