5В090100 Көлікті пайдалану және қозғалысы мен тасымалдауды

86 
 
арнайы  бағдарламалық  интерфейсті  жеткізу  есебінен  мүмкін  болады. 
«ДИСКОР»  шығу  формалары  публикацияларының  mainframe  жүйесімен 
интеграциясын  мысалға  келтіруге  болады.  Қазіргі  уақытта  «ДИСКОР» 
публикация  жүйесі  «ДИСКОР»  жүйесін  кеңейтуге  қызмет  етіп  жатыр,  бұл 
тұтынушыға  бір  бағдарламалық  құралдан  «ДИСКОР»  деректеріне,  сондай-ақ 
mainframe жүйесіндегі «ДИСКОР» кіріс формаларына да мүмкіндік алады. 
Əмбебап  деректер  базасын  қолдану  «ДИСКОР»  және  басқада  теміржол 
ақпараттық  жүйелерін  интегралдай  отырып  өңделетін  ақпаратты  кеңейтуге 
мүмкіндік  береді.  Қалыптастыру  үшін  «ДИСКОР»  және  ТҰАБЖ  деректер 
жүйесі  қолданылатын  «ОКПВ  және  ДИСКОР  салыстырмасы»  формасын 
мысалға  келтіруге  болады.  Бағдарлама  Excel  электрондық  кестелерін 
редакциялау жүйесімен интегралданған, бұл есептік формаларды құруға 
және  жүйе  деректерін  арнайы  есептер  үшін  негіздеме  ретінде  қолдануға 
мүмкіндік береді. 
ДИСКОР жүйесі үш төменгі есептен тұрады: 
а)  ПЖБАААЖ  (пайдалану  жұмысты  басқарудың  автоматтандырылған 
ақпараттық-анықтамалық жүйесі); 
б) ӨКТЖБ (өнеркәсіп кәсіпорындарының тиеу жұмыстарын бақылауы); 
в) ССЖААЖ (сыртқа сатылатын жүктердің ақпараттық-анықтамалық 
жүйесі). 
Қазіргі  уақытта  «ДИСКОР»  берілетін  файлдары  ТҰАБЖ,  ММИӨ, 
ЖВИӨБК, «Экспресс», вагон шаруашылығы АБЖ ке- шендерінде қалыптасады 
(25 – суретті қара). 
 
25-сурет. ДИСКОР-ды ақпараттық жабдықтаудың типтік 
бағдарламалық кешендері 
ТҰАБЖ кешенінде барлық типтік есептік көрсеткіштер«ДИСКОР» жол 
бөлігінің хабарламасы түрінде, сәйкес деректер базасына көрсеткіштерді енгізу 
арқылы қалыптасады. 
«ДИСКОР»  жүйесінің  қызметтеріне  мүмкіндік  жүйенің  клиенттік 
бөлігінің қатысуымен жүзеге асырылады. Жүйенің басты мүм кіндіктерінің бірі 
тұтынушыға  күн  сайын  жаңаратын  шығыс  формаларын  жеткізу  және  өңдеу 
болып  табылады.  Формаларды  көру  үшін  тұтынушыға  бағдарламаның  басты 

87 
 
терезесінен  қажетті  форманы  таңдап  «Сұраныс»  пернесін  басудың  өзі 
жеткілікті  немесе  «Excel»:  форма  бағдарламаның  жаңа  терезесінде  ашылады 
(Web  немесе  Excel).  Формаларды  құру  үшін  кең  тараған  электрондық 
кестелерді  құру  бағдарламаларына  ұқсас  арнайы  қолданбалы  құралдар 
пайдаланылады.  Негізгі  айырмашылық  «ДИСКОР»  деректер  базасындағы 
белгілерді  және  олардың  туындыларын  (орташа  тәуліктік,  жинақтаушы  және 
т.б.)  қолдану  мүмкіндігі  болып  табылады.  Формалардың  жазылу  тілі 
«ДИСКОР»  mainframe  тіліне  негізделген,  бұл  mainframe-де  «ДИСКОР»  мен 
жұмыс  жасау  тәжірибесі  бар  технологтарға  осы  жүйе  үшін  форма  өңдеуге 
мүмкіндік береді. 
 
Бақылау сұрақтары: 
1.Теміржол көлігі қандай автоматтандырылған жүйелерге  бөлінеді? 
2.Вагон  ағындарын  ұйымдастырудың  автоматтандырылған  ақпараттық 
технологиялары. 
3.Пойыздарды құрастыру жоспарын есептеудің автоматтандырылған  
жүйесіне не жатады? 
4.Жүктер тасымалдарын жоспарлаудың автоматтандырылған 
технологиясы қандай денгейде? 
5.Əуе көлігін автоматтандырылған басқару жүйелерінің артықшылығы. 
6. Теңіз және өзен көлігі қандай денгейде автоматтандырылған? 
7.  Құбыржол  көлігін  автоматтандырылған  басқару  жүйелері  туралы  не 
білесіз? 
8.Автоматтандырылған ақпараттық-анықтамалық жүйелер «ДИСКОР» 
қандай қызметтер атқарады? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

88 
 
8-дәріс 
Тақырып:  Автомобиль  көлігін  автоматтандырылған    басқару 
жүйелері (АК АБЖ) және оның құрылымы 
Тақырып жоспары: 
8.1 Негізгі түсініктер. 
8.2 Автомобиль көлігі жұмысын есепке алудың автоматтандырылған  
жүйесін іске қосу. 
8.3 Жолаушы көлігін диспетчерлік басқарудың автоматтандырылған  
жүйелері. 
 
1.Негізгі түсініктер 
Əлемдік  автожолдар  желісі  (қатты  қабатты  және  жетілдірілген  жолдар) 
темір  жолдардың  ендігі  бойынша  келіп  шығады.  Бұл  әлемдік  жолаушы 
айналымының 40% және көліктің барлық түріндегі жүк айналымының шамамен 
60%  құрайды.  Жүк  және  жолаушы  тасымалының  басты  бөлігі  жеке 
мемлекеттердің ш гінде жүзеге асырылады. Қазіргі уақытта жеке мемлекеттер 
аумағында автокөліктер тарапынан қолданылатын автомагистральдар бірыңғай 
көліктік  жүйелерді  құрайды.  Олар  елдің  экономикасының  қажеттіліктерін 
есепке  алады,  темір  жол  және  су  транспортымен  өзара  байланысты.  Батыс 
Европада  көптеген  елдердің  мұндай  жүйелері  мемлекетаралық  көліктік 
міндеттерді  жақсы  орындайды.  Олар  белгілі  мөлшерде  темір  жолмен 
салыстырғанда  жылдамырақ  аймақтық  автокөліктік  жүйеге  ауысады. 
Батысевропалық  мемлекеттердің  сыртқы  сауда  айналымының  басты  бөлігі  – 
бұл  жүк  тасымалдаушылар  мен  контейнерлердегі  кіші  партиялар  мен 
тасымалданатын өнім.  Басқа  аудандарда  мұндай жүйелердің  құрылуы  жинақы 
(Батыс Европа) немесе шектеулі мөлшерге ие (Солтүстік Америка). 
Жүктер  мен  жолаушыларды  «есіктен  есікке»  жеткізу  құралы  ретінде 
автомобиль  көлігінің  орны  ерекше.  Батыс  мемлекеттерде  адамдар  ел  ішінде 
және  жақын  шет  мемлекеттерге  сапарын  автомобильдер  мен  автобустар 
көмегімен жасайды. Сондықтан да олардың әлемдік жолаушы тасымалындағы 
үлесі  шамамен  80%.  Көліктің  бұл  түрі  қала  ішіндегі  қозғалысқа  қызмет  етеді, 
бірақ оның қолданылу шеңбері аймақ жетіспеушіліктің салдарынан үнемі өсіп 
отыра алмайды. 
Қазақстанда автомобиль – көліктің недәуір маневрленген түрі. Ол жақын 
қашықтықтарда жолаушы және жүк тасымалдау үшін қолданылады. 
Қазақстан 188 мың км-ге созылып жатқан автомобиль жолдары желісіне 
ие.  Қазақстан  арқылы  жалпы  ендігі  23  мың  км.  болатын  бес  халықаралық 
автомобиль бағыты өтеді. Автомобильдік жол тораптары: 
−Алматы – Астана – Костанай (трасса М-36): Челябинскке шығу жолы; 
−Алматы – Петропавловск: Омскке шығатын; 
−Алматы – Семей – Павлодар (трасса М-38): Омскке шығу жолы; 
−Алматы – Шымкент (трасса М-39): Ташкентке шығу жолы; 
−Шымкент – Актөбе –Орал (трасса М-32):